Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 22

Bernstein przyznawał otwarcie, że prace Sapira i Whorfa wywarły ogromny wpływ na jego sposób badania procesów komunikacji oraz powiązań między kulturą, językiem a świadomością. Amerykańscy etnolingwiści uznali, że język jest najbardziej istotnym systemem symbolicznym, który nie tylko konstytuuje kulturę, umożliwiając wyjście poza indywidualne doświadczenia jednostek, lecz również ma zdolność kształtowania tych doświadczeń (Burszta, 1986). Dlatego też język jest „symbolicznym przewodnikiem po kulturze” (Sapir, 1978, s. 88), który wpływa na sposoby percepcji rzeczywistości oraz ustalone w danej społeczności wartości kulturowe. Język nie odzwierciedla rzeczywistości, ale jest sposobem oglądu świata, jest nośnikiem treści kulturowych, służy do ich magazynowania, utrwalania, transmitowania, a także do ich kodyfikowania i weryfikowania (Anusiewicz, 1994). Jest filtrem, przez który człowiek odbiera rzeczywistość, jednocześnie ją przekształcając. Bernstein (1961a), podobnie jak Sapir, postulował badanie kultury przez język, uważał, że przez język można badać relacje społeczne między komunikującymi, a więc traktował język jak pewnego rodzaju okno, przez które badacz może oglądać życie społeczne.

Zdaniem Bernsteina (1971) język nie jest lustrem rzeczywistości, ale bierze aktywny udział w jej tworzeniu, a struktura języka – sposób, w jaki słowa i zdania są powiązane ze sobą – odzwierciedla formy doświadczania świata. Bernstein (1971, s. 43) uważał, nawiązując do Whorfa, że „język jest jednym z najbardziej ważnych sposobów inicjowania, syntetyzowania i wzmacniania sposobów myślenia, odczuwania i działania”. Jednak jego stanowisko różniło się w istotny sposób od podglądów etnolingwistów. Prace amerykańskich antropologów badały różnice między systemami językowymi (a nawet grupami języków), nie wiążąc ich ze strukturą społeczną. Bernstein interesował się sposobami mówienia, które istnieją w ramach danego języka naturalnego. Tak jak w pracach etnolingwistów, język jest zarówno częścią kultury, jak i jej niezbędnym warunkiem (Burszta, 1986), tak też w teorii Bernsteina mowa jest częścią kultury i środkiem jej transmisji. Podstawową tezą Bernsteina (1971, s. 43) było założenie, że „nabycie określonego systemu mowy ściśle się wiąże z przyjęciem pewnej hierarchii sposobów postrzegania, klasyfikowania i odczuwania świata”. Przez mowę jednostka kształtuje w procesie socjalizacji przyjęty w danej grupie styl poznawczy.

Amerykańscy lingwiści, głosząc tezę, że język bierze aktywny udział w tworzeniu rzeczywistości (co nie znaczy, że ją tworzy samodzielnie), zauważyli, że język może ułatwiać lub utrudniać wyrażanie relacji między obiektami (Hoijer, 1955; Corson, 1995). Bernstein (1961b, s. 168) również zwracał uwagę na to, że „mowa staje się głównym środkiem selekcjonującym i wzmacniającym percepcję. (...) Formy języka mówionego wpływają na to, które elementy rzeczywistości uznane zostaną za istotne poznawczo, afektywnie czy społecznie”. Jednostki tej samej społeczności językowej posługują się językiem jako systemem znaków i zasad ich użycia, w sposób zróżnicowany, ale niepozbawiony reguł. Tak jak lingwiści zakładali, że język jest kodem, który składa się z systemów znaków oraz reguł ich użycia, Bernstein (1990a) twierdził, że można mówić o kodzie mowy, sugerując tym samym, że istnieją pewne zasady regulujące wymianę znaczeń. Mowa nie jest chaotyczną, niedoskonałą realizacją homogenicznego systemu językowego, jak postulował Chomsky, ale „podlega pewnym wzorom, funkcjonuje jako system, można ją opisać przez reguły” (Hymes, 1968, s. 131). Podobnie jak Sapir, który twierdził, że wzory języka są częścią „nieuświadomionej wiedzy (tacit knowledge)” (Burszta, 1986; Osgood, Sebeok, 1954), Bernstein (1990b) również zakładał, że reguły rządzące mową nie są uświadamiane przez uczestników komunikacji. W ramach przedstawianej tu tezy język stanowi zespół reguł, które przestrzegane są także w kodach mowy.