Читать книгу Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда - Васіль Герасімчык - Страница 11

Віктар Каліноўскі пасля заканчэння Гродзенскай гімназіі месяц пражыў у Якушоўцы, дзе рыхтаваўся да паступлення ва ўніверсітэт. У гэты час, правучыўшыся пяць гадоў, скончыў Свіслацкую гімназію і Канстанцін, які стаў апорай бацькі ў кіраванні сямейнай гаспадаркай. У адрозненне ад Віктара, які ўжо 22 ліпеня 1852 года падаў прашэнне аб здачы іспытаў у Імператарскі Маскоўскі ўніверсітэт. І гэта нягледзячы на цяжкае матэрыяльнае становішча, у якім апынулася сям’я Каліноўскіх, у сувязі з чым ужо падчас навучання ў VI класе Свіслацкай гімназіі імя Віктара трапіла ў спіс вучняў, “якія з прычыны поўнай беднасці не могуць уносіць устаноўленай за навучанне платы”.[110] Таму да прашэння на імя рэктара Віктар прыклаў пасведчанне аб беднасці.

Таксама ў якасці дадатку ён змясціў копію дэкрэта аб “шляхецкай радавітасці фаміліі высакародных Каліноўскіх”, якая была складзена на імя старэйшага роднага брата Віктара – Іосіфа. Але гэтага аказалася недастаткова, паколькі да 1855 года Каліноўскія не былі канчаткова зацверджаны сенатам у дваранстве. Віктар вымушаны быў звяртацца яшчэ за пацвярджэннем аб праве карыстацца перавагамі дваранства да Гродзенскай дваранскай дэпутацкай зборні, ад якой і атрымаў адпаведны дакумент ад 13 жніўня 1852 года.[111]

Пасля паспяховай здачы іспытаў Віктар стаў студэнтам медыцынскага факультэта: “…яго большасць складалася з семінарыстаў і немцаў. Немцы трымалі сябе некалькі ў баку і былі вельмі прапітаныя заходнемяшчанскім духам. Усё выхаванне няшчасных семінарыстаў, усе іх паняцці былі зусім іншыя, чым у нас, мы размаўлялі рознымі мовамі; яны, якія выраслі пад прыгнётам манаскага дэспатызму, забітыя сваёй рыторыкай і тэалогіяй, зайздросцілі нашай развязнасці; мы крыўдавалі на іх хрысціянскую пакору”.[112]

У такіх абставінах важнай з’яўлялася падтрымка і дапамога, якую аказвалі адзін аднаму выхадцы з тэрыторыі Беларусі і Літвы. Збліжалі іх і думкі пра цяжкі стан Бацькаўшчыны, які яны марылі змяніць да лепшага. Нездарма многія выпускнікі медыцынскага факультэта Маскоўскага ўніверсітэта затым прынялі ўдзел у паўстанні 1863–1864 гадоў. Сярод іх з 1853 года з Віктарам Каліноўскім вучыўся Цэлясцін Цеханоўскі, якога Канстанцін у 1863 годзе прызначыў паўстанцкім кіраўніком горада Гродна.[113] І нездарма, таму што, як успамінаў адзін з паўстанцаў, той быў “ідэалістам без матэрыяльных інтарэсаў, чалавекам вялікай працаздольнасці і сумленнасці”.[114] Таксама бліжэйшымі паплечнікамі Канстаніца Каліноўскага падчас паўстання сталі і іншыя выпускнікі медыцынскага факультэта, на якім вучыўся яго брат Віктар: Баляслаў Длускі,[115] Міхал Аскерка, Баляслаў Заблоцкі, Уладзіслаў Барзабагаты,[116] Юльян Бірфрэйнд, Антон Трусаў.

Але, на жаль, падрабязных звестак пра наступныя чатыры гады навучання Віктара ў Маскве і побыту яго брата Канстанціна ў Якушоўцы не захавалася. Яны выклікаюць шмат пытанняў, што асабліва ўскладняецца тым фактам, што ў 1856 годзе Віктар заставаўся вольным слухачом І курса Маскоўскага ўніверсітэта.[117] Адсюль можна зрабіць выснову, што, не давучыўшыся і першага курса, у 1853 годзе ён вымушаны быў спыніць навучанне. Магчыма, гэта адбылося па прычыне цяжкага становішча сям’і, але, хутчэй за ўсё, падставаю да таго з’явілася пагаршэнне стану здароўя і развіццё сухотаў.

Аднак фактам застаецца, што менавіта ў прамежак часу паміж 1852 і 1855 гадамі Віктар набывае шматлікія знаёмствы з прадстаўнікамі самых радыкальных рухаў сталіцы Расійскай Імперыі і знаходзіцца ў Маскве ў той час, калі ва ўніверсітэце паўстае зямляцтва студэнтаў з тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай.

У асяродку студэнцкай моладзі панавалі дэмакратычныя ідэі, штуршком для актывізацыі развіцця якіх паслужылі падзеі Крымскай вайны, смерць Мікалая ІІ у 1855 годзе і прыход да ўлады імператара Аляксандра ІІ, на якога ўскладалі вялікія спадзяванні: “стракатая моладзь, якая прыйшла зверху, знізу, з поўдня і поўначы, хутка сплаўлялася ў кампактную масу таварыства. Грамадскія адрозненні не мелі ў нас таго абразлівага ўплыву, які мы сустракаем у англійскіх школах і жаўнернях; пра англійскія ўніверсітэты я не кажу: яны існуюць вылучна для арыстакратыі і для багатых. Студэнт, які б замануўся ў нас выхваляцца сваёй белай косткай ці багаццем, быў бы адлучаны ад “вады і агню”, замучаны таварышамі”.[118]

У гэты час у галоўных універсітэтах імперыі – у Пецярбургу, Маскве і Кіеве – навучалася амаль 1400 студэнтаў з зямель былой Рэчы Паспалітай, пры гэтым сярод іх выхадцамі з Каралеўства Польскага быў толькі 201 студэнт.[119] Яны аб’ядноўваліся ў студэнцкія зямляцтвы ці “гміны” па прынцыпе скончанай імі гімназіі, якія ўтваралі так званы “огул” – таварыства ўсіх студэнтаў з зямель былой Рэчы Паспалітай у пэўным інстытуце. Мэтай дадзенай арганізацыі была дапамога тым, хто не меў сродкаў на навучанне. Таксама пры таварыстве дзейнічала бібліятэка. У ёй мелася як легальная, так і забароненая цэнзурай літаратура, да набыцця якой прыклаў руку і Віктар Каліноўскі.