Читать книгу Europejski lider wzrostu - Marcin Piątkowski - Страница 25

Acemoglu, Johnson i Robinson (2005) oraz Acemoglu i Robinson (2014) wymieniają Wielką Brytanię, Holandię, Francję i Botswanę jako przykłady krajów, które przeszły od instytucji oligarchicznych do inkluzywnych w wyniku wewnętrznych reform. Z kolei Japonię po restauracji Meiji pod koniec XIX wieku wskazują jako przykład przyjęcia instytucji inkluzywnych w wyniku zewnętrznej presji.

Opierając się na tych przykładach, przekonują, że przejście od jednego typu instytucji do drugiego może nastąpić w wyniku zagrożenia przewrotem wewnętrznym lub interwencją zewnętrzną. Przyczyną zmiany instytucji może też być wstrząs w postaci zmian „w technologiach i środowisku międzynarodowym, które modyfikują równowagę (faktycznej) władzy politycznej w społeczeństwie i prowadzą do poważnych zmian w instytucjach politycznych, a co za tym idzie w instytucjach gospodarczych i wzroście ekonomicznym” (Acemoglu, Johnson i Robinson, 2005, s. 392–393). Nie rozwijają jednak tego punktu i nie podają konkretnych przykładów.

A co z pozostałymi około czterdziestoma krajami, które przeszły z jednego systemu do drugiego i osiągnęły wysoki poziom zamożności? Kilka przypadków takich zmian wywołanych czynnikami wewnętrznymi, wspomnianych przez Acemoglu, Johnsona i Robinsona, wymagało zaistnienia wyjątkowych i niezwykle rzadkich okoliczności: powszechnego poparcia politycznego, bardzo silnego nacisku na istniejące instytucje oraz wielkiej determinacji. Wszystkie te czynniki musiały zaistnieć jednocześnie, żeby mogło dojść do wewnętrznej zmiany. Niezwykle trudno to osiągnąć, dlatego rewolucje wewnętrzne są tak rzadkie.

Większość krajów, którym udało się przestawić na instytucje inkluzywne, dokonała tego nie w wyniku rewolucji wewnętrznych, lecz pod wpływem wstrząsów zewnętrznych w postaci bezpośredniej zewnętrznej interwencji wojskowej, realnego zagrożenia taką interwencją albo silnej presji zewnętrznej. To okupacja francuska w czasach Napoleona na początku XVIII wieku przyczyniła się do zniesienia starych, feudalnych, oligarchicznych instytucji w większości krajów Europy Zachodniej. To Stalin i armia sowiecka doprowadzili do likwidacji starych instytucji i elit w Europie Środkowo-Wschodniej – zarówno w przenośnym, jak i (niestety) dosłownym sensie. To amerykańska okupacja po 1945 roku pomogła Niemcom przekształcić się w społeczeństwo w pełni inkluzywne i demokratyczne. To zewnętrzne zagrożenie ponowną okupacją rosyjską przyczyniło się do zmiany charakteru instytucji w trzech państwach bałtyckich – na Litwie, Łotwie i w Estonii – po odzyskaniu przez nie niepodległości na początku lat 90. XX wieku. Zewnętrzna presja przyczyniła się też do transformacji Hiszpanii, Grecji i Portugalii po zrzuceniu przez te kraje jarzma dyktatur w latach 70. XX wieku.

Wstrząsy o charakterze zewnętrznym odgrywały dominującą rolę także poza Europą. Zagrożenie interwencją amerykańską pod koniec XIX wieku oraz okupacja amerykańska po 1945 roku przyczyniły się do transformacji Japonii. Zewnętrzne zagrożenie ze strony Chin i presja Zachodu były przyczyną powojennego sukcesu gospodarczego Tajwanu. Również Korea Południowa rozwijała się w wyniku interwencji Stanów Zjednoczonych po 1945 roku oraz zagrożenia ze strony komunistycznej Korei Północnej, które to czynniki doprowadziły do głębokiej reformy rolnej i likwidacji hamujących wzrost feudalnych struktur społecznych. Chiny, choć nie zaliczają się jeszcze do krajów bogatych, także można uznać za przykład społeczeństwa inkluzywnego w wymiarze gospodarczym (choć nie politycznym), które powstało w wyniku rewolucji komunistycznej Mao Zedonga, ale także pod wpływem zagrożenia ze strony Zachodu oraz poczucia upokorzenia przez zachodnie mocarstwa w XIX wieku. Zagrożenie zewnętrzne ze strony państw arabskich (oraz duża presja Zachodu) wyjaśnia również powstanie inkluzywnego społeczeństwa w Izraelu. Pod wpływem presji zewnętrznej takie samo społeczeństwo powstało też w Chile.