Читать книгу Cukrzyca. Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem - Группа авторов - Страница 4

Ewa Pańkowska

1.1. WPROWADZENIE

Cukrzyca typu 1 (type 1 diabetes mellitus, T1DM) w ciągu ostatnich 50 lat stała się schorzeniem o znaczeniu społecznym, przede wszystkim z powodu coraz większej liczby nowych zachorowań, ale również ze względu na jej wpływ na funkcjonowanie chorego w społeczeństwie. Może być przyczyną trudności w adaptacji w szkole, pracy zawodowej i źródłem konfliktów w rodzinie. Choroba ta może bezpośrednio przyczynić się do kalectwa, przez rozwój późniejszych powikłań i upośledzenie wielu podstawowych funkcji życiowych. Ostre powikłania cukrzycy, np. ciężka hipoglikemia lub kwasica ketonowa, stanowią bezpośrednie zagrożenie życia i zmniejszają poczucie bezpieczeństwa. Współczesne metody leczenia nakładają na chorego szereg obowiązków, takich jak codzienna, wielokrotna kontrola glikemii i wstrzykiwanie insuliny, ważenie posiłków i ograniczenia w doborze jedzenia. Obowiązki te często przekraczają możliwości pacjenta. Od czasu odkrycia insuliny dokonuje się stały postęp zwłaszcza w zakresie metod insulinoterapii, tworzenia nowych cząsteczek insulin oraz metod kontroli glikemii. Konieczność ciągłej samokontroli i nieustannego pamiętania o niej oraz brak perspektywy wyzdrowienia plasuje chorobę tę w grupie schorzeń przewlekłych, nieuleczalnych; poczucie zdrowia zależy w dużej mierze od kondycji psychicznej chorego i jego rodziny.

Zgodnie z definicją przyjętą w 1999 r. przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO) „cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych, która charakteryzuje się hiperglikemią, powstałą w wyniku defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Stan przewlekłej hiperglikemii wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie nerek, nerwów, oczu, serca i naczyń krwionośnych” (1999).

1.2. KLASYFIKACJA CUKRZYCY WEDŁUG WHO

Obecnie obowiązuje nadal klasyfikacja cukrzycy opublikowana w 1999 r. Przedstawia się następująco:

1. Cukrzyca typu 1 (insulin-dependent diabetes mellitus, IDDM; type 1 diabetes mellitus, T1DM), wywołana destrukcją komórek beta w trzustce, co zwykle prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny:

a) wywołana procesem immunologicznym;

b) idiopatyczna.

2. Cukrzyca typu 2 (non-insulin-dependent diabetes mellitus, NIDDM; type 2 diabetes mellitus, T2DM) – rozwija się od insulinooporności ze względnym niedoborem insuliny do istotnego defektu wydzielania insuliny z insulinoopornością.

3. Inne określone typy cukrzycy:

a) defekty genetyczne czynności komórek beta;

b) defekty genetyczne działania insuliny;

c) choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki;

d) endokrynopatie;

e) cukrzyca wywołana przez leki lub inne substancje chemiczne;

f) cukrzyca wywołana przez zakażenie;

g) rzadkie postaci wywołane procesem immunologicznym;

h) zespoły genetyczne, którym może towarzyszyć cukrzyca.

4. Cukrzyca ciężarnych.

U dzieci i młodzieży cukrzyca typu 1 stanowi 90% wszystkich przypadków cukrzycy, z czego połowa z nich jest diagnozowana przed ukończeniem 15. roku życia. Z uwagi na różny okres pomiędzy początkiem objawów choroby a jej ujawnieniem, jak również ze względów epidemiologicznych, w tym określenia wskaźnika zapadalności, jako datę rozpoznania cukrzycy typu 1 uznano datę pierwszej iniekcji insuliny.

1.3. EPIDEMIOLOGIA CUKRZYCY TYPU 1

Częstość występowania cukrzycy typu 1 u dzieci i osób młodych wymaga oddzielnych analiz statystycznych. Większość danych epidemiologicznych wskazuje na odmienne trendy w zapadalności na cukrzycę typu 1 u dzieci w porównaniu z osobami dorosłymi. Ponadto dane epidemiologiczne stanowią materiał wyjściowy do analiz nad etiologią choroby, tj. kompleksowym rozumieniem wzajemnych interakcji między czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i osobniczą podatnością na zachorowanie. Większość badań epidemiologicznych wskazuje na wzrastającą liczbę nowych zachorowań i zwiększoną częstotliwość występowania cukrzycy typu 1 na świecie. Źródłem danych są zarówno badania międzynarodowe, jak i lokalne związane z populacją kraju lub nawet częściej regionu. Największymi międzynarodowymi rejestrami zapoczątkowanymi w 1980 r. są DIAMOND i EURODIAB. Ich podstawowym celem było stworzenie sieci ośrodków do prospektywnej rejestracji zachorowań. Pod koniec lat 90. XX w. w badaniu EURODIAB brały udział 44 kraje europejskie, obejmujące populację 30 mln dzieci. Obecnie baza ta zawiera dane 47 tys. dzieci w wieku 0–14 lat z cukrzycą typu 1 rozpoznaną w okresie 1989–2006. Badanie DIAMOND obejmuje 112 ośrodków z 57 krajów całego świata, 84 mln dzieci, w tym 43 tys. z cukrzycą typu 1 rozpoznaną w latach 1990–1999. Wiele krajów europejskich bierze udział w światowym rejestrze. W obydwu badaniach stwierdzono 400-krotne zróżnicowanie zapadalności w zależności od regionu, z rozpiętością od 0,1/100 tys. w regionie Chin (Zunyi) do 57,6/100 tys. w Finlandii, na Sardynii i w Kanadzie. Dodatkowo stwierdzono zróżnicowanie w obrębie poszczególnych krajów. Poza zróżnicowaniem regionalnym obserwuje się zależność w zapadalności od wieku pacjenta. Ogólnie rzecz ujmując, wzrasta ona wraz z wiekiem i większość rejestrów wskazuje na szczyt zapadalności w okresie dojrzewania (10–14 lat). Według Christophera Pattersona i wsp. w Europie w latach 1989–2003 całkowity roczny wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 w populacji pediatrycznej w wieku 0–14 lat kształtował się na poziomie 3,9%, natomiast dla poszczególnych grup wiekowych wynosił odpowiednio 5,4% (0–4 lata), 4,3% (5–9 lat) i 2,9% (10–14 lat). Na podstawie powyższych analiz autorzy tego badania szacują, że w 2020 r. liczba nowych przypadków cukrzycy typu 1 w populacji 0–14 lat wyniesie 24 400 z podwojeniem liczby nowych zachorowań w grupie dzieci poniżej 5. roku życia. W grupie kobiet, po okresie dojrzewania wskaźnik zapadalności znacząco się obniża, ale u mężczyzn utrzymuje się relatywnie wysoki aż do 29.–35. roku życia. Większość badań potwierdza sezonowość w zachorowalności na cukrzycę typu 1. Szczyt zachorowalności przypada na listopad–styczeń, a najmniej zachorowań jest w czerwcu i lipcu.

1.4. ZAPADALNOŚĆ NA CUKRZYCĘ TYPU 1 W POLSCE

Brakuje ogólnopolskiego rejestru dzieci z cukrzycą typu 1. Tylko trzy miasta Śląska uczestniczyły w rejestrze EURODIAB. W badaniu tym wskaźnik w latach 1989–1998 wynosił dla tego regionu 7,0/100 tys. W Polsce badania epidemiologiczne dotyczące zachorowalności na cukrzycę i jej przyczyn prowadzone były przez Szybińskiego i wsp. (Kraków, Warszawa, Wrocław), Rewersa i wsp., Jarosz-Chobot i wsp. w rejonie Śląska oraz przez Urban i Krętowskiego w północnym rejonie Polski. Dane wymienionych autorów wskazują na zróżnicowanie wskaźnika zachorowalności w zależności od regionu. W latach 1998–1999 dla grupy wiekowej 0–4 lat standaryzowany współczynnik zapadalności (incidence rate, IR) był najwyższy w województwie olsztyńskim (IR 14,6), warszawskim (IR 14,5), krakowskim (IR 13,2) i białostockim (IR 12,0). W porównaniu z danymi z 1986 r. wskaźnik zachorowalności wzrósł 3-krotnie. Na podstawie danych z regionu Śląska w latach 1989–1999 jednoznacznie stwierdza się wzrost wskaźnika z 4,7 do 10,1/100 tys., a w grupie najmłodszych dzieci z 1,6 do 6,7/100 tys., co odzwierciedla opisywane wyżej tendencje światowe. Na podstawie tego rejestru dynamika rocznego wzrostu zapadalności plasuje się na poziomie 7,24% i należy do jednych z najwyższych w Europie. W Polsce oraz w innych krajach Europy zarejestrowano wyraźny wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 u dzieci poniżej 10. roku życia, w tym przedszkolaków i niemowląt. Wciąż jednak obserwuje się najwyższy wskaźnik w grupie dzieci w wieku 10–14 lat; wynosił on 12,8/100 tys.

Najnowsze badania epidemiologiczne i prezentowane na zjeździe ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) w 2016 r. wskazują na sukcesywny wzrost zapadalności w latach 2010–2014. Obecnie IR wynosi 18,4 dla całej grupy wiekowej 0–18 lat. Najwięcej nowych przypadków na rok stwierdzono w przedziale wiekowym 10–14 lat. Po raz pierwszy zaobserwowano zróżnicowanie zależne od urbanizacji regionu. Większą zapadalność odnotowano w regionach wielkomiejskich w porównaniu z obszarami rolniczymi.

1.5. PODSUMOWANIE

✓ Cukrzyca definiowana jest przez podwyższoną wartość glukozy we krwi.

✓ Cukrzyca typu 1 jest chorobą z autoagresji i stanowi nie więcej niż 10% przypadków cukrzycy.

✓ Na całym świecie wzrasta zapadalność na cukrzycę.

✓ W populacji wieku rozwojowego szczyt zapadalności przypada na wiek 10–14 lat, ale 4-krotnie wzrosła liczba nowych zachorowań w grupie 1–7 lat.

✓ W Polsce po raz pierwszy zaobserwowano zróżnicowanie między miastem a terenem rolniczym w zapadalności na cukrzycę typu 1, przy czym wyższy wskaźnik jest w mieście.

✓ W Polsce w ciągu ostatnich 15 lat wskaźnik ten podwoił się i obecnie wynosi 18/100 tys./rok.

Piśmiennictwo

1. Akesson K., Nystrom L., Farnkvist L. i wsp.: Increased risk of diabetes among relatives of female insulin-treated patients diagnosed at 15-34 years of age. Diabet Med. 2005, 22: 1551–1557.

2. Green A.: The EURODIAB studies on childhood diabetes 1988–1999. Europe and Diabetes. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B1–2.

3. Green A., Patterson C.C.: Trends in the incidence of childhood-onset diabetes in Europe 1989–1998. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B3–8.

4. Jarosz-Chobot P., Krętowski A., Peczyńska J. i wsp.: The parallel increase of type 1 diabetes in two different regions of Poland: Highly industrialized Upper Silesia and agricultural north-eastern regions of Podlasie and Warmia–Mazury (1989–2003). Przegląd Lekarski 2006, 63(supl. 4): 31.

5. Jarosz-Chobot P., Otto-Buczkowska E., Koehler B.: The increased trend of type 1 diabetes mellitus in children (0–14 years) in the Upper Silesia region of Poland. Acta Paediatr. 2000, 89: 120.

6. Kretowski A., Kowalska I., Peczynska J. i wsp.: The large increase in incidence of Type I diabetes mellitus in Poland. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B48–50.

7. Kyvik K.O., Nystrom L., Gorus F. i wsp.: The epidemiology of Type 1 diabetes mellitus is not the same in young adults as in children. Diabetologia 2004, 47: 377–384.

8. Neu A., Willasch A., Ehehalt S. i wsp.: Diabetes incidence in children of different nationalities: An epidemiological approach to the pathogenesis of diabetes. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B21–26.

9. Nowakowski A.: Epidemiologia cukrzycy. Diabetologia Praktyczna 2002, 3: 181–185.

10. Patterson C.C., Dahlquist G.G., Gyürüs E. i wsp.: Incidence trends for childhood type 1 diabetes in Europe during 1989–2003 and predicted new cases 2005–20: A multicentre prospective registration study. Lancet 2009, 373: 2027–2033.

11. Szalecki M., Wysocka-Mincewicz M., Ramotowska A. i wsp.: Prevalence of type 1 diabetes in children of central and East regions of Poland – multicenter study. Pediatric Diabetes 2016, supl. S23: P157.

12. The DIAMOND Project Group. Incidence and trends of childhood Type 1 diabetes wordwide 1990–1999. Diabetic Medicine 2006, 23(8): 857–866.

13. Thunander M., Petersson C., Jonzon K. i wsp.: Incidence of type 1 and type 2 diabetes in adults and children in Kronoberg, Sweden. Diabetes Res. Clin. Pract. 2008, 82: 247–255.

14. Variation and trends in incidence of childhood diabetes in Europe. EURODIAB ACE Study Group. Lancet 2000, 355: 873–876.

15. WHO: Definition. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications. Raport of WHO Consultation. Part 1. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus. World Health Organization, Geneva 1999.