Читать книгу Afstande - Dan Sleigh - Страница 15

In Tarsus hoor die Grieke die eerste keer dat ’n oorlogsvloot hulle kuslangs volg. Tot in dié stadium het niemand aan skepe gedink, of waarom Kuros reken hy het ’n vloot nodig nie. Nou besef hulle dat Kuros hulle lei teen sy broer, koning ArtaXerxes, en dít is waaragtig nie waarvoor hulle aangesluit het nie. Die gevoel onder die soldate is eenparig: Hulle wil omdraai en huis toe gaan. Hul klere is vrot gesweet en verskeur in die hete klimaat, hulle skoene is deurgeloop, hulle moet behoorlike kos en olyfolie kry, want elke dagmars is twaalf, vyftien myl lank. Hulle weier om verder te gaan. Die generaals sê: Wag, die prins skuld ons aansienlike bedrae en persoonlik kan ons nie daarsonder bestaan nie. Ons kan nie bekostig om hier om te draai nie.

So word die inval twintig dae in Tarsus vertraag. Kuros bly nog by die koning en koningin in die paleis, maar sê eendag aan Klearkos: “Ek hoor van muitery onder julle. Roep vanaand elke tiende man vorentoe en steek ’n lans in sy agterste op. Plant hulle in ’n kring om jou kamp. Ons marsjeer oor drie dae.”

Klearkos antwoord: “Edelheid, dit is dieselfde mense wat ’n horde van jou inlanders op die vlug laat slaan het deur net hulle tande te wys. Hulle is vrye Grieke. Beloftes wat ek aan jou maak, beteken vir hulle niks. Maar ek sal probeer.”

Klearkos laat sy regiment met die trompet bymekaarmaak en hou formeel en sorgvuldig parade, sodat ’n Spartaan presies sal verstaan wat van hom verwag word. ’n Parade kalmeer die onrustige gemoed, en jy kan omtrent enigiets met hulle regkry. “Soldate, makkers,” sê hy. “Ek is nie verbaas dat julle ongelukkig is oor die manier waarop dinge hier gaan nie. Ek het aan julle voordeel gedink toe ek julle hierheen gebring het. Landgenote, ek gaan waar julle gaan.”

Sy regiment juig, skreeu sy naam, gooi spiese in die lug. Die nuus versprei: Klearkos en sy Spartane gaan omdraai. Meer as tweeduisend man uit generaals Xenias en Pasion se regimente wat daarvan hoor, kom hulle tente by Klearkos opslaan. As hy omdraai, gaan hulle saam. Hulle het nooit onderneem om teen die koning oorlog te maak nie en sien geen heil daarin nie. Sonder Klearkos stort alles in elk geval ineen.

Kuros ontbied hom, en Klearkos weier om te gaan. Hy staan voor sy tent en stuur die boodskapper met vloeke weg. Op die aandparade praat hy namens die generaals met die hele leër. Hy het ’n stem soos ’n bul en hy weet hoe om dit te gebruik, om te intimideer, te bemoedig en om te paai. Hy laat die soldate sit. “Soldate, julle ken die man met wie ons te doen het. Julle ken sy geaardheid, julle sien sy mag in voetvolk en ruitery. Na my mening lê ons nie ver genoeg van hom af gekampeer nie. Daar is nou sprake van skepe. My siening is ons moet dink wat ons gaan doen en sorg vir ons veiligheid. Sê wat julle dink ons behoort te doen.”

Verskeie soldate steek hande op om iets voor te stel, en hy wys met sy stok die een aan wat moet praat.

“Timasion van Dardanië, generaal Klearkos,” sê ’n lang, blonde kaptein. “Ek wil so gou as moontlik tuis kom. As julle ons nie terug wil lei nie, moet ons ander generaals kies, bagasie pak en voorraad vir die pad versamel.”

“Basios van Arkadië. Ek stel voor dat jy Kuros om skepe vra dat ons kan huis toe gaan, en as hy nie skepe wil gee nie, moet jy hom om gidse vra. As hy nie gidse wil gee nie, moet ons ’n voorhoede stuur om die bergpas te beset vóór die Kilikiërs of die prins ons daar afsny.”

“Kalamakos van Parasië. Generaal Klearkos, ons hoef net te volg waar Kuros lei. Ons hoef nie te veg voor hy nie betaal nie.”

Klearkos antwoord bloot: “Ek lei niemand op ’n aftog soos hier voorgestel is nie. Ek sien hope probleme in die voorstel. Maar die een wat julle in my plek kies, kry my steun. Ek verstaan die nodigheid vir eenheid so goed soos julle. Wie nog?”

Met elke spreekbeurt groei die ongeloof in Xenophon totdat hy dit nie meer kan bedwing nie en hy lig sy hand om ’n beurt. Dit is die eerste keer dat hy voor die leër praat. Hy staan op, haal sy helm af en vat sy mantel voor sy bors toe. “Xenophon van Athene. Ek wil wys op die belaglikheid van voorstelle om voorraad te koop en Kuros om skepe te vra. Ten eerste staan die mark in sy kamp, hy sal ons nie toelaat nie. Tweedens, hy is nie op pad huis toe nie, die skepe kom nie om ons op te laai nie. Derdens, om gidse te vra van iemand wie se onderneming ons wil ondermyn, is ’n grap. As ons sy gidse vertrou, kan ons hom netsowel vra om die bergpas vir ons te beset. Ek sal nie sy gids volg nie, omdat hy ons in ’n hinderlaag kan lei. Ek sal nie op sy skepe klim nie, want hy kan hulle, met ons daarop, in die oop see sink. As ons teen Kuros se wens vertrek, moet dit sonder sy wete wees, en dit is onmoontlik. Ek stel voor dat ons die regte mense stuur en hom vra waarvoor hy ons wil gebruik. As sy plan soos ander is waarvoor hy tevore Grieke gehuur het, behoort ons hom te volg en ons so dapper te gedra as ons kan. As dit duidelik word sy planne is van groter omvang, behoort ons hom te vra om ons in sy vertroue te neem of in vrede huis toe te laat gaan. Net twee dinge: openlikheid en totale veiligheid. Ons volgende stap behoort op sy antwoorde te volg.”

Die soldate roep hulle instemming. “Ja, ja! Stuur mense!”

“Daar,” sê Klearkos en wys met sy stok. “Dit is wat ek wil hoor. Weer jou naam, jong man?”

“Xenophon van Athene.”

“Dan moet ons die mense kies. Kom, stel name voor.”

Met die aandster as getuie roep hulle voorstelle en stem vir afgesante: een offisier uit elke regiment, met Klearkos as leier. Wat hulle hier doen, is godsake, die toekoms word uit sy sluiers gehaal en onder lig oopgevou. Xenophon bid in sy gedagte: Apollo, god van afstande, help ons. Apollo antwoord hom: Ek sal tot die einde by jou wees.

Dit was van Nagri se laaste dae in die koning se diens; dit was sy werk om te skryf wat in die Goue Saal in die paleis in Babilon gesê word. Koning ArtaXerxes het van die oponthoud by Tarsus verneem en het sy satraps gevra waarom Kuros nie sy Grieke betaal nie. Hy wou ’n antwoord hê. Dit was sy gewoonte om vrae te vra wat mense in die verleentheid kan bring – jy sou langer dink oor verskuilde dreigemente as oor sy vraag se inhoud en betekenis. Die satraps, wat uitgestrek voor sy voete gelê het, het geweet dat die koning geen vrees vir sy broer se leër het nie, maar hulle was bekommerd omdat waarsêers lank gelede voorspel het Grieke sal sy koninkryk beëindig. Tisafernes, die oudste, moes praat. “Kind van Lig,” sê hy, “as hy hulle betaal, gaan hulle huis toe.”

“Is dit gode wat vir Klearkos teen my lei? Dra hy tekens van sy oortuiging?”

“Net letsels, Kind van Lig. Hy offer aan Zeus.”

“Laat die Magi haal,” het ArtaXerxes beveel en met die septer beduie: Gaan.

Die satraps het op hulle knieë gekom en gesê, “Seun van Ahura-Mazda”, hul voorkoppe teen die vloer gedruk, hulle sandale opgetel en buigend uit die Goue Saal geretireer.

Tisafernes het die name van die drie oudste Magi laat neerskryf, tot na sononder gewag en die boodskap aan hulle gestuur: Die Heer van die Vier Rigtings ontbied julle.

Sedert die Magi in onguns by die Groot Huis was oor hulle voorspelling van die einde van die Persiese Ryk, het Tisafernes, as daar ’n kans was dat die koning hom sou hoor, hulle graag “seniele leuenaars en opiumverslaafdes met versinde geleerdheid en waardelose ervaring” genoem. Hy het soms hardop gesê dat hy nie spyt sal wees as die koning die Magi uitwis nie, omdat hulle wantroue skep tussen die koning en sy satraps. Daarom het hy tot na sononder met die boodskap gewag, sodat die koning se humeur tot die nodige hitte styg.

Die koning kon sien hoe die drie ou mense voor hom bewe. Miskien was dit oor die koue marmer waarop hulle lê, maar hy wou hê dat dit van niks anders as vrees sou wees nie. “Vertel my nou wat gaan gebeur. Ek laat vir julle ’n vuur maak,” het hy gesê, sonder ’n aanduiding van wat hy wou hoor, of waarvan hy praat. So het dit toe al eeue in Babilon gegaan. Almal het geweet konings se begeertes het dikwels vuur as teken.

“U lig is vir ons genoeg, Seun van die Daeraad.”

Swart slawe het die hout op die oop vloer in die middel van die saal gestapel en dit aangesteek.

“Nogtans bly dit brandend,” het die koning kil gesê, “tot ek weet of julle reg gesien het. Julle voorgangers is met vuur getoets en was leuenaars.”

Hulle het geantwoord dat hulle bly was om aan die Seun van die Daeraad (mag hy vir ewig lewe) te kan sê wat op die slagveld gaan gebeur. “Seun van die Daeraad, ons sien dat vyande tot voor u troon nader,” het die oudste van die drie gesê. “Daar is ’n geveg. U verslaan hulle en hulle leiers sterf.”

Die Magi kan nie die toekoms sien nie. Hulle het nou alles met één sprong gewaag, soos ’n skaakspeler wat in ’n hoek gedryf is. Maar die Pers se wette word nie verander nie en daarom moet hulle in die Goue Saal bly tot die koning seker was dat hulle reg voorspel het, en tot dan moet die vuur brandend bly. Sóveel en sóveel bondels brandhout is nodig.

Dit alles het Nagri daar met ’n goue wig in nat klei geskryf. Wanneer hy nou, in die herberg in Bisantion, in Xenophon se joernaal oor die oponthoud by Tarsus lees, lyk dit of die jong Griekse amptenaar toe al gevoel het iets groots, iets wat die hele wêreld gaan verander, is aan die gebeur. Daarteenoor het sy neef Proxenos die prins se magsgreep teen sy broer nooit anders gesien as ’n uitdaging tot ’n pot skaak nie, waarna die sterkste tot wenner verklaar sal word en met die prys wegloop. En Nagri glimlag by die gedagte aan sy weldoener. Die Griekse huurtroepe het nie by Tarsus omgedraai nie. Die spel het skaars begin en moes nog lank voortgaan, die geveg by Kunaxa het nog voorgelê en die donker nag by Zapatas, waar Israel se strydkar gewag het om hóm te kom haal. Kom, Grieke, nooi Nagri in sy gedagte. Hy roer die dik swart ink, doop sy pen en sak weer oor die tafel om te skryf, stry klaar julle argumente oor plig en soldy, marsjeer julle afstande, kom nader aan my plek en my dag. Ek is die doodsengel. Ek wag by die Zapatas-rivier.

Klearkos verdaag die parade. Die soldate ruik hulle aandkos. Proxenos is by die afgevaardigdes wat na Kuros se kamp toe loop. In sy blou tent wat binne met goue sterre geborduur is, onthaal die prins hulle met lofsangers, skinkborde opgehoop met bruingebraaide patrysies, okkerneute, sout olywe, wyn en musiek deur gesluierde meisies met tamboeryne.

Kuros luister kalm na Klearkos en gee ’n soort antwoord: Hy het gehoor Abrokomas, voorste onder die koning se generaals, is ses dae hiervandaan by die Siriese Poort; dit is teen hóm dat hy optrek. Alles sal duidelik word, ses dae van vandag af. As Abrokomas ontsnap, sal hulle saam besluit wat om verder te doen. Hy klap sy hande en laat vir hulle geel wyn skink, maar erken nie dat hy hulle teen sy koning lei nie, en die generaals wil dit nie vra nie, hulle weet nie wat sy reaksie gaan wees nie. Die man is onvoorspelbaar en gooi dalk sy inlandse leër teen hulle. Negentigduisend teen tienduisend.

Klearkos vra hom die agterstallige soldy, en die prins bied die helfte meer as vroeër aan, vir elke man wat hom teen Abrokomas help. Dan word hy stil. Kuros wil ’n kans hê om sy milde vrygewigheid te wys. Sy hande lê rustig op die armleunings van sy stoel, hy maak of hy met dieper gedagtes besig is, soos ’n skaakspeler wat verskillende stappe van ’n aanval op ’n koning deurdink. Hierdie Grieke verstaan nie. Prinse vereffen nie rekenings nie, hulle beloon gunste, rojaal. Hulle eet, drink, en vertrek in stilte.

Op die oggendparade dra Klearkos die prins se antwoord aan die soldate oor om daaroor te stem. Is daar vrae?

“Waarom, generaal Klearkos,” vra ’n kaptein in Klearkos se eie regiment, “erken die prins nie openlik dat hy teen sy broer optrek nie?”

“Hy mag dit nie erken nie. Die oomblik dat hy erken, is hy skuldig aan hoogverraad. Dit is soos met owerspel: Hou aan ontken, al word jy op heterdaad betrap.”

Hulle stem om Kuros nog ses dae te volg. Hulle is nou hier en kan netsowel. Van openlikheid en vertroue praat niemand meer nie, en hulle beurse bly leeg.

Die leër vorder soos verwag en niks merkwaardigs gebeur nie. Xenophon skryf elke dag ’n paar reëls in sy joernaal; hy skryf kodes in plaas van name, ’n tyd, ’n afstand, niks meer nie, asof daar tussen dagbreek en sononder heeltemal niks anders was nie. Die lug se blou koepel skitter dae en dae lank van horison tot horison met wit, ronde wolke en dááronder groen gelyktes met silwergroen olyfbome en plate jong rooiblom tussen gras waaraan hulle die stof en sweet van hulle voete afvee. Hy sien bloot algemeenhede: gras, fontein, rivier, opdraande, afdraande. Hy het nou deel van die leër geword; vreemdelinge herken en groet hom. Soos hy ry, praat hy in sy kop met Apollo, god van afstande: “Watter einde, heer god? Wanneer?” Die antwoord is altyd: Ek sal by jou wees tot die einde.