Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 11

Problem transmisji kultury był dla Bernsteina ściśle powiązany z procesem komunikowania. Interesowały go reguły, głębokie i ukryte prawidłowości, które rządzą przekazywaniem kultury nowym pokoleniom w procesie socjalizacji. Termin „transmisja” był stosowany przez Bernsteina celowo. Powszechnie termin ten używany jest do opisu procesu przekazu zakodowanych w określony sposób informacji z jednego miejsca do drugiego za pośrednictwem urządzeń technicznych (radiowych czy telewizyjnych). Proces ten zakłada istnienie odbiornika, który dekoduje informację, tak aby treści w niej zawarte nie uległy zmianom. W fizyce termin ten służy do opisu przenoszenia mocy napędowej w mechanizmach (np. pasie transmisyjnym, przekładniach) (The Columbia Encyclopedia, 2004). W genetyce termin „transmisja” równoznaczny jest z procesem genetycznej reprodukcji gatunku przez kod genetyczny (Jacob, 1989). Należy dodać, że w języku angielskim terminu transmission używa się również do określenia aktu dziedziczenia konkretnych dóbr, kapitału czy przywilejów (Webster’s Dictionary of English, 2005). W socjologii i antropologii transmisja jest przekazem kultury w ramach pewnej zbiorowości społecznej, w której starsze pokolenie przekazuje treści danej kultury młodszej generacji za pośrednictwem systemów symbolicznych (por. Sztompka, 2002). Proces transmisji jest zatem powiązany z procesem enkulturacji i socjalizacji. Badania nad transmisją kultury polegają na szukaniu odpowiedzi na następujące pytania:

 czy przekazywane treści kulturowe są zróżnicowane w zależności od grup społecznych?

 jak selekcjonuje się treści, które są transmitowane, i kto o tym decyduje?

 czy to, co jest przekazywane, jest przyswajane w niezmienionej formie?

 jakie podmioty społeczne biorą udział w transmisji kultury?

Analizy te dotyczą przede wszystkim treści, które są przekazywane, wartości i norm uznanych w danym społeczeństwie za tak ważne, że nie powinny ulec zapomnieniu. Niektóre badania (np. Jacka Goody’ego i Iana Watta, 1972) zajmowały się sposobami, w jaki treści te są przekazywane (przekaz ustny lub pisemny).

Termin „transmisja” użyty przez Bernsteina powiązany jest z wymienionymi znaczeniami. Badacz ten:

 analizował kody, za pomocą których dokonuje się transmisja kultury

 w instytucjach socjalizacyjnych,

 pokazał, jak zasoby kulturowe, wiedza i sposoby jej komunikacji przekazane przez rodzinę mogą pełnić funkcję kapitału, który umożliwia dostęp do władzy (power),

 wyjaśnił, w jaki sposób reprodukowana jest klasowa struktura społeczna.

Bernstein (1975) w swych badaniach nad transmisją kultury koncentrował się na regułach wyznaczających sposoby doświadczania, interpretowania i mówienia o świecie. Jego stanowisko było zbieżne z poglądami Petera Bergera i Thomasa Luckmanna (1983), którzy wiązali transmisję kultury z przekazem znaczeń przez jedno pokolenie drugiemu, zwracając jednocześnie uwagę na procedury kontrolne i uprawomocniające ten przekaz.

Bernsteinowskiej teorii transmisji kultury nie należy łączyć z modelem transmisji informacji zbudowanym przez Claude’a Shannona i Warrena Weavera (1949). Badacze ci nie uwzględniali społecznego kontekstu komunikowania, traktując nadawcę i odbiorcę jako wyizolowane jednostki, które nie występują w określonych wobec siebie relacjach (np. relacjach władzy). Bernstein, choć tego nie artykułował, zbliżał się do poglądów Régisa Debraya (2000), według którego transmisja jest przekazem wiedzy do odbiorcy, który pierwotnie nie miał do niej dostępu. Transmisja kultury jest zarazem działaniem organizującym społeczeństwo, kontrolującym dostęp różnych grup społecznych do wiedzy. Bernstein zajmował się nowoczesnymi społeczeństwami klasowymi. Odróżniało to jego prace od analiz podejmowanych przez antropologów. Interesowały go przede wszystkim reguły i zasady, które leżą u podstaw procesu komunikacji. Bernstein próbował opisać reguły, praktyki i instytucje regulujące uprawomocnione wytwarzanie, rozdział, reprodukcję wiedzy i zmianę świadomości jednostek za pośrednictwem komunikacji, przez którą uprawomocniane i odtwarzane są dominujące kategorie kulturowe oraz dany podział władzy. Mówiąc krótko: była to próba zrozumienia natury kontroli symbolicznej w społeczeństwach nowoczesnych (Bernstein, 1990b). Można się więc zgodzić z Paulem Atkinsonem (1995), że w tym punkcie poglądy Bernsteina były bliskie założeniom teoretycznym strukturalizmu kulturowego, który dążył do opisu ukrytej „struktury głębokiej kultury”, szukania pewnych wzorów czy reguł życia społecznego ukrytych za codziennymi działaniami jednostek. Transmisja kultury odbywa się przez kontrolę nad selekcją i instytucjonalizacją tych leżących u podstaw reguł, które tworzą społecznie określone porządki znaczeń, sposoby doświadczania, interpretacji i mówienia o świecie. Jednakże istotna różnica między Bernsteinowskim modelem transmisji kultury a strukturalizmem polega na tym, że Bernstein nie wiązał tych reguł z wrodzonymi i uniwersalnymi strukturami umysłu ludzkiego, podkreślając ich społeczny (socjolingwistyczny) czy kulturowy charakter (Collins, 1981). Całkowicie błędne jest więc interpretowanie kodów jako struktur wrodzonych, na wzór kodu genetycznego, albo też przypisywanie im mocy determinującej proces komunikacji. Choć kody są środkiem, dzięki któremu podtrzymywany jest porządek społeczny i kulturowy, nie oznacza to jednak, że jest to porządek niepodlegający zmianom w wyniku działań jednostek. To, że kody są przyswajane w sposób „milczący”, ukryty, nie oznacza, że jednostki nie mogą wyznaczonych przez ten kod reguł podważyć refleksjami i działaniami.

Bernstein (1990b) uważał, że kody są przekazywane i przyswajane w interakcjach, dlatego też podstawową jednostką analizy w jego teorii nie jest wyizolowana, komunikująca się jednostka, ale interakcja między przekazującym i przyswajającym kulturę. Zdaniem Bernsteina (1990a) interakcja ta zakłada istnienie pewnego stosunku pedagogicznego między socjalizującym i socjalizowanym oraz wymianę znaków. Znaczenie, według Bernsteina, nie istnieje jedynie w umysłach jednostek, ale w świecie podzielanym przez nadawcę i odbiorcę. Badał on, jak za pośrednictwem języka jednostka przyswaja pewne schematy wiązania obiektów oraz wytwarza struktury rozumienia otaczającej ją rzeczywistości. Antonina Kłoskowska (1981) w swojej teorii nazwała te schematy residuami interakcyjnymi.