Читать книгу Europejski lider wzrostu - Marcin Piątkowski - Страница 16

Douglass C. North, historyk ekonomii, noblista i ojciec ekonomii instytucjonalnej, zdefiniował instytucje jako „reguły gry” lub „zaprojektowane przez człowieka ograniczenia porządkujące interakcje między ludźmi” (North, 1991, s. 97–112). Obejmują one „ograniczenia formalne (reguły, prawa, konstytucje), ograniczenia nieformalne (normy zachowania, konwencje i narzucone sobie kodeksy postępowania) oraz ich egzekwowanie”. Ograniczenia nieformalne, które będę definiował w tej książce jako kulturę i zajmę się nimi w osobnym rozdziale, obejmują niepisane normy społeczne, zwyczaje i sposoby postrzegania świata, a także poziom zaufania społecznego, siłę partycypacji politycznej oraz oczekiwanie przejrzystości.

Acemoglu i Robinson (2014) wyodrębniają instytucje polityczne, które regulują podział władzy między różne klasy społeczne, oraz instytucje gospodarcze, mające wpływ na wyniki ekonomiczne. Do instytucji politycznych należą: demokracja, dyktatura, autokracja oraz ich kombinacje. Do instytucji gospodarczych zalicza się: sądy zabezpieczające przestrzeganie prawa własności, instytucje antymonopolowe dbające o wolność konkurencji, banki centralne kontrolujące poziom inflacji i wiele innych. Instytucje polityczne wywierają wpływ na instytucje gospodarcze i vice versa (Acemoglu, Johnson i Robinson, 2005).

Instytucje dostarczają odpowiednich bodźców, które wpływają na podejmowane przez ludzi istotne decyzje ekonomiczne dotyczące tego, czy i jak dużo oszczędzać i inwestować, jak się kształcić, czy przyjmować nowe technologie, rozwijać innowacje i działać przedsiębiorczo. Dobre instytucje sprzyjają wzrostowi, ponieważ zapewniają przestrzeganie prawa własności, tworzą jednakowe warunki działania dla wszystkich, umożliwiają nowym firmom wchodzenie na rynek, obniżają koszty transakcji gospodarczych i wspierają „twórczą destrukcję”. Wyrównują także szanse, upowszechniając dostęp do edukacji, spłaszczając hierarchię społeczną oraz niwelując nierówności dochodów i bogactwa. Złe instytucje postępują odwrotnie. Charakter instytucji decyduje o tym, jaka aktywność jest nagradzana i kto dobrze prosperuje: produktywni, innowacyjni przedsiębiorcy, czy żądni zysku politycy i gangsterzy.

Instytucje nie powstają jednak z dnia na dzień, a zmiana ich charakteru wymaga czasu. Taka jest bowiem ich rola: mają zapewniać określony poziom stabilności i trwałości, a nie zmieniać się przez cały czas. Tempo i kierunek zmian instytucjonalnych zależą od złożonych interakcji między instytucjami, dystrybucji zasobów oraz kultury ludzi. Zdarzają się też historyczne zbiegi okoliczności związane z pojawieniem się szczególnych jednostek (np. Hitler czy Stalin), wstrząsów (np. średniowieczna czarna śmierć) czy korzystnych zrządzeń losu. Rezultatem tych interakcji jest konkretny zbiór instytucji, które wytyczają długookresową ścieżkę rozwoju gospodarczego.