Читать книгу Трынаццаць дзён (зборнік) - Анатоль Кудласевіч - Страница 13

Днём я пайшоў у Кафедральны Сабор. Была нядзеля. Заўсёды раней, калі я заходзіў у царкву, адчуваў сябе няёмка, нібыта голы паказваўся на людзях. Звыклай скаванасці не было, наадварот: я трымаўся проста і свабодна, і ў той жа час узвышаны душэўны стан: велічныя і ўзнёслыя думкі, урачыстасць і святочнасць – гэтыя пачуцці перапаўнялі мяне. Хрыстос за «царскай брамай» настолькі падаўся жывым і цялесным, што я нават прыўзняўся на дыбачкі і зазірнуў праз галовы людзей: «А хто ж там стаіць? Хто гэта такі прыгожы?»

«Святый Боже, Святый Крепкнй, Святый Безсмертный, помилуй нас!

Святый Боже, Святый Крепкий, Святый Безсмертный, помилуй нас!!

Святый Боже, Святый Крепкий, Святый Безсмертный, по-ми-луй на-а-ас!!!» – спявала пеўчая.

«Слава Отцу н Сыну и Святому Духу, и ныне и присно и во веки веков. Аминь» – падхоплівала людское рознагалоссе.

Гэта быў Хрыстос: аб’ёмнае, фізічнае адчуванне яго выявы бачылася мне ў мроіве ладану. «Жывы Бог!! Ён Жывы!!!» – крычаў я ў сэрцы сваім. Я нават не здзівіўся б, калі б Ён раптам узяў дый выйшаў да людзей, што маліліся перад амбонам. Вунь Ён, за прастолам, у горным месцы, у зялёным плашчы паверх плячэй, з працягнутаю ўперад рукою, увесь у парыве свайго сэрца ідзе да людзей. Я адчуваў Яго прысутнасць і тут, усярэдзіне храма. Паглядзеў па баках: лікі святых, іконы, абразы гэтак жа абнавіліся і былі нібы жывыя. Чаму я раней не бачыў гэтага? У царкве лунаў Дух Святасці. А спевы, спевы! – вось дзе сапраўды анёльскае славаслоўе, нябесная музыка. Уздым. Узнёсласць. Веліч Боскай усёмагутчасці. Усёабдымнасць! Служба скончылася.

Я рушыў дахаты інакшы. Глядзеў на ўсё па-новаму. I раптам да мяне даляцеў плач. Галасіла жанчына каля ўвахода ў метро, што непадалёк царквы.

– Што з вамі? Што здарылася?

– Ключы, ключы… – захліпалася яна, – выцягнулі ў аўтобусе, укралі. Ад складоў, ой-ой! Ключоў, ключоў столькі… гэта ж замкі трэба мяняць, дзе я грошы вазьму, мяне ж з работы выжануць… і ад кватэры… Як я ўлезу… Што мне ра-бііць… – галасіла яна.

Я здзівіўся супадзенню: у пятніцу гэтак жа пасеяў недзе ключы. Гэта не проста супадзенне, падумаў я, і ўбачыў прамую сувязь паміж здарэннямі. Жанчына, магчыма, таксама ішла ў царкву, ды з-за ключоў так і не патрапіла. Гады тры назад, калі я збіраўся на першую споведзь, – выпадкова амаль не спаліў пакойчык у інтэрнаце: забыўся выключыць кіпяцільнік, ужо пачалі плавіцца фіранкі – я з жахам падумаў тады: ці да споведзі мне было б, калі б сапраўды загарэлася?

«Гэта ўсё д’ябальскія хітрыкі, каб адцягнуць нашу ўвагу ад галоўнага…» – падумаў я.

– Жанчынка, не хвалюйцеся, не плачце… Ключы дробязь, можа знойдуцца яшчэ, прычына не ў ключах, прычына ў вашай душы. Я пазаўчора таксама згубіў ключы, гэта не выпадковасць, гэта нейкі знак… Трэба было так, гэтага ўжо не паправіш. Схадзіце лепш, памаліцеся, гэта д’ябал ловіць вашу душу ключамі, душу вашую ловіць: галоўнае душа, яе трэба ратаваць…

На кароткі час словы, здаецца, пранялі яе, жанчына сцішылася, але потым яшчэ галасней запрычытала:

– Што ж я буду раб-і-іць? Ку-уды-ы-ы ж я пайду! – я адчуваў сваю бездапаможнасць паправіць што-небудзь, дапамагчы ў чалавечай бядзе. – Мяне ж з работы выганяць. Столькі замкоў, столькі замкоў… Дзе ж я вазьму гро-ша-ай…

Я памкнуўся дастаць апошнія дзве тысячы, што былі ў мяне, але стрымаўся: якія ж гэта грошы – смех, хіба што дзве шрубкі на іх купіш: давяду яшчэ да большага адчаю.

– Не плачце, ну… Чым жа мне вам дапамагчы? Давайце завяду вас дахаты. Дзе вы жывяце? Вы не даедзеце ў такім стане, куды ехаць?

Аказалася, што яна была са сваёй маці (старэнькай бабулькай, апранутай, нібы манашка, ва ўсё чорнае) – яна моўчкі і цярпліва пераносіла даччынае гора: сціснутыя ў прамую лінію губы, здаецца, пабялелі ад напругі.

«Ой, колькі ж яшчэ на свеце бяды, – падумаў я, – на кожным кроку нас падсцерагае спакуса і небяспека, колькі гора людскога і слёз чалавечых навокал, рана я пачаў радавацца. Колькі яшчэ работы, каб наблізіць царства… Царства нябеснае бярэцца намаганнем, талакою бярэцца царства…».

Не спяшаючыся, я пераходзіў ад прыпынку да прыпынку. Углядаўся ў людзей. Нібыта прачнуўся ад жахлівай спячкі: убачыў сябе, ранейшага, збоку. Заўсёды некуды спяшаўся, мітусіўся туды-сюды, як чаўнок у кроснах, нібы аўтамат з зададзенай праграмай. Быццам зомбі: чалавек-робат. Не бачыў вакол сябе нікога. Мне здавалася: людзі таксама заўсёды спяшаюцца, блытаюцца пад нагамі – а яны ў той час жылі размераным, спакойным жыццём, прыглядаліся адзін да аднаго, захапляліся прыгажосцю. Чатыры гады я насіўся па гэтых вуліцах, нібы ўчадзеўшы, нікога і нічога не заўважаючы. Упершыню за апошні час я ішоў з пустымі рукамі: ні дыпламата, які стаў часткай майго цела, ні авоські з прадуктамі, ні сумкі – вольныя рукі! Яшчэ жартаваў, дурнота, хваліўся: «Усё маё са мною!» А ўсе гэтыя гады навокал жылі людзі, якіх я не бачыў: смяяліся, плакалі, глядзелі ўлюбёнымі вачыма адзін на аднаго і, напэўна, здзіўляліся, бачачы мяне, мітуслівага дзівака…

Маленькі хлопчык на прыпынку, растапырыўшы рукі і смешна раскарачыўшы крывенькія ножкі, чыкільдаў за галубамі: падбягаў, калываючыся, да птушак, нахіляўся і ўсё хацеў злавіць рукамі. «Хоп!» – пляскаў ён далонькамі. А яго маці стаяла воддаль і ўсміхалася.

О, як я ганарыўся сваімі заўсёднымі справамі, вечнай заклапочанасцю, як пагарджаў тымі людзьмі, што не ўмеюць выкарыстоўваць свой час, людзьмі павольнымі, што ўсякую справу робяць засяроджана і абдумана. А я? Ускочыў у аўтобус і радаваўся, што паспеў менавіта на гэты, дагнаў яго, сэканоміў пяць хвілін: уткнешся ў часопіс ці кнігу, чытаеш, выскачыш на прыпынку – і бягом, бягом, упохапкі… На работу, у краму, дахаты! I – за працу, хутчэй за працу! Увесь час нешта трэба тэрмінова зрабіць, баішся некуды спазніцца, не паспець. А ці трэба спяшацца? Можа лепш спыніцца, зазірнуць у душу і спытацца: «А што ж я хачу?» О, як ганарыўся я, што ўмею плённа выкарыстоўваць час – ні адной вольнай хвіліны, каб агледзецца, адумацца. А яны ж заўсёды назіралі за мной. Якую ісціну я мог даць ім? Чаму я мог навучыць добраму? Яны ведаюць лепш за мяне, як трэба жыць! Хіба, назіраючы мяне збоку, заўсёды затурканага, заведзенага чалавека-аўтамата, могуць яны паверыць таму, што я пішу? Не… Чалавек, што носіць у сабе ісціну, не такі: ён ходзіць павольна і асцярожна, нібы цяжарная жанчына, баючыся, каб не пашкодзіць тое, што выношвае ў сабе, – такому чалавеку няма куды спяшацца, ён ужо знайшоў галоўнае.

Я бачыў аднойчы ў юнацтве двух манахаў, даўно гэта было, але, нібыта ўчора, так і стаяць перад вачыма: два чырванашчокія манахі, у чорным адзенні, нават з невялікімі жывоцікамі, але жываты не выклікалі агіды, а наадварот – пацеху: нібы дзіцячыя… У выразе іх твараў сапраўды свяцілася ісціна! Вось хто нясе праўду Божую. Якія прасветленыя абліччы былі ў манахаў, нібы лікі святых, што сышлі з абразоў, як павольна, паважна і памяркоўна аб нечым яны размаўлялі паміж сабой, якімі вачыма глядзелі на свет і на людзей. Тады, стоячы ў Століне на прыпынку, я падумаў: «Гэтыя людзі штосьці ведаюць. Вось бы і мне даведацца тое ж… А можа падысці і спытацца: што знаеце вы, манахі? Навучыце мяне жыць! Як мне стаць такім жа, як вы?»