Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 42

Przedstawiona koncepcja, choć sformułowana na gruncie socjolingwistyki, odbiegała od typowych badań przeprowadzanych w tym czasie. Badania socjolingwistyczne skupiły się na analizie korelacji zmiennych socjodemograficznych, takich jak płeć, klasa społeczna, z cechami języka danej grupy społecznej. Bernstein wprowadził elementy semantyczne do koncepcji kodu, zwracając uwagę na sposoby interpretowania sytuacji przez uczestników komunikacji, wprowadzając metody, które Piotrowski (1986) określił jako antropologiczne. Wkład Bernsteina w rozwój badań nad komunikacją polega na:

1 Zwróceniu uwagi na zróżnicowanie mowy w obrębie tego samego języka, co zbliżyło lingwistykę do nauk społecznych. Zmienność intrakulturowa języka i sposób jej opisu stała się podstawowym problemem podejmowanym przez socjologów języka (Bright i in., 1966).

2 Wyjaśnianiu przyczyn zróżnicowania mowy na gruncie różnic semantycznych i powiązaniu ich ze strukturą stosunków łączących komunikujące się jednostki oraz miejscem, jakie zajmują one w szerszej strukturze społecznej. Jego prace przyczyniły się do rozwoju badań nad klasowym zróżnicowaniem mowy (Dittmar, 1976).

3 Analizie negatywnych konsekwencji społecznego zróżnicowania mowy, które są przyczyną naznaczenia społecznego grup posługujących się nieuprzywilejowanymi formami komunikowania. Bernstein wiązał te formy z panującymi w danym społeczeństwie stosunkami władzy, które są w procesie komunikowania odtwarzane. Włączenie do analiz socjolingwistycznych problemu władzy czyniło z Bernsteina pioniera, choć nierozpoznanego, badań nad podtrzymywaniem dominacji klasowej za pośrednictwem komunikacji. Wyprzedzały one rozważania dotyczące władzy symbolicznej podjęte później przez Bourdieu (1991).

4 Wzbogaceniu teorii socjolingwistycznej, włączeniu do niej tych elementów, których zabrakło w społecznie zorientowanej lingwistyce, a którymi były: analiza procesu socjalizacji, kontroli społecznej, kształtowanie Weltanschauung w instytucjach socjalizacyjnych oraz symboliczne procesy stratyfikacji społecznej.

Reasumując, trzeba przyznać, że prace Bernsteina wpłynęły w istotny sposób na rozwój socjolingwistyki. Socjolog ten był jednym z pierwszych badaczy, którzy porzucili analizę języka jako wyabstrahowanego, zuniformizowanego systemu i, czerpiąc z prac antropologów, zajęli się badaniem mowy w sytuacjach społecznych. Jego koncepcja kodów wpłynęła na podejmowane przez antropologów badania rytuałów jako form kodu ograniczonego (np. Douglas, 2004).

Przedstawiona koncepcja kodów socjolingwistycznych zamyka pewien etap poszukiwań badawczych Bernsteina, który już w pierwszych swoich pracach dostrzegł potrzebę wyjścia poza wąski obszar zainteresowań socjolingwistów i zbliżył się do analiz, które współcześnie określa się mianem analizy dyskursu.

Labov, podobnie jak Bernstein, zajmował się opisem zależności między mową a miejscem jednostki komunikującej w strukturze społecznej oraz prowadził badania nad niestandardowymi odmianami języka angielskiego w USA. Prace Labova pokazały, że sposoby mówienia są wskaźnikiem statusu społecznego mówiącego (tzw. markery prestiżu społecznego) (Labov, 1968; Dittmar, 1976). Podobne badania w Wielkiej Brytanii przeprowadzili James Milroy (1983) w Belfaście, Ronald K.S. Macaulay (1977) w Glasgow oraz Peter Trudgill (1974) w Norwich. Labov w swojej analizie dialektów miejskich wziął pod uwagę ich cechy fonologiczne i leksykalne, nie zajmował się różnicami semantycznymi – orientacją wobec znaczeń, zasadą ich wyboru i interpretacji, które były głównym przedmiotem badań Bernsteina. Halliday (1978) zauważył, że prace Labova i Bernsteina uzupełniają się: Bernstein pokazał, jak semiotyczne systemy kultury są dostępne dla pewnych grup społecznych, a Labov – jak zmiany w systemie języka są funkcją zmian w statusach i rolach społecznych.