Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 21

Perspektywa badawcza przyjęta przez Bernsteina oddaliła go od problematyki podejmowanej przez językoznawstwo strukturalne i sytuowała teorię transmisji kultury na gruncie nowej, rozwijającej się dyscypliny – socjolingwistyki czy socjologii języka, która bada zmienności w obrębie ogólnego języka, wiążąc je z czynnikami oraz funkcjami społecznymi (Labov, 1970; Hymes, 1995). Podobnie jak inni socjolingwiści Bernstein uważał, że „nie jest możliwe utrzymanie twierdzenia, iż język i społeczeństwo to odrębne rodzaje rzeczywistości” (Gumperz, 1971, s. 305) i koncentrował uwagę nie na poziomie kompetencji językowej, jak czynili to w swych badaniach strukturaliści, lecz na poziomie wykonania: na sposobach użycia języka w codziennej komunikacji, w określonych społecznie kontekstach, w których komunikujący dokonują określonych wyborów językowych. Zdaniem Bernsteina (1996b, s. 127) „błędem jest zakładać, że system (jako system językowy) jest zewnętrzny wobec nas i żyje własnym życiem, że reguluje nas raczej niż my go regulujemy; że sposoby, za pomocą których odczytujemy znaki innych, inni odczytują nasze znaki, a także my sami odczytujemy własne znaki, zamknęły nas w pułapce”.

Z punktu widzenia socjolingwistyki język jest przede wszystkim „wymianą znaczeń w interpersonalnym kontekście” (Halliday, 1978, s. 139). Użycie języka jest ściśle związane z tym, jak jednostka organizuje swój sposób doświadczania rzeczywistości (Bernstein, 1961a). Obiekty nie istnieją niezależnie od przypisywanych im znaczeń, przeciwnie – to znaczenia umożliwiają pojawienie się obiektu czy sytuacji (Atkinson, 1985). W ten sposób poglądy Bernsteina zbliżają się do teorii relatywizmu językowego Edwarda Sapira i Benjamina L. Whorfa.

Według Luisa-Jeana Calveta (2003) socjolingwistyka narodziła się w pracach Antoine’a Meilleta. Współpracował on z Durkheimem w Année Sociologique i przejął od niego pojęcie języka jako „faktu społecznego”. Nazwa „socjologia języka” została użyta po raz pierwszy przez Raoula de La Grasserie (1909); na powiązania języka z relacjami mówiących wskazywał również Walentin Wołoszynow (1929), który przypłacił to życiem w łagrach sowieckich. Nazwa „socjolingwistyka” pojawiła się w 1952 r. w pracy Havera C. Curriego, A Projection of Sociolinguistics: the Relationship of Speech to Social Status; w 1964 r., na seminarium językoznawców i socjologów w Bloominghton przyjęto ją jako nazwę dyscypliny badawczej (Grabias, 1997).

Przedmiot i metoda socjolingwistyki nie są jasno określone, nie jest również wyraźnie zaznaczona granica między socjologią języka a socjolingwistyką. Za Fishmanem (1972b) można przyjąć, że socjologia języka czy socjologia mówienia ma szerszy przedmiot badań niż socjolingwistyka, gdyż zajmuje się badaniem zachowań językowych w kontekstach społecznych, interpretując je z punktu widzenia socjologii, za pomocą właściwych jej metod badawczych. Socjolingwistyka wykorzystuje metody wypracowane przez lingwistykę. Fishman często jednak używał tych nazw zamiennie. Joyce Hertzler (1965) zakreślił przedmiot socjologii języka bardzo szeroko: ma ona badać funkcje języka jako środka kulturowej transmisji, symbolizującego i zachowującego świadomość grupową, języka jako odbicia i wyznacznika społecznego zróżnicowania i stratyfikacji (Edwards, 1976b).