Читать книгу Europejski lider wzrostu - Marcin Piątkowski - Страница 17

Między ekonomistami panuje zgoda co do tego, że instytucje mają zasadniczy wpływ na rozwój i dobrobyt społeczeństwa, oraz że istnieje związek przyczynowo-skutkowy między instytucjami a wzrostem gospodarczym[1]. W literaturze ekonomicznej nie brakuje dowodów empirycznych świadczących o tym, że różnice między instytucjami, związane np. z przestrzeganiem prawa własności, rządami prawa, jednakowymi warunkami działalności dla wszystkich oraz szerokim dostępem do edukacji i równością szans, mogą być źródłem nierówności dochodów pomiędzy krajami na całym świecie oraz w zakresie dystrybucji zasobów, dochodów i aktywów wewnątrz społeczeństwa. Długookresowy wzrost nie jest możliwy bez właściwych instytucji[2].

Rysunek 1.2 pokazuje, że jakość instytucji (reprezentowana przez praworządność) jest skorelowana z rozwojem gospodarczym. Im silniejsze rządy prawa, tym wyższy jest poziom dochodów. Istnieje także silny związek pomiędzy zmianami jakości instytucji a wzrostem gospodarczym. Góes (2015), na przykład, argumentuje, że w 119 krajach zbadanych w latach 2002–2012 poprawa jakości instytucji o 1% przełożyła się na wzrost PKB o 0,35% w krajach rozwiniętych i o 2,6% w krajach rozwijających się. Im słabsze instytucje, tym większe korzyści płyną z ich ulepszania[3].

Rysunek 1.2. Jakość instytucji a rozwój gospodarczy

Uwaga: podział na kraje o niskich, średnich i wysokich dochodach wg kryteriów Banku Światowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie wskaźników praworządności (Worldwide Governance Indicators, WGI) i rozwoju (World Development Indicators, WDI) Banku Światowego.

Dobre instytucje gospodarcze mają szczególne znaczenie w przypadku absorpcji technologii i innowacji, które odpowiadają za gros długookresowego wzrostu gospodarczego. Przy braku gwarantowanych praw własności, otwartych rynków i silnej konkurencji może dojść do zatrzymania absorpcji technologii i innowacji. Comin i Mestieri (2014) szacują, że różnice w absorpcji technologii między Zachodem a resztą świata odpowiadają za 80% różnic w tempie wzrostu w ciągu ostatnich dwóch wieków.

Rysunek 1.3. Instytucje a konwergencja ekonomiczna w latach 2000–2015

Uwaga: wskaźnik jakości instytucji w 176 krajach, oparty na wskaźnikach WGI i rankingu DB, w podziale na kwartyle; słabe instytucje zdefiniowane jako kraje z dolnego kwartyla; silne jako kraje z górnego kwartyla. Źródło: obliczenia własne na podstawie wskaźników WGI oraz rankingu Doing Business Banku Światowego.

Dobre instytucje nie tylko napędzają wzrost, lecz także pomagają go podtrzymać. Lin i Rosenblatt (2012) dowodzą, że od 1950 roku tylko 28 spośród około 180 krajów rozwijających się zdołało nadrobić więcej niż 10 punktów procentowych do amerykańskiego poziomu PKB. Były to niemal wyłącznie kraje, które uporządkowały swoje instytucje. Glaeser i in. (2004) dochodzą do podobnych wniosków, opierając się na dużym zbiorze danych z lat 1960–2000. Rysunek 1.3 pokazuje ważną rolę instytucji w podtrzymywaniu wzrostu także w latach 2000–2015, kiedy biedne kraje, mające słabe instytucje, rozwijały się w takim samym tempie jak bogatsze kraje ze słabymi instytucjami. Inaczej było w przypadku krajów z instytucjami wysokiej jakości: w tym segmencie kraje biedniejsze rozwijały się szybciej niż bogatsze. Innymi słowy: biedne kraje mogły doganiać kraje bogatsze tylko wtedy, kiedy tworzyły dobre instytucje. Bez nich nie było różnic w tempie wzrostu.

Znaczenie instytucji przejawia się nie tylko w tempie wzrostu PKB, ale także w ogólnej zamożności kraju. Opublikowana w 2006 roku przez Bank Światowy doniosła praca na temat bogactwa narodów (Bank Światowy, 2006, s. XIV) przedstawia wyniki pomiaru wartości bogactwa naturalnego, społecznego i instytucjonalnego w ponad 100 krajach na całym świecie, na podstawie których wyciągnięto wniosek, że „kraje bogate w dużym stopniu zawdzięczają swoją zamożność umiejętnościom ich mieszkańców oraz jakości instytucji sprzyjających aktywności ekonomicznej”. W niemal 85% badanych krajów udział kapitału niematerialnego, do którego zaliczamy kapitał ludzki, kapitał społeczny (zaufanie i umiejętność dążenia do wspólnego celu) oraz jakość instytucji, stanowił ponad 50% całkowitego bogactwa kraju, natomiast w państwach wysoko rozwiniętych sięgał aż 80%. Wzmacnianie praworządności – będącej tu odpowiednikiem jakości instytucji – miało największy wpływ na kapitał niematerialny: jednoprocentowy wzrost wskaźnika praworządności przekładał się na wzrost kapitału niematerialnego o 0,83%. Inwestycje w kapitał trwały miały dużo mniejsze znaczenie[4].

Na koniec należy dodać, że instytucje mają wpływ nie tylko na wzrost gospodarczy i poziom zamożności, ale także – i nade wszystko – na ogólny poziom ludzkiego dobrostanu i szczęścia. Instytucje takie jak demokracja, wolne media, otwarte rynki i wiele innych mają podstawowe znaczenie dla zapewnienia uczestnictwa w polityce, wolności wypowiedzi oraz poczucia kontroli nad własnym życiem, które są głównymi składnikami ludzkiego poczucia szczęścia oraz człowieczeństwa (Stiglitz, Sen i Fitoussi, 2008; Sen, 2002). Jakość instytucji ma zatem duże znaczenie bez względu na jej wpływ na wzrost gospodarczy, choć to, co dobre dla ludzkiego szczęścia, najczęściej ma też korzystny wpływ na wyniki ekonomiczne.