Читать книгу Сыналганнар – сынатмый - Гульназ Шайхи - Страница 6

Татарстанның халык артисты Фердинанд Сәләхов, юлда йөргәндә, гел кызыклы хәлләргә, маҗараларга очрап кына тора. Узган елда Сахалинга татар оешмасы оештырырга киткәч, һава шартлары начар булу сәбәпле, самолёт очмыйча, ул атна буе аэропортта утырды. Февраль ахырында Төмән өлкәсенең Тубыл шәһәрендә менә ун ел инде эшләп килүче «Себер иле» татар тапшыруының юбилей тантанасына Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты рәисе Ринат Закиров: «Фердинанд Сәләхов белән бергә барырсыз. Татар дөньясы аның җырлавын ярата, үзен хөрмәт итә. Сахалиннан да «бездәге татарларны уятты, рәхмәт аңа» дигән хатлар бүген дә килә», – дигәч, мин тагын ниләргә юлыгырбыз икән дип уйлап куйган идем аны…

Маҗаралар тимер юл вокзалында ук башланды. Вагон начальнигы билетлар белән бергә документларны да карый башлагач, Фердинандның үзе белән паспорты булмавы ачыкланды. Поезд начальнигы аның машина йөрү таныклыгын карагач, юлаучының халык артисты булуын аңлатып торасы булмады. Командировкага баруын әйткәч, ул рөхсәт бирде. Шулай итеп, без поездга кереп урнаштык. Вагон иске, чисталыгы да әллә ни мактанырлык түгел. Шунысы әйбәт булды: купеда без өч кенә пассажир булып чыктык. Күршебез – Уренгойга акча эшләргә баручы Чаллы кешесе, Владимир исемле. Алты елдан артык шулай вахта методы белән эшләп йөри икән. Ул безгә Себернең матурлыгы, табигатенең кырыслыгы турында сөйләп барды. Төньяккарак барган саен салкынайта. Екатеринбургта 28 градус чамасы булса, Төмәндә – 32, без килеп төшкәндә Тубылда 36 градус салкын иде. Төнге сәгать ике. Ә безнең Фердинандның башында кепка, өстендә юка куртка, кулында бияләе дә юк. Ярый әле, машина белән каршы алып, кунакханәгә урнаштырдылар.

Ниһаять, без борынгы тарихи җирдә – Иртеш буенда урнашкан Тубыл шәһәрендә. Биредә борын-борыннан безнең татарларыбыз яшәгән. Бүген дә милләттәшләребез шәһәрдә яшәүче халыкның өчтән бер өлешен тәшкил итәләр. Шәһәр хакимияте тарафыннан татарларга карата игътибар сизелә сизелүен, шулай да… Себер Татар милли-мәдәни үзәге шәһәр хакимияте тарафыннан финанслана. Мондый ярдәм күрүче үзәкләр Россиядә берничә генә. Тубыл татарлары оешмасының үз биналары бар. Анда китапханә, татар халкының тарихына багышланган музей урнашкан. Штатта 40 кеше исәпләнә. Алдагы елларда ул сан 120 булган. Балаларның да, өлкәннәрнең дә ансамбльләре эшләп килә. Барлык милли, дини бәйрәмнәрне үткәрәләр икән. Яңа гына «Искер» дип аталган газеталары дөнья күргән. Без юбилеен билгеләп үтәргә килгән «Себер иле» телевизион тапшыруын да әлеге үзәктә эшләүче Римма Өметбаева әзерли. Ул тапшыру Татарстанда 2004 елда «Бәллүр каләм» премиясенә лаек булган иде. Римма «Себер дәрьясы» дигән радиотапшыруларны да әзерләүче икән. Тубыл дәүләт педогогика институтында татар теле һәм әдәбияты укытучылары әзерләнә. Җитәкчеләре – Татарстанның Буа районы кызы Флёра Сафиуллина. Гомумән, 90 нчы еллардагы милли күтәрелеш инде күренмәсә дә, биредәге татарлар эшлиләр, тарихыбызны, телебезне, динебезне, милли ризыкларыбызны саклап калырга тырышалар.

Милли ризык дигәннән, «Бу ашханәнең хуҗабикәсе Гөлнур апа, Казаннан килгән кунакларны үземә алып килегез, дип чакырды», – дигәч, безне төшке ашка шунда алып киттеләр. Гөлнур Баһаветдинова – чыгышы белән Казан артыннан, Биектау районы Зур Битаман авылыннан. «Казанда «Акчарлак» рестораны каршындагы пешекчеләр әзерләү училищесын тәмамлап, Чаллы шәһәренә барып эшкә урнаштым. Тубылда нефтехимкомбинат төзелгәнен ишеткәч, ирем белән бәхет эзләп шушы якка юл тоттык. Башта Себер татарларының телен аңлый алмый аптырадым. Әле дә хәтеремдә. Зур чемоданнар, сумкалар сөйрәп, бу калага килеп төштек. Хәзер елга буена барып җитәбез дә трамвайга утырып китәбез, диләр. Көчкә күтәренеп елга буена килдек. Нинди трамвай ул?! Трамвай дигәннәре паром икән. Утырып, рәхәтләнеп еладым. Ничекләр ияләшермен икән дип курыккан идем. Ходай рәхмәте белән утыз ике ел гомер шушы шәһәрдә үткән дә киткән. Авыр вакытлары да, рәхәт чаклары да булмады түгел. Якын кешеләремне дә югалттым. Ике никахтан дүрт балам бар, Аллага шөкер. Кечкенәсе дә мәктәпкә китте инде. Олы улымны гына, армиядә бик каты кыйнап, гарип итеп кайтардылар. Хәзер шуны дәвалау артыннан йөрим. Үз эшемне башлап җибәрдем. Төрле-төрле тәмле ризыклар пешереп, халыкны сыйлыйбыз. Татарча туйлар, мәҗлесләр дә үткәрәбез. Туган як онытылмый инде ул. Гел сагынып искә алам. Авылда әнием, туганнарым яши, Аллага шөкер, хәбәрләшеп яшибез. Вакыт тапкан саен кайтып килергә тырышам», – ди Гөлнур апа. Безне ул татар милли ашлары белән сыйлады.

Поездда Фердинанд Сәләхов: «Тубылда Сәкинә Арангулова дигән бик матур итеп җырлаучы ханым яши. Аны «Себер сандугачы» дип йөртәләр. Бу төбәктәге милли күтәрелешне башлап җибәрүчеләрнең берсе ул. Үзе – җиде бала анасы. Бервакыт гастрольдә йөргәндә, без «ачка казан аскан артистларны» өенә алып кайтып, тиз генә бәрәңге кыздырып ашатты. Шул изгелеген гомеремдә онытасым юк. Андый тәмле бәрәңгене башка ашаганым булмады», – дип сөйләп барган иде. «Себер иле»нең юбилей тантанасында миңа менә шул ханым белән дә якыннанрак танышырга насыйп булды. Сылу гәүдәле, җитез хәрәкәтле, кап-кара чәчле бер ханым, сәхнәгә чыгып, җыр сузды. Тын да алмый утырган зал аны алкышларга күмде. Бу Сәкинә Арангулова иде. Ул Тубыл районының Лаемтамак авылында туып үскән. «Әле дә хәтеремдә. Мине, унике яшьлек кызны, атка утыртып шәһәргә алып килделәр. Бу 1962 ел иде. Шунда зур сәхнәдән беренче тапкыр «Галиябану» һәм «Авыл көе»н җырладым. Абыем гармунда уйнады. Менә шул вакыттан бирле сәхнәдән төшкәнем юк. 1989 елда, Татарстан Республикасы мөстәкыйль дәүләт булсын дип тырышып йөргән вакытта, мин дә Казанда К. Тинчурин исемендәге театр бинасында чыгыш ясадым. Гөлзадә Сафиуллина мине, сәхнәгә чыгарганда, «Себер сандугачы» дип тәкъдим итте. Әлеге чыгыш турында бирегә кайтып сөйләгәч, безнең танылган шагыйребез Якуб ага Зәнкиевкә бу бик ошаган. Менә шуннан бирле миңа бу исем ябышып калды», – ди Сәкинә ханым. «Ирегез Арслангәрәй әфәнде дин юлындагы кеше икән. Сәхнәдә йөрергә ничек рөхсәт бирә соң?» – дип кызыксынам. «Без аның белән аңлашып яшибез. Минем иҗатыма иремнең беркайчан да каршы килгәне булмады. Аның әтисе дә мулла булган. Ул үзе дә яшьтән үк намаз укый. Шәһәрдәге мәчетне торгызуны да башлап йөрүчеләрнең берсе. «Син мине һәрвакыт һәр эшкә рухландырып, ярдәм итеп тордың», – ди. Бергәләп җиде бала үстердек, Аллага шөкер. Һәрберсе белән дә горурлана алабыз. Олы улларыбыз Хәсән белән Хөсәен – игезәкләр, бик матур җырлыйлар, музыкантлар да, спортчылар да, рәссамнар да. Сөяктән сыннар эшлиләр. Россия Рәссамнар берлеге әгъзалары. Өченче улыбыз Айвар, әтисе кебек, дин юлында. Биш вакыт намазын калдырмый. Айдар, Вилзур, Султан, кызыбыз Ләйлә белән бергәләп гаилә ансамблендә иҗат итәбез. Ансамбльне оештыргач, «Бәхет ачкычы» дигән исем биргән идек, сеңелләре тугач, абыйлары аның исеме белән «Ләйлә» дип атыйсылары килде. «Бик яшь күренәсез», – дигәч, Сәкинә ханым рәхәтләнеп көлде. «Рәхмәт инде, яшәрткәнегез өчен. Мин әниемә охшаганмындыр инде. Әниемә 91 яшь. Сау-сәламәт. Кичә генә юындырдым, башында бер генә бөртек тә ак чәче юк. Күзе әйбәт күрә, акылы үзендә. Һәрвакыт аның белән киңәшләшеп яшибез», – ди.

Тубылда мин тагын бер затлы ханым белән таныштым. Ул – шәһәр милли-мәдәни автономиясе рәисе Фәүрия Мөхәммәтҗан кызы Шәрипова. «Владимир Путиннның үзе белән очрашкан кеше ул», – диделәр аның турында. Фәүрия ханым – шәһәрнең почётлы гражданины. Гомерен балалар сәламәтлеген саклауга багышлаган, Россиянең атказанган табибы. Халкыбызның милли тормышын җанландырып яшәтүдә күп эшләр башкара ул.

Менә шундый милли җанлы шәхесләребезнең тырышлыгы, булдыклылыгы аркасында эшләп килүче «Себер иле»нең бәйрәме Зур драма театрында узды. Залда алма төшәрлек тә урын юк. Татарларны бәйрәм белән котларга шәһәр җитәкчесе дә килгән. Рус милләтеннән булса да, хатыны татар икән. «Хатынымның әнисе яратып карый торган тапшыру ул», – диде хуҗа. Әлбәттә, бәйрәмгә буш кул белән килмәгән иде шәһәр мэры. Тапшыруларның сыйфатын яхшырту максатыннан, яңа аппаратура бүләк итте. Әлеге тантана үзешчән сәнгатьтә катнашучыларның җыр, биюләре белән бергә үрелеп барды. Ә сәхнәнең күрке Казан кунагы, Татарстанның халык артисты Фердинанд Сәләхов булды. Халкыбыз җырлары белән беррәттән, эстрада шлягерларын җырлап, залга төшеп, халыкны биетеп, җырлатып, күңелләрен күрде ул. «Ап-ак киемнән сәхнәгә килеп чыккан җырчыны без фәрештәдәй хис иттек. Аның һәр җыры саен баш иеп, рәхмәт әйтәсе килде», – диде тамашачы. «Казан – безнең Мәккәбез. Без аңа карап яшибез, үрнәк алырга тырышабыз, килүегез өчен рәхмәт», – дип озатып калды безне «Себер иле»нең мөхәррире Римма Өметбаева.

Менә шулай Татарстаннан еракта гомер итүче милләттәшләребезнең күңелләрендә тагын бер кат өмет чаткысын уятып, аларның хәл-әхвәлләрен белеп, без кайтыр юлга, тимер юл вокзалына килдек. Билет кесәдә, Фердинандның паспорты гына юк. Тагын нәрсә дип әйтерләр икән инде дип, курку катыш караш белән караганмындыр инде. Поезд начальнигы – мөлаем йөзле Эльмира ханым: «Мин сезне шунда ук таныдым. Сез җырчы Фердинанд Сәләхов бит. Бернинди дә авырлык булмаячак. Рәхәтләнеп ял итеп кайтыгыз», – дип, безне вагонга озатты.

Утыз сәгатьлек юл булса да, кайту тизрәк кебек. Кояшлы Тубыл озатып калып, болытлы Казан каршы алса да, барыбер үз илең, үз җирең яктырак, җылырак шул. Бу сәяхәттән дә мин тагын бер кат «һәрбер адәм баласына да туган җирендә яшәргә, эшләргә, гомер итәргә язсын» дигән фикер белән кайттым.

«Татарстан яшьләре», 2007, ноябрь