Читать книгу Insulinooporność - Tomasz Zajbt - Страница 11

Dia­gno­sty­ka in­su­li­no­opor­no­ści nie jest pro­sta. Wy­ma­ga wy­ko­na­nia wie­lu ba­dań la­bo­ra­to­ryj­nych i ich kon­fron­ta­cji z ob­ja­wa­mi zgła­sza­ny­mi przez pa­cjen­ta.

Pod­sta­wo­we ba­da­nia to:

 ozna­cze­nie po­zio­mu in­su­li­ny i glu­ko­zy na czczo;

 krzy­wa glu­ko­zo­wo-in­su­li­no­wa;

 wskaź­nik in­su­li­no­opor­no­ści HOMA;

 wskaź­nik in­su­li­no­opor­no­ści na czczo.

Po­dej­rze­wa­jąc in­su­li­no­opor­ność, w pierw­szej ko­lej­no­ści wy­ko­nu­je­my ozna­cze­nie po­zio­mu in­su­li­ny i glu­ko­zy na czczo. Przy oce­nie wy­ni­ków tych ba­dań trze­ba wziąć pod uwa­gę wiek pa­cjen­ta, po­nie­waż wraz z nim wzra­sta po­ziom in­su­li­ny.

Wyniki pomiaru stężenia glukozy na czczo

70–99 mg/dl – poziom prawidłowy

100–125 mg/dl – nieprawidłowa glikemia na czczo

≥ 126 mg/dl – cukrzyca

Jesz­cze czul­szym ba­da­niem jest tzw. krzy­wa glu­ko­zo­wo-in­su­li­no­wa, któ­ra słu­ży oce­nie po­zio­mu cu­kru i in­su­li­ny na czczo oraz po ob­cią­że­niu glu­ko­zą. Na czym po­le­ga to ba­da­nie? Naj­pierw stę­że­nie cu­kru i in­su­li­ny ba­da­ne jest na czczo (w po­bra­nej od pa­cjen­ta krwi). Na­stęp­nie pa­cjent pije roz­twór glu­ko­zy w cza­sie nie dłuż­szym niż pięć mi­nut. Musi go­dzi­nę od­cze­kać, a po­tem zgło­sić się na ko­lej­ne po­bra­nie krwi. Ostat­nie ba­da­nie ma miej­sce po dwóch go­dzi­nach od wy­pi­cia glu­ko­zy.

Waż­ne jest, aby na ba­da­nie zgło­sić się rano na czczo po mi­ni­mum ośmiu go­dzi­nach snu i po­stu. Ba­da­nie wy­ko­ny­wa­ne jest rano, po­nie­waż po po­łu­dniu zmie­nia się po­ziom glu­ko­zy we krwi na sku­tek mniej­szej wraż­li­wo­ści tka­nek na in­su­li­nę.

Skie­ro­wa­nie na ba­da­nia może wy­sta­wić le­karz pierw­sze­go kon­tak­tu, któ­ry po­wi­nien zba­dać pa­cjen­ta, żeby stwier­dzić, czy nie ma on in­fek­cji. Ist­nie­ją bo­wiem prze­ciw­ska­za­nia do wy­ko­na­nia tego te­stu. Są to:

 in­fek­cje wi­ru­so­we i bak­te­ryj­ne,

 przyj­mo­wa­nie an­ty­bio­ty­ków i le­ków ste­ry­do­wych, po­nie­waż mogą za­fał­szo­wać wy­nik,

 stę­że­nie glu­ko­zy na czczo jest wyż­sze niż 126 mg/dl.

Do ba­da­nia krzy­wej glu­ko­zo­wo-in­su­li­no­wej na­le­ży się przy­go­to­wać. Jak to zro­bić?

Trzy dni przed ba­da­niem:

 nie sto­suj ry­go­ry­stycz­nej die­ty ni­sko­ka­lo­rycz­nej lub ni­sko­wę­glo­wo­da­no­wej,

 nie pij al­ko­ho­lu i po­wstrzy­maj się od pa­le­nia pa­pie­ro­sów,

 ogra­nicz in­ten­syw­ne tre­nin­gi.

W dniu ba­da­nia:

 za­re­zer­wuj so­bie dwie go­dzi­ny – mię­dzy po­bra­nia­mi krwi mu­sisz po­zo­stać w spo­czyn­ku, po­nie­waż ruch ob­ni­ży war­tość po­mia­rów i tym sa­mym ba­da­nie bę­dzie nie­mia­ro­daj­ne,

 nie mo­żesz pa­lić, jeść ani pić pod­czas ca­łe­go ba­da­nia.

Je­że­li pod­czas te­stu źle się po­czu­jesz – po­ja­wią się bie­gun­ka i wy­mio­ty – bada­nie na­le­ży prze­rwać i roz­wa­żyć za ja­kiś czas po­da­nie glu­ko­zy dro­gą do­żyl­ną.

Nor­my in­su­li­ny po ob­cią­że­niu glu­ko­zą oce­nia­ne są ra­zem ze wskaź­ni­kiem BMI.

Wyniki pomiaru stężenia glukozy po obciążeniu 75 g glukozy

140 mg/dl – prawidłowa tolerancja glukozy

140–199 mg/dl – nieprawidłowa tolerancja glukozy

≥ 200 mg/dl – cukrzyca

Kie­dy gli­ke­mia na czczo mie­ści się w prze­dzia­le 100–125 mg/dl, a po dwóch go­dzi­nach od przy­ję­cia glu­ko­zy wy­no­si 140–199 mg/dl, le­karz roz­po­zna­je stan przed­cu­krzy­co­wy.

Pa­mię­taj, że tyl­ko le­karz po wy­ko­na­niu ba­dań la­bo­ra­to­ryj­nych, wy­wia­dzie i ba­da­niu fi­zy­kal­nym de­cy­du­je o roz­po­zna­niu in­su­li­no­opor­no­ści. Pod­czas sta­wia­nia dia­gno­zy po­słu­gu­je się m.in. spe­cjal­ny­mi wskaź­ni­ka­mi i kal­ku­la­to­ra­mi.

Wskaź­nik in­su­li­no­opor­no­ści (z ang. ho­me­osta­sis mo­del as­se­sment, czy­li w skró­cie HOMA) okre­śla czyn­ność ko­mó­rek beta trzust­ki na pod­sta­wie re­la­cji mię­dzy pod­sta­wo­wym stę­że­niem glu­ko­zy a in­su­li­ny we krwi.

Wzór na wskaź­nik HOMA jest na­stę­pu­ją­cy:

Śred­nia war­tość HOMA-IR waha się:

 u osób z pra­wi­dło­wą prze­mia­ną wę­glo­wo­da­nów: 2,1–2,7;

 u osób z nie­pra­wi­dło­wą to­le­ran­cją glu­ko­zy: 4,3–5,2;

 u cho­rych na cu­krzy­cę: 8,3–9,5.

By mieć pew­ność, że pa­cjent ma in­su­li­no­opor­ność, bada się tak­że wskaź­nik in­su­li­no­opor­ności na czczo (z ang. fa­sting in­su­lin re­si­stan­ce in­dex, czy­li FIRI). Aby go ob­li­czyć, ko­niecz­na jest zna­jo­mość:

 FPG (z ang. fa­sting­pla­sma glu­co­se), czy­li gli­ke­mii na czczo w mmol/l;

 FPI (z ang. fa­sting­pla­sma in­su­lin), czy­li po­zio­mu in­su­li­ny na czczo w mU/l.

Wskaź­nik in­su­li­no­opor­no­ści na czczo moż­na ob­li­czyć ze wzo­ru:

FRII =

FPG × FPI 25

Pa­cjen­to­wi z po­dej­rze­niem in­su­li­no­opor­no­ści wy­ko­nu­je się tak­że inne ba­da­nia la­bo­ra­to­ryj­ne, a wśród nich:

 pro­fil li­pi­do­wy (cho­le­ste­rol cał­ko­wi­ty, HDL „do­bry” cho­le­ste­rol, LDL „zły” cho­le­ste­rol);

 po­ziom wi­ta­mi­ny D3, B12;

 po­ziom fer­ry­ty­ny (biał­ko ma­ga­zy­nu­ją­ce że­la­zo);

 mor­fo­lo­gię;

 ba­da­nie mo­czu;

 po­miar ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go krwi;

 pró­by wą­tro­bo­we;

 po­ziom kre­aty­ni­ny z e-GFR (z oce­ną prze­są­cza­nia kłę­busz­ko­we­go) – słu­żą do osza­co­wa­nia funk­cji ne­rek;

 stę­że­nie pep­ty­du C (słu­ży do oce­ny kon­dy­cji ko­mó­rek beta trzust­ki);

 stę­że­nie TSH – hor­mo­nu słu­żą­ce­go do oce­ny pra­cy tar­czy­cy;

 pro­fil hor­mo­nal­ny w PCOS, np. ba­da­nie po­zio­mu kor­ty­zo­lu, es­tro­ge­nów, pro­lak­ty­ny.

Do­peł­nie­niem dia­gno­zy jest test na in­su­li­no­opor­ność. Przy­kła­do­wy test za­miesz­czo­no poniżej.

Oceń ry­zy­ko in­su­li­no­opor­no­ści – test

1. Czy ktoś w ro­dzi­nie cho­ru­je lub cho­ro­wał na nad­ci­śnie­nie tęt­ni­cze, miał nad­wa­gę, oty­łość lub cho­ro­by ser­ca?

TAK NIE

2. Czy tkan­ka tłusz­czo­wa od­kła­da ci się tyl­ko w oko­li­cy brzu­cha?

TAK NIE

3. Czy mie­wasz ocho­tę na słod­kie prze­ką­ski za­raz po zje­dze­niu głów­nych po­sił­ków?

TAK NIE

4. Czy masz nie­re­gu­lar­ne mie­siącz­ki lub prze­sta­łaś mie­siącz­ko­wać?

TAK NIE

5. Czy do­świad­czy­łaś po­ro­nień?

TAK NIE

6. Czy cier­pisz na cho­ro­by tar­czy­cy?

TAK NIE

7. Czy od­czu­wasz zmę­cze­nie po­ran­ne?

TAK NIE

8. Czy masz BMI po­wy­żej 25?

TAK NIE

9. Czy masz ni­ski po­ziom HDL?

TAK NIE

In­ter­pre­ta­cja wy­ni­ków

Je­śli na trzy py­ta­nia od­po­wiedź brzmi TAK, na­le­ży skon­sul­to­wać się z le­ka­rzem. Mo­żesz mieć in­su­li­no­opor­ność.

In­su­li­no­opor­ność a za­bu­rze­nia snu

Naj­now­sze ba­da­nia ob­ser­wa­cyj­ne su­ge­ru­ją ist­nie­nie związ­ku przy­czy­no­wo-skut­ko­we­go mię­dzy bez­de­chem sen­nym a in­su­li­no­opor­no­ścią i cu­krzy­cą typu 2.

Chra­pa­nie pod­czas snu i prze­rwy w od­dy­cha­niu po­wo­du­ją hi­pok­sję, czy­li nie­do­tle­nie­nie tka­nek. Nie­do­bór tle­nu z ko­lei wpły­wa na wy­dzie­la­nie hor­mo­nu stre­su z nad­ner­czy (kor­ty­zo­lu). Prze­wle­kły stres w or­ga­ni­zmie roz­re­gu­lo­wu­je dzia­ła­nie glu­ka­go­nu. To wszyst­ko pro­wa­dzi do pod­wyż­szo­ne­go po­zio­mu glu­ko­zy we krwi, świad­czą­ce­go o złym dzia­ła­niu in­su­li­ny.

Za­bu­rze­nia snu są dziś le­czo­ne z bar­dzo do­brym skut­kiem w wy­spe­cja­li­zo­wa­nych ośrod­kach w Pol­sce. Me­to­dy le­cze­nia do­bie­ra­ne są in­dy­wi­du­al­nie po zba­da­niu pa­cjen­ta i wy­ko­na­niu re­je­stra­cji faz jego snu. Ta­kie ba­da­nie na­zy­wa się po­li­som­no­gra­fią.

In­su­li­no­opor­ność jest czę­sto skut­kiem za­bu­rzeń snu. Za jej po­ja­wie­nie się od­po­wia­da m.in. bez­dech sen­ny. Sprawdź, czy je­steś oso­bą, któ­ra po­win­na za­się­gnąć po­ra­dy pro­fe­sjo­na­li­sty zaj­mu­ją­ce­go się pa­to­lo­gią snu. Oce­nia się to na pod­sta­wie spe­cjal­nej ska­li EPWORTH.

Uważ­nie prze­czy­taj i roz­wiąż test.

Oceń moż­li­wo­ści za­śnię­cia w da­nej sy­tu­acji, je­że­li:

0 – ni­g­dy nie za­snę

1 – mała moż­li­wość drzem­ki

2 – śred­nia moż­li­wość drzem­ki

3 – duża moż­li­wość drzem­ki

Roz­waż na­stę­pu­ją­ce sy­tu­acje:

1. Gdy sie­dzisz lub czy­tasz

0 1 2 3

2. Gdy oglą­dasz te­le­wi­zję

0 1 2 3

3. Gdy sie­dzisz w miej­scu pu­blicz­nym (w te­atrze, na ze­bra­niu)

0 1 2 3

4. Pod­czas mo­no­ton­nej jaz­dy sa­mo­cho­dem jako pa­sa­żer

0 1 2 3

5. Po po­łu­dniu, gdy le­żysz

0 1 2 3

6. Gdy sie­dzisz i roz­ma­wiasz z inną oso­bą

0 1 2 3

7. Gdy sie­dzisz po obie­dzie bez al­ko­ho­lu w ci­chym, spo­koj­nym miej­scu

0 1 2 3

8. Pod­czas pro­wa­dze­nia sa­mo­cho­du w kil­ku­mi­nu­to­wym kor­ku

0 1 2 3

In­ter­pre­ta­cja wy­ni­ków

0 –10 – wy­nik pra­wi­dło­wy

11–14 – ła­god­na sen­ność

15–18 – umiar­ko­wa­na sen­ność

> 18 – cięż­ka sen­ność; ko­niecz­na kon­sul­ta­cja le­kar­ska

Słowniczek

Hiperinsulinizm – produkcja nadmiernej ilości insuliny.

Dyslipidemia – zaburzenia gospodarki cholesterolowej.

Glikemia – poziom glukozy (cukru) we krwi.

HOMA – wskaźnik insulinooporności.

FIRI – wskaźnik insulinooporności na czczo.

FPG – glikemia na czczo.

FPI – poziom insuliny na czczo.

[1] J. Drze­wo­ski, Pod­ręcz­ny lek­sy­kon dia­be­to­lo­gicz­ny, wyd. IV, Wy­daw­nic­two EXALL, Łódź 2016, s. 168.

[2] J. Drze­wo­ski, Pod­ręcz­ny lek­sy­kon dia­be­to­lo­gicz­ny, wyd. IV, Wy­daw­nic­two EXALL, Łódź 2016, s. 170.