Читать книгу Panorama współczesnej filozofii - Группа авторов - Страница 26

Kiedy w ramach ontologii lub metafizyki (terminów tych będziemy używać zamiennie) formułuje się to, co jest głównym celem tej dyscypliny filozoficznej, czyli ogólną teorię rzeczywistości i jej podstawowych kategorii, nie sposób uniknąć mówienia o tym, co istotne i nieistotne oraz o tym, co konieczne i przygodne lub przypadkowe. Innymi słowy, każdy metafizyk pokładający duże nadzieje w uprawianej przez siebie dyscyplinie musi zająć jakieś stanowisko w kwestii esencjalizmu. Właśnie temu zagadnieniu poświęcony jest prezentowany rozdział.

Ze względu na to, że esencjalizm jest bogatym i zróżnicowanym stanowiskiem, nie sposób uwzględnić wszystkich jego odmian w jednym rozdziale. Wyraz temu dajemy w pierwszej części, w której zarysowany jest podstawowy sens tej doktryny i kilka historycznych epizodów jej rozwoju. Jak czytelnik będzie mógł się o tym przekonać, spór o prawomocność esencjalizmu ma swoje początki już w starożytności, a różne jego odmiany były obecne w każdej z kolejnych epok filozoficznych.

Z racji tego, że książka ta ma przybliżyć czytelnikowi obraz filozofii współczesnej, główna część naszego rozdziału poświęcona jest dwóm konkurencyjnym odmianom esencjalizmu, które obecne są w najnowszej metafizyce analitycznej. Są nimi kolejno modalny esencjalizm i amodalny esencjalizm neoarystotelesowski. Ten pierwszy sformułowany jest w kategoriach semantyki światów możliwych, która przez ostatnie dekady przeżywała dynamiczny rozwój. W części poświęconej modalnej odmianie esencjalizmu przybliżamy nie tylko jego podstawowe założenia i konsekwencje, lecz także wskazujemy na źródła oraz atrakcyjność teoretyczną samej semantyki światów możliwych.

Kolejna część tego rozdziału poświęcona jest popularnej w ostatnich latach odmianie esencjalizmu, której zwolennicy wskazują na jej historyczne źródła w poglądach Arystotelesa. Stanowisko to ma swoje motywacje m.in. w trudnościach esencjalizmu modalnego, stąd również nazywane jest ono esencjalizmem amodalnym lub esencjalizmem neoarystotelesowskim. Aby wskazać na walory teoretyczne tego poglądu, zwrócimy uwagę na jego podstawy, które są pośrednio wyrażone w zarzutach pod adresem esencjalizmu modalnego. Wskażemy także na aplikacje pojęć, w których to stanowisko jest sformułowane, a które wychodzą poza tradycyjny spór o esencjalizm.

W ostatniej części rozważań zwrócimy uwagę na to, że esencjalizm występuje nie tylko w tradycyjnej, mocnej lub głębokiej wersji, lecz także w płytkiej lub słabej wersji zrelatywizowanej. Jest to o tyle istotne, że tytułowe stanowisko często kojarzone jest z kontrowersyjnymi założeniami ontologicznymi, skutecznie obniżającymi jego atrakcyjność filozoficzną. Możliwość zrelatywizowanej odmiany esencjalizmu pozwala do pewnego stopnia uczynić zadość oczekiwaniom tych, którzy z jednej strony dostrzegają znaczenie esencjalizmu, a z drugiej – są sceptyczni wobec stanowisk rozbudowanych pod względem zobowiązań ontologicznych.