Читать книгу Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II - Группа авторов - Страница 12
Studia
Dariusz Libionka
Walka i propaganda. Powstanie w getcie warszawskim z perspektywy polskiego Londynu
Оглавление„Jesteśmy okrutnie sami. I na to już zdaje się nie ma rady” (Dzienniki Schwarzbarta, 19 V 1943 r.).
„Całym sercem biorę udział w żałobie, obchodzonej przez żydostwo po bohaterskich obrońcach getta warszawskiego. Walka bezwzględna, wydana naszemu śmiertelnemu wrogowi, Niemcom, związała losy braci naszych w umęczonej Polsce i wystawiła jeszcze raz świadectwo przyjaźni narodu polskiego dla Żydów, co w walce ghetta warszawskiego okazało się w konkretnej i jedynie możliwej w tamtych warunkach pomocy w broni i instruktorach. Biało-czerwone i biało-niebieskie sztandary, rozwinięte dumnie nad krwawymi ruinami warszawskiego ghetta, stały się symbolem braterstwa broni i trwałej przyjaźni pomiędzy obu narodami, żyjącymi na jednej ziemi” (fragment listu premiera Stanisława Mikołajczyka do Federacji Żydów Polskich w Wielkiej Brytanii, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, 20 V 1944).
Zgodnie z przewidywaniami 70. rocznica powstania w getcie warszawskim przyniosła kolejną falę okolicznościowych publikacji dotyczących samego powstania, Zagłady czy wreszcie całokształtu stosunków polsko-żydowskich. Tekstów stricte naukowych pojawiło się stosunkowo niewiele. Wbrew jednak powszechnemu odczuciu, że wszystko zostało już zbadane i opisane, wciąż jeszcze gros zagadnień wymaga podjęcia szerzej zakrojonych niż dotąd badań źródłowych oraz poczynienia korekt i uzupełnień istniejącego obrazu przeszłości. Jednym z takich tematów są reakcje rządu polskiego w Londynie na powstanie w getcie warszawskim. W tym artykule interesują mnie następujące kwestie: wiedza kręgów rządowych na temat sytuacji w getcie od połowy kwietnia do końca maja 1943 r., enuncjacje przedstawicieli władzy i działania przez nich podejmowane, a wreszcie obecność tematu w polskiej prasie118. Podstawę źródłową tekstu stanowią materiały przechowywane w archiwach Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego (AIPMS) i Studium Polski Podziemnej (SPP) w Londynie: dossier prezydenta RP Władysława Raczkiewicza, premiera i naczelnego wodza Władysława Sikorskiego, protokoły posiedzeń Rady Narodowej z okresu maj-czerwiec 1943 r. oraz korespondencja przesyłana w tym okresie z okupowanego kraju. Wykorzystano również zawartość organu prasowego rządu, „Dziennika Polskiego”, i wydawanego w Glasgow w Szkocji „Dziennika Żołnierza” (w zasobach Biblioteki Narodowej w Warszawie). Szczególnym źródłem są zapiski przedstawiciela żydowskiego w Radzie Narodowej Ignacego Schwarzbarta przechowywane w archiwum Instytutu Yad Vashem119. Niektóre z tych dokumentów były już publikowane i cytowano je w różnych antologiach, lecz zazwyczaj bez naukowego komentarza120. Opublikowane zostały również protokoły posiedzeń Rady Ministrów121 oraz dzienniki czynności Władysława Raczkiewicza122, ale nie zwróciły uwagi historyków w kontekście omawianego przeze mnie tematu.
118
W polskim piśmiennictwie naukowym tak zarysowany problem nie doczekał się dotychczas gruntowniejszej analizy. W publikacjach dotyczących rządu temat był zaledwie wzmiankowany: Eugeniusz Duraczyński, Rząd polski na uchodźstwie 1939-1945. Organizacja, personalia, polityka, Warszawa: Książka i Wiedza, 1993, s. 206-208. Z polskich autorów najwięcej pisali na ten temat: Kazimierz Iranek-Osmecki, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939-1945, Warszawa: IPN, 2008, s. 267-270 (wyd. 1 Londyn 1968), oraz Dariusz Stola, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart – żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940-1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995, s. 177-178, 203, 206, 239, 242; za granicą David Engel, Facing a Holocaust: The Polish Government-in-Exile and the Jews, 1943-1945, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1993, s. 70-78.
119
Bardzo dziękuję Witoldowi Mędykowskiemu za pomoc w otrzymaniu tego materiału.
120
Na przykład w tomach Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 (dalej AKD), komitet red. Halina Czarnocka, Józef Garliński, Kazimierz Iranek-Osmecki, Włodzimierz Otocki, Tadeusz Pełczyński (kier.), Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1990, t. 2, 3 i 6 (wyd. 1 Londyn 1976).
121
Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej, t. 5: Wrzesień 1942-lipiec 1943, red. Marian Zgórniak, oprac. Wojciech Rojek przy współpracy Andrzeja Suchcitza, Kraków: Secesja, 2001.
122
Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939-1947, t. 2: 1943-1947, oprac. Jacek Piotrowski, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
