Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 23

Istotna różnica poglądów między Whorfem a Bernsteinem polega na tym, że w teorii etnolingwisty amerykańskiego język, jego struktura, nakłada pewną siatkę na rzeczywistość otaczającą jednostki, które się tym językiem posługują. Jest on więc również czynnikiem kształtującym relacje społeczne. Bernstein (1990a, s. 272) sugerował, że możliwy jest inny układ zależności: to stosunki społeczne wpływają na sposoby komunikowania się jednostek, a więc „między językiem a mową znajduje się struktura społeczna”. Mowa powiązana jest ze stosunkami społecznymi w następujący sposób: „różne struktury społeczne kładą nacisk lub uwypuklają różne aspekty potencjału językowego, który z kolei tworzy dla jednostki określone wymiary istotności” (Bernstein, 1961a, s. 309). Proces ten Bernstein (1971) nazywał społeczną strukturyzacją znaczeń. Zależności te przedstawiono na ryc. 1.1.

Społeczna strukturyzacja znaczeń: wpływ struktury społecznej na potencjał językowy jednostki.

Rycina 1.1

Źródło: opracowanie własne.

Struktura społeczna wywiera wpływ na sposoby mówienia, które transmitują kulturę. Różne sposoby mówienia ułatwiają przekaz pewnych informacji (np. ekspresję indywidualnych odczuć, wyrażanie ogólnych praw dotyczących rzeczywistości). Dlatego też zmiana relacji społecznych w danej sytuacji komunikowania wpływa na zmianę sposobu przekazu kultury za pośrednictwem mowy (Bernstein, 1990a).

Należy zaznaczyć, że nie tylko układ ról czy relacji społecznych w danej sytuacji komunikowania determinuje sposoby mówienia jednostek komunikujących, ale również struktura społeczna, a zwłaszcza struktura klasowa i miejsce jednostki w tej strukturze, wpływa w znaczący sposób na zinternalizowane przez nią wzory komunikowania. Przyjmuje się, że mowa powiązana jest ze strukturą społeczną w dwojaki sposób: jest mową pewnej wspólnoty czy klasy społecznej (mowa wspólnotowa), jak również zależy od układu relacji społecznych w danej sytuacji komunikowania (mowa sytuacyjna) (Lawton, 1969). Teoria Bernsteina jest nowatorska, bowiem pokazuje:

 jak powiązane są ze sobą wymienione rodzaje mowy,

 jak klasa społeczna wpływa na układy ról w sytuacji komunikowania, w której transmitowana jest kultura.

Bernstein (1980, s. 91) zaznaczał, że nie bada kultury jako pewnego systemu wspólnego wszystkim członkom danej społeczności, twierdził, że jego teza „nie usiłuje odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją takie właściwości wspólnej kultury, które stanowiłyby własność wszystkich członków społeczności”, ale „jest tezą zorientowaną wyraźnie na socjologię, ponieważ podkreśla się w niej system relacji społecznych”. Badając kody mowy, interesował się przede wszystkim jej aspektem semantycznym, choć zostało to explicite wyjaśnione dopiero w jego późniejszych artykułach (napisanych po 1969 r.). Nawet we wczesnych jego pracach można jednak zauważyć, że nie badał on kodów mowy tak, jak czynili to językoznawcy, ale zwracał uwagę na społeczny kontekst komunikowania.