Читать книгу Сыналганнар – сынатмый - Гульназ Шайхи - Страница 17

Без, самолётка утырып, иң элек Мәскәүгә, аннан тугыз сәгать Комсомольск-Амурга очтык. Без, ягъни Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты рәисе Ринат Закиров җитәкчелегендәге төркем.

Амур елгасы яры буенда урнашкан бу шәһәрнең тарихы бик озын түгел. 1930 елда КПСС Үзәк Комитетының һәм РСФСР хөкүмәтенең Ерак Көнчыгышта көнкүреш һәм мәдәниятне үстерү турында карары чыга. Ә 1931 елда әлеге җирлектә суднолар төзү заводы оештыру турындагы карарга кул куела, һәм 1932 елда «Коминтерн» һәм «Колумб» пароходларына төялгән 1000 гә якын кеше Амур елгасы ярларына килеп туктый. Болар – шәһәрнең беренче төзүчеләре. Алар, барак, шалашларда торып, Комсомольск-Амур шәһәренә нигез салалар.

Беренче төзүчеләр арасында безнең татарлар да була. Милләттәшләребез күпләп, гаиләләре, туган-тумачалары белән бергәләп килеп төпләнәләр бу якларга. Алар авиация, металлургия заводларында эшлиләр. Татарстан җире ул чорларда Ерак Көнчыгыш өчен кадерле, кирәкле кадрлар – эш осталарын әзерләү урыны да була. Казан дәүләт төзелеш институты, Казан дәүләт университеты, Казан дәүләт педагогика институты, Казан дәүләт авыл хуҗалыгы институты бу якларга бик күп белгечләр әзерләп озата. Татар һәрвакыт эш сөючәнлеге белән таныла. Татарстаннан Комсомольск-Амурга киткән белгечләрнең бик күбесе дан-шөһрәт казанган. Шулар арасында, мәсәлән, Советлар Союзы Герое, Ленин ордены кавалеры очучы-сынаучы Шамил Әбдрәшитов, судно төзүчеләр заводында җыючы булып эшләгән Октябрь революциясе һәм Кызыл Байрак орденнары кавалеры Николай Нуретдинов, Ленин, Кызыл Йолдыз, Кызыл Байрак орденнары кавалеры, авиация заводында баш инженер булып эшләгән Сәйфи Фатыйхович һ. б.

Бүгенге көндә Комсомольск-Амур шәһәре Хабаровск краенда динамик үсештәге үзәк булып тора. Биредә супер заманча очкычлар, ышанычлы корабльләр төзелә, нефть эшкәртелә. Югары квалификацияле белгечләр арасында безнең милләттәшләребез дә булуы куандыра. Профессор, физика-математика фәннәре кандидаты Игорь Гайнуллин, Гагарин исемендәге авиация заводының бүлек директоры Зөфәр Шәймәрданов, «Альмир» комплексы җитәкчесе Харис Шаһиморатов, тагын бик күпләрне атап булыр иде.

Татарның саны әллә ни күп түгел шәһәрдә. Шулай да алар күз уңында. «Татарларны без ишетеп түгел, күреп, танып беләбез. Алар – искиткеч уңган, тырыш, дус, башкаларны хөрмәтли белә торган халык. Башкалар өчен үрнәк», – диде шәһәр башлыгының беренче урынбасары Юрий Есипов, Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты рәисе Ринат Закиров белән очрашуда.

Менә самолёт шәһәр аэропортына төшеп туктады. Казанда вакыт иртәнге дүрт, ә Комсомольск-Амурда көндезге унбер инде. Вакыт аермасы җиде сәгать! Очыш аланында ук бер төркем милләттәшләребез каршы алды. Безне каршыларга килүчеләр арасында Ерак Көнчыгыш татарлары конгрессы рәисе Рөстәм Абдуллин һәм күптәнге танышым Ира да бар. Без аның белән 2002 елда, Бөтендөнья татар конгрессының III съезды вакытында танышкан идек. Ул вакытта Ира Лозовик, делегатлар каршында чыгыш ясап, Ерак Көнчыгышта яшәүче татарлар тормышын бик ачык итеп күзалларга мөмкинлек биргән иде. Аны «Азатлык» радиосын тыңлаучылар Ира Таҗетдинова буларак та яхшы белә.

Ира – Башкортстанның Илеш районы Иштирәк авылы кызы. Уфа педагогика институтын тәмамлагач, аны Бөтенсоюз юлламасы белән Ерак Көнчыгышка эшкә җибәрәләр. Татар кызы Приморье крае Лесозаводск районының Невское авылында математика укыта башлый. Ираның акыллы, белемле, булдыклы укытучы икәнлеген күреп алып, ике елдан мәктәп директоры итеп билгелиләр. Ул крайдагы иң яшь мәктәп җитәкчесе була. Ира үзе яшәгән җирдә һәрвакыт татарларны эзли, тик таба гына алмый. Язмышына шулай язылгандыр инде, кияүгә дә ул башка милләт кешесенә чыга. Алар гаиләләре белән Комсомольск-Амур шәһәренә күчәләр. Күңелгә кереп утырган татарлык үзенекен итә, көтмәгәндә ул шәһәр урамында эшкуар Рөстәм Абдуллин белән таныша. Аларга Альберт Әхмәтшин да кушыла. Бу өч милләтпәрвәр татарның фикерләре тәңгәл килә, һәм алар бергәләп 1999 елда Татар милли үзәген оештыралар. Бу өчәү арасында Ира ханым татар телен камил белүче бердәнбер кеше була. Үзе эшләгән мәктәптә ул якшәмбе мәктәбен оештырып җибәрә, һәм атна саен милләттәшләребез ана телен өйрәнергә, милли һәм дини бәйрәмнәребезне үткәрергә Ира янына җыелалар. 2000 елда ул Казанга кайта, Бөтендөнья татар конгрессына килә. Башкаладан китаплар, аудио-видео язмалар алып китә. Шулвакыттан бирле Ира Лозовик Казан белән элемтәсен өзми. Ул Ерак Көнчыгышта яшәүче милләттәшләребезне барлау, берләштерү белән шөгыльләнә. Хабаровск, Владивосток, Сахалин, Магадан, Петропавловск-Камчатский, Саха-Якутия татарлары белән элемтәләр урнаштыра. Бүгенге көндә дә Ира биредәге татар тормышы белән кайнап яши. Мәктәптә информатика фәнен укыта, анда да алдынгы – ике тапкыр грант откан. Бу яктагы милләттәшләребез турында радио аша да бөтен дөньяга җиткереп тора.

Кунакханәгә урнашып бераз тын алгач, безне шәһәрне икегә бүлеп агучы Силинка елгасы буена урнашкан паркка алып килделәр. Әлеге парк җирләрен безнең Рөстәм Абдуллин арендага алган. Биредә гел татар бәйрәмнәре, татарча дискотека, иң мөһиме милли бәйрәмебез – Сабантуй уза икән. Шуңа күрә халык бу паркны, шаяртып, «Татар бугазы» дип атый. Монда безне ак яулыклы татар апалары, әбиләре сәламләде. «Сезне күргәч, туган җиремә кайткандай булдым, – ди, яшьле күзләрен сөртеп, Фәймә апа Гайнетдинова. – Безнең гаилә 1936 елны, ачлыктан качып, өч кенә елга дип бирегә килгән, кире кайтырга мөмкинлек булмагандыр инде. Җитмеш алты ел шушында яшибез. Без килгәндә, миңа бер генә яшь булган». Чыгышы белән ул Киров өлкәсенең Нократ Аланы районы Түбән Шөн авылыннан икән. Гомер буе спорт белән шөгыльләнгән. 1959 елда Хабаровскида чаңгы шуу буенча беренчелекне дә ала. Фәймә апа бүген дә ветераннар арасында уза торган ярышларда катнаша икән. Әбиләрнең барысының да безнең белән аралашасылары килә. Хәмидә апа Галәвиева әнә Башкортстан якларыннан. Гомер буе сәүдә тармагында эшләгән. Өч ул тәрбияләп үстергән. Зәмзәмия апа Шәехова Киров өлкәсенең Сосмак авылыннан. Авиация заводында эшләп, лаеклы ялга чыккан. Һәрберсенең үз язмышы, ләкин бер уртаклыклары бар: алар туган җирне, туган туфракны сагынып, җирсеп яшиләр. Менә унөч ел инде «Мәҗлес» дигән клуб оештырып җибәргәннәр. Һәр атнада җомга көн очрашалар, намаз укыйлар, Коръән ашлары уздыралар икән. «Безгә шундый мөмкинлек тудырган Рөстәмебезгә Ходай сәламәтлек, озын гомер бирсен. Эшләре гел уң булсын дип дога кылабыз», – диләр ак яулыклы ак әбиләр. Бу теләкләр – Ерак Көнчыгыш татарлары конгрессы рәисе Рөстәм Шәкүр улы Абдуллинга.

Дөрестән дә, ут уйната торган егетләребезнең берсе ул – Рөстәм. Ул үзе Украинада туып үскән. Ә төп тамыры – Нижгар якларыннан. Галимҗан Ибраһимовча әйтсәм, «ул тормышның төбеннән күтәрелгән». Бүгенге көндә эшмәкәрлек белән шөгыльләнүче бу егет чын күңеле белән милләткә хезмәт итә. Онытылып барган туган телне кабат өйрәнү белән дә мәшгуль. «Теләгем – йөрәгемдә», – ди ул. Менә быел алтынчы тапкыр милли бәйрәмебез Сабан туен уздыру артыннан чаба. Әлеге бәйрәм, инде әйткәнемчә, Рөстәмнең паркында үтә. Озакламый татар ашларыннан авыз итәргә мөмкин булачак ресторан да ачарга җыена ул. Әбиләргә дә җыелырга урын биргән. Хәзер инде мәчеткә җир алганнар, тиздән мәчет төзелешенә дә керешергә планлаштыралар. Эшләгән кешегә эш җитәрлек. Ходай сәламәтлегеннән, халкыннан гына аермасын. Ә кирәк чакта таянырлык терәге – гаиләсе янында Рөстәмнең.

Комсомольск-Амурда без сугыш һәм хезмәт ветераны Хәбибулла абый Мөхәррәмов белән дә аралаштык. Ул сугышның башыннан алып ахырына кадәр узган. Үзе чыгышы белән Ульяновск өлкәсенең Мәләкәс районыннан. «Безнең әти-әниләр гомерләре буе намазны калдырмаган. Безне дә шулай тәрбияләделәр. Аллага шөкер, намаздамын. Сугышка киткәндә, әни миңа догалар язып бирде. Мине шулар саклап, туган илгә исән-сау алып кайтты», – ди Хәбибулла абый. Гомере буе авиация заводында эшләп, лаеклы ялга чыккан сугыш ветеранының теләге бер: «Еллар тыныч, илләр имин булсын иде», – ди ул.

Бу эшлекле сәфәрдә шәһәр башлыклары, милли хәрәкәт активистлары, зыялы татарларыбыз белән дә очрашулар мәгънәле, файдалы узды. Һәркем үзен кызыксындырган, борчыган сорауларны җиткерде, җавап алды. Китапханәдә узган чара Габдулла Тукайның шигырьләре белән кояш баеганда гына тәмамланды. Икенче көнне иртәдән без Ерак Көнчыгышның башкаласы Хабаровскига юл тоттык.

«Халкым минем», 2011, июнь