Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 13

Kody transmitują kulturę, ale są jednocześnie ściśle powiązane ze strukturą społeczną (por. Niżnik, 1985), ponieważ orientacje kodowe są funkcją miejsca jednostki w tej strukturze i wynikają z jej zróżnicowania (Hymes, 1968; Kłoskowska, 1974; Hasan, 1985, Heymann, 1997). Prace Bernsteina dążyły do odkrycia „mechanizmów, przez które kultura i struktura, działające przez indywidualne działania i tożsamości, przejawiają się i reprodukują” (Gibson, 1984, s. 115). Bernstein zakładał, że istnieje pewna struktura interpretacyjna świata, która ma swe źródło w doświadczeniach socjalizacyjnych jednostki jako członka kultury właściwej określonej klasie społecznej. W oryginalny sposób łączył on zatem teorię Webera i Marksa. Struktura klasowa podtrzymywana jest przez kulturę, w której szczególną rolę odgrywa język jako jej przekaźnik; kultura natomiast – wartości, treści i orientacje na znaczenia – zależy od pozycji jednostek w strukturze klasowej. Klasa społeczna nie była dla Bernsteina kategorią wyłącznie ekonomiczną, ale przede wszystkim kulturową.

Ład społeczny, w ujęciu Bernsteina, jest pewnym porządkiem klasyfikacyjnym jednostek, które posługują się pewną wiedzą oraz powiązanymi z nią sposobami komunikowania i praktykami społecznymi. Mowa nie pełni więc wyłącznie funkcji referencyjnej i ekspresyjnej, ale podtrzymuje lub przekształca istniejące relacje między komunikującymi się jednostkami, tworząc porządek społeczny. Choć jest on konstruowany w komunikacji, nie oznacza to, że jednostki czynią to dowolnie, są one ograniczane przez stosunki społeczne, w jakich się znajdują. Zasady tego porządku przyswajane są przez jednostki w procesie socjalizacji i gdy zostaną zinterioryzowane, ład społeczny uznawany jest za naturalny, a nie arbitralny. Powstaje pytanie: co dokładnie przyswajają socjalizowani? Bernstein uważał, że są to nie tylko treści, ale sposoby kategoryzowania kontekstów i powiązanych z nimi praktyk, czyli pewne zasady klasyfikacyjne, które tworzą swego rodzaju matrycę poznawczą. Przyswajając wiedzę i praktyki, jednostki kategoryzują siebie i innych jako przedstawicieli tej samej lub innej kategorii. Trafnie ujmuje to Anna Giza-Poleszczuk (1991, s. 79): „Struktura społeczna rozumiana jest jako system relacji; elementy (poszczególne grupy) są określone i wyznaczone przez relacje (zależności czy opozycji) wobec innych elementów. W tym sensie elementy zyskują znaczenie, a struktura społeczna staje się kompleksem znaczeń”. Warto dodać, że w takim ujęciu struktury można dostrzec wyraźny wpływ idei strukturalizmu językoznawczego. Stąd już tylko krok do poszukiwania kodu leżącego u podstaw struktury. Zagadnienie to zostało rozwinięte przez Bernsteina w analizie instytucji socjalizacyjnych.

Bernstein (1996b) uważał, że podtrzymywanie porządku społecznego to podtrzymywanie rozdziału wiedzy oraz sposobów jej hierarchizacji. Wiedza i powiązane z nią praktyki są rozdzielane społecznie i pewne grupy społeczne posiadające władzę sprawują kontrolę nad jej dystrybucją. W ujęciu Bernsteina kultura nie jest autoteliczna, jest środkiem w „grze i walce o pozycje społeczne, kształtowanie ról, układanie i przekształcanie stosunków społecznych, zdobywanie dóbr materialnych” (Kłoskowska, 1999, s. 106). Powiązanie władzy i wiedzy jest częstym wątkiem podejmowanym w pracach postmodernistów (np. w pracach Foucaulta), którzy badają, czyja kultura jest dominująca, kto ją wytwarza i dystrybuuje, kształtując świadomość jednostek (Hall, Neitz, 1993), jednakże Bernstein w oryginalny sposób zastosował tę koncepcję do analiz procesów socjalizacji w rodzinie i szkole.

Reprodukcja stosunków klasowych dokonuje się nie tylko za pomocą dziedziczenia kapitału materialnego, zdaniem Bernsteina (1975) można mówić również o kulturowych procesach ich odtwarzania. Badacz ten wyróżnił dwa rodzaje wiedzy: wiedzę związaną z pracą fizyczną i wiedzę związaną z pracą umysłową. Ten społeczny podział pracy pokrywa się z podziałem na dwie dominujące klasy w społeczeństwach kapitalistycznych: klasę średnią i klasę robotniczą. Wiedza i sposoby mówienia o świecie są hierarchizowane w taki sposób, że umiejętność sprawnego posługiwania się symbolami jest ceniona wyżej niż praca fizyczna. Jednocześnie dostęp do uprzywilejowanej wiedzy jest ograniczony przez formy socjalizacji w instytucjach edukacyjnych i miejsce jednostki w strukturze klasowej wpływa w istotny sposób na jej dostęp do uprzywilejowanych form komunikacji. Teoria Bernsteina wychodzi więc z podobnych założeń, które można znaleźć w pracach Bourdieu (1992; Bourdie, Passeron, 1990). Obaj badacze podkreślali kluczową rolę klasyfikacji, procesów wykluczenia i dominacji, w której podstawową funkcję pełnią symbole. Struktura społeczna generuje różne kody lub formy językowe, przez które filtrowana jest kultura (Korporowicz, 1993).