Читать книгу Трынаццаць дзён (зборнік) - Анатоль Кудласевіч - Страница 6

Я адчуваў, што Сыс шукае свае пагібелі, ці можа мне толькі здавалася: ён знарок рабіў так, каб усе адвярнуліся ад яго, і – потым ужо… Я не ведаю, чаго ён хацеў, але ўявіў, калі б ад мяне адвярнуліся ўсе, хто любіў (а яго трымалі на шчыце ўсе першыя гады перабудовы), калі б мяне выкінулі за дзверы, як вашывага ката, – пайсці на самагубства было б няцяжка… Мне блюзнілася, ён дабіваўся менавіта гэтага, але такім чынам, каб усе засталіся вінаватымі, каб усе пакутавалі. Смерць сапраўднага паэта, калі яна ляжыць на сумленні многіх людзей, прымушае і ўнукаў уздрыгануцца і закрычаць у гневе і роспачы: «Куды вы глядзелі?!»

Тады і напісаўся верш, які два гады трымаў мяне на ўзводзе і змушаў дзень і ноч думаць пра яго. Я наўмысна браў за жывое, ведаў, што будзе балець, думаў, можа, хоць гэтым змушу ўстрапянуцца яго і задумацца. Перадрукаваў верш на машынцы, павесіў на дошку аб’яў у Доме літаратара і адзін экзэмпляр аднёс яму ў бар. На другі дзень якраз быў з’езд ТБМ, Дом літаратара гудзеў, як вулей. Праз палову гадзіны заходіць Сыс, працягвае руку:

– О, вялікі беларускі паэт, здароў! – (Рукі я не падаў). – А чаго так? – разгубіўся ён.

– Вось, калі адкажаш мне дастойна вершам, тады і пацісну табе руку.

– Што, усе?! Усе ад мяне адвярнуліся?

Мне яго зрабілася шкада, хацелася падысці, як тады ў Іслачы, і сказаць: «Прабач, Анатоль, не бяры да сэрца» – ён сапраўды застаўся АДЗІН, а мне так хацелася, каб ён зноў пасвятлеў… Але я стрымаўся.

Неўзабаве зноў перастрае мяне на калідоры і неяк вінавата цягне руку: «Ну, што ты?» – але, як толькі паціскаю ягоную руку, – ён адскоквае ўбок, нібы ўкушаны: «А я тваім вершам смаркачы выцер!»

– А мне што да гэтага? Што хочаш, тое і рабі.

– Можаш размножыць і хоць на верталёце раскідвай свае вершы, а мне ўсё гэта цьфу, – смачна сплёўвае ён, грэбліва скрывіўшы губы, і махнуў рукою каля прарэхі, – вось да гэтага месца.

– Ну, толькі ў мяне й праблем, што Сыс… Ты што думаеш: ты пуп зямлі? У мяне сваіх турбот поўны рот, хопіць з цябе і аднаго верша. Адкажы, ну што ж ты?

– Я ананізмам у паэзіі не займаюся!

– Вось якраз ты ім і займаешся. Успомні: чатыры гады назад у Іслачы ці не ты гаварыў, давай спрачацца вершамі? Я напісаў, чарга за табою!

І тут падскочыла адна жанчына і таксама накінулася на яго, ёй падалося, што мы збіраемся зводзіць рахункі па-мужчынску: «Што, біцца надумаў! Я табе пакажу, ты, алкаголік і п’янтос! Ты нічога больш не напішаш, а вось ён пісаў і будзе пісаць…» Яна выплюхнула на яго ўсе ранейшыя крыўды, якія раней цярпліва пераносіла.

Усе мне паціскалі руку, гаворачы: «Малайчына! Так яму і трэба! Даўно пара было» – але радасці не было. Падтыкала запытацца ва ўсіх, хто віншаваў мяне: «Ці не вы хацелі яго бачыць менавіта такім? Ці не вы зрабілі яго такім сваім улюлюкваннем, ці не ваша віна ў гэтым?» Я баяўся, што мой верш маглі выкарыстаць не зусім сумленныя людзі, якіх заўсёды шмат круцілася вакол Сыса, і, скарыстаўшы момант, зусім дабіць… Трэба сказаць, не далёка быў ад ісціны. Літаральна на другі дзень падыйшоў адзін з функцыянераў Саюза пісьменнікаў і сказаў: «Давай напішам калектыўны ліст яго маці, каб яна дала дазвол на прымусовае лячэнне ў ЛПП».

– Вы што, падурэлі? Як можна? Ніякага ліста я падпісваць не буду, ён жа Паэт! Хто вас падвучыў?! І не ўздумайце рабіць гэта.

Мае трывогі напярэдадні аказаліся небеспадстаўнымі, яго, нібы ваўка, пачалі абстаўляць сцяжкамі і з улюлюканнем гнаць на «паляўнічых». Я адчуваў, што нехта хацеў нашымі рукамі пазбавіцца ад Сыса і казырнай картай разлічвалі зрабіць мяне, зрабіўшы выснову, што ён мне ў чымсьці здорава насаліў. Не ведаю, каму гэта было трэба. На шчасце, ён выйшаў на мяне і праз дзень-другі, нібы нічога не здарылася, падаваў па-ранейшаму руку, а пра верш сказаў толькі: «Напісаў, дык тваё права» – і дарэмна паляўнічыя, разлічаныя па нумарах, сляпілі вочы свае, чакаючы «звера» ў падрыхтаваную пастку.

Пра той верш мы з Сысам больш не гаварылі. Але неяк праз паўгода, калі ён прыехаў з «гарошкаўскіх вакацый» (летам надоўга з’язджае ў сваю вёску), і вось па прыездзе адразу зайшоў да нас, і за шклянкай гарэлкі сказаў: «Давайце вып’ем за тое, каб мы ніколі не забывалі адзін аднаго, а заўсёды помнілі. Вось я цэлае лета быў у Гарошкаве, і кожны дзень вы былі са мною: і ты, Ядзя, і ты, Арына, і ты… І як мне прыемна было ад думкі, што вы таксама помніце мяне, – і раптам звярнуўся толькі да мяне, – ты што, думаеш, я не помню, што ты напісаў? Думаеш, мне не баліць?»

Потым, і ў бары, і пры будзённых сустрэчах, і ў час, калі ён рэдагаваў мае апавяданні, зноў ніколі не вяртаўся да гэтай размовы.