Читать книгу Panorama współczesnej filozofii - Группа авторов - Страница 31

Przeprowadzone przez nas analizy pokazują, że „esencjalizm” jest terminem, za którym kryje się mnogość stanowisk, mających swoich gorących zwolenników i przeciwników w każdej epoce filozoficznej. Tym, co jest wspólne różnym odmianom esencjalizmu, jest przekonanie o konieczności dostarczenia systematycznego odróżnienia między tymi cechami, które są istotne oraz tymi, które takie nie są. Źródeł tego poglądu możemy szukać zarówno w potocznej praktyce językowej, jak i w obserwacjach z zakresu nauk szczegółowych.

W rozważaniach naszych skupiliśmy się na esencjalizmie metafizycznym, a dokładnie na jego dwóch współczesnych odmianach. Pierwszą z nich był modalny esencjalizm, który opierał się na uznaniu za cechy istotne takich, które przedmiot posiada w sposób konieczny. Odwołując się do semantyki światów możliwych powiedzieliśmy, że są to cechy posiadane przez przedmiot w każdym z tych światów, w których przedmiot ten istnieje. Pokazaliśmy, że choć modalny esencjalizm znajduje szerokie zastosowanie w sporach metafizycznych, to prowadzi również do konsekwencji, które stoją w konflikcie z potocznymi intuicjami wiązanymi z pojęciami istoty oraz cech istotnych. Konsekwencjami tymi są m.in. uznanie, że cechą istotną Sokratesa jest to, że 2 + 2 = 4 oraz to, że jest nią bycie elementem zbioru {Sokrates}.

Alternatywą dla modalnej odmiany esencjalizmu jest esencjalizm neoarystotelesowski, opierający się na wskazaniu, że cechami istotnymi są cechy leżące w naturze określonego przedmiotu, która z kolei jest wyrażana przez definicję realną przedmiotu. Takie rozumienie cech istotnych pozwala zachować pożądany związek między przedmiotem oraz posiadanymi przez niego cechami, którego brak uznano za wadę esencjalizmu w odmianie modalnej. Jak wskazywaliśmy, neoarystotelesowska koncepcja opiera się w dużym stopniu na relacji fundowania metafizycznego, stanowiącej ostatnio przedmiot ożywionych dyskusji i znajdującej swoje zastosowanie również w analizach niemających bezpośredniego związku z problemem esencjalizmu.

Oba wspomniane stanowiska zakładają wiarygodność esencjalizmu, a tym, co je różni, jest odmienne wyjaśnienie cech istotnych i przygodnych. Pogląd taki nie jest jednak powszechnie podzielany, co często powodowane jest kłopotliwymi założeniami i konsekwencjami ontologicznymi teorii postulujących taki podział cech. Jak wskazaliśmy w ostatniej części, obawę tę można do pewnego stopnia oddalić przez powołanie się na esencjalizm płytki metafizycznie, tj. taki, który uznaje względność w kwestii wspomnianego podziału cech. Stanowisko to można uznać za kompromis między potrzebą odróżnienia cech istotnych i przygodnych oraz chęcią uniknięcia problematycznych tez ontologicznych. Dzięki temu, esencjalizm nie musi być kojarzony jedynie z obciążonymi metafizycznie teoriami filozoficznymi, ale może znaleźć zwolenników również wśród tych, którzy są sceptyczni wobec wartości teoretycznej takich głębokich analiz metafizycznych.