Читать книгу Europejski lider wzrostu - Marcin Piątkowski - Страница 22

Acemoglu i Robinson (2014) argumentują, że to, jakiego typu instytucje powstają w danym kraju zależy od drobnych różnic w zakresie początkowych warunków instytucjonalnych oraz pewnego rodzaju wstrząsu – „punktu zwrotnego”, jak go nazywają – oddziałującego na te warunki (zob. rysunek 1.6). Powstające w rezultacie instytucje są trwałe i wyjaśniają długookresowe różnice w rozwoju gospodarczym.

Rysunek 1.6. Instytucjonalny model rozwoju Acemoglu i Robinsona

Źródło: Acemoglu i Robinson (2014).

Acemoglu i Robinson pokazują, w jaki sposób czarna śmierć, która w 1348 roku zmniejszyła populację Europy Zachodniej i Wschodniej o jedną trzecią lub nawet połowę, okazała się punktem zwrotnym i przyczyniła się do stopniowego wykształcenia się inkluzywnych instytucji na Zachodzie. Ta sama epidemia przyczyniła się jednak do powstania w Europie Środkowo-Wschodniej społeczeństw oligarchicznych. Autorzy ci przekonują, że za pomocą tego rozłamu instytucjonalnego można wyjaśnić dalsze rozbieżności rozwojowe między Europą Zachodnią a Środkowo-Wschodnią. Opisują, w jaki sposób na Zachodzie wstrząs demograficzny przełożył się na wzrost siły przetargowej chłopów i kupców, przyczyniając się do stworzenia bardziej zrównoważonego systemu politycznego. Tymczasem w Europie Środkowo-Wschodniej, ze względu na znacznie niższą pozycję społeczną chłopstwa, słabość warstwy kupieckiej i siłę szlachty, ten sam wstrząs demograficzny (który dodatkowo był prawdopodobnie znacznie słabszy niż na Zachodzie), nie przyniósł tych samych efektów[8]. Panująca szlachta mogła zatem zmonopolizować władzę, osłabić monarchię, podkopać pozycję kupców i podporządkować sobie chłopstwo. Chłopi i burżuazja w Europie Środkowo-Wschodniej byli znacznie słabsi niż ci na Zachodzie, ze względu na niższy poziom urbanizacji oraz mniejszą gęstość zaludnienia, które były pokłosiem opóźnionej w stosunku do Zachodu migracji ludności (co z kolei wynikało po części z tego, że większość Europy Środkowo-Wschodniej nie należała do cesarstwa rzymskiego)[9]. Tak jak chłopcy urodzeni w pierwszym kwartale roku stanowią większość zawodników ligi hokejowej NHL, dzięki niewielkiej początkowej przewadze wzrostu, siły i zwinności nad urodzonymi później w tym samym roczniku, tak drobne początkowe różnice między Zachodem a Europą Środkowo-Wschodnią przekładają się na ogromne różnice w ostatecznych wynikach[10]. Acemoglu i Robinson (2014) wykorzystują ten sam model do wyjaśnienia trajektorii rozwojowych innych krajów w Ameryce Łacińskiej, Afryce i Azji.

Acemoglu, Johnson i Robinson (2005) oraz Acemoglu i Robinson (2014) dokonują również analizy obszernego zbioru historycznych studiów przypadku, aby wytłumaczyć, dlaczego niektóre kraje mają lepsze instytucje niż inne. Podkreślają znaczenie trzech czynników sprzyjających powstawaniu dobrych instytucji politycznych. Po pierwsze, dobre instytucje polityczne powstają w systemach politycznych dysponujących silnymi mechanizmami kontroli władzy. Mechanizmy te gwarantują, że elity nie będą tworzyły instytucji politycznych podporządkowanych realizacji partykularnych interesów rządzących kosztem reszty społeczeństwa. Po drugie, dobre instytucje polityczne powstają w warunkach szerokiego dostępu do władzy politycznej lub dużej rotacji wewnątrz elity rządzącej. Sprzyja to wytworzeniu rzetelnego mechanizmu zaangażowania elit politycznych w ochronę własności prywatnej wszystkich obywateli, dającego im pewność, że ich prawa będą respektowane także wtedy, kiedy elity oddadzą władzę. Po trzecie, cytowani autorzy twierdzą, że szanse rozwoju dobrych instytucji politycznych są większe w społeczeństwach, w których nie ma wysokich rent z tytułu eksploatacji bogactw naturalnych albo monopoli, ponieważ zachęcają one sprawujących władzę do zmieniania systemu politycznego w taki sposób, aby dochody pozostały w ich rękach.

Inni badacze wskazują na wiele dodatkowych czynników mogących sprzyjać powstawaniu dobrych instytucji, w tym nawet na poziom inteligencji, typ genów czy występowanie pasożytów. Przykładowo Jones (2015) przekonuje, że wyższy przeciętny iloraz inteligencji, będący skutkiem lepszego żywienia oraz łatwiejszego dostępu do edukacji, sprzyja budowaniu lepszych instytucji, ponieważ inteligentniejsi ludzie mają większą skłonność do współpracy, są bardziej cierpliwi, bardziej ufni i godni zaufania oraz myślą bardziej długofalowo. Powstające dzięki nim lepsze instytucje przyczyniają się do dalszego zwiększania inteligencji ludzi, co z kolei sprzyja wzmacnianiu instytucji, i tak dalej. Wade (2014) podkreśla z kolei znaczenie genów jako czynnika wyjaśniającego powstawanie instytucji oraz ich wpływ na rozwój, choć inni autorzy nie zgadzają się z jego argumentami (Ashraf i Galor, 2017). W końcu Maseland (2013) zwraca uwagę na wpływ powszechnie występującego pasożyta Toxoplasma gondii na wartości kulturowe oraz wynikający z nich wybór instytucji.