Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 32

W roku 1970, w artykule Social Class, Language and Socialization, Bernstein dokonał kolejnej zmiany terminologii i wprowadził pojęcie kodów socjolingwistycznych (zamiast lingwistycznych). Nowa nazwa miała podkreślić silniejszy związek mowy ze społeczną sytuacją komunikowania: „koncepcja kodów socjolingwistycznych wskazuje na społeczną strukturyzację (structuring) znaczeń oraz ich różnorodne, ale powiązane kontekstualnie językowe realizacje” (Bernstein, 1971, s. 171). Jednocześnie Bernstein zrezygnował z tworzenia strukturalnych czy leksykalnych indeksów charakterystyk mowy i zajął się aspektem semantycznym wypowiedzi. Interesował się tym, jakie reguły tkwią u podstaw bezpośrednio obserwowalnych komunikatów, dlaczego komunikujący wybierają takie, a nie inne słowa, aby wyrazić znaczenia, oraz jak są one powiązane z regulującymi je stosunkami społecznymi. Definicja pojęcia „kod socjolingwistyczny” została przez Bernsteina sformułowana trochę później, we Wstępie do II wydania Class, Codes and Control. Zgodnie z tą definicją kod socjolingwistyczny to „zespół regulatywnych zasad, które kontrolują formę językowych realizacji w kontekstach komunikacyjnych” (Bernstein, 1974, s. 15).

Kod socjolingwistyczny to społecznie ustalona, przyswajana w sposób ukryty zasada regulująca proces selekcji istotnych znaczeń i form ich realizacji w określonym społecznym kontekście komunikowania.

Bernstein (1977, s. ix) podał też inną definicję kodu socjolingwistycznego: to „społecznie wytwarzana zasada regulatywna nabywana w sposób ukryty, która integruje istotne (relevant) znaczenia, formy ich realizacji oraz wytwarzanie kontekstów”.

Autorzy omawiający koncepcje kodów definiują kody w sposób następujący:

1 „Ukrycie nabywany system reguł ustalający semantyczne i lingwistyczne wybory, których dokonuje mówiący w sytuacji mówienia” (Adlam, 1977, s. 3).

2 „Zróżnicowane orientacje wobec obszaru znaczeń w danych sytuacjach społecznych” (Halliday, 1978, s. 88).

3 „Pewna całość formalno-poznawcza, przez odniesienie do której możemy charakteryzować wypowiedź jednostek” (Marody, 1987, s. 154).

4 „Abstrakcyjne, bazowe, procedury interpretacyjne, które generują warianty mowy w różnych kontekstach” (Stubbs, 1983, s. 57).

5 „Zasady regulujące kompetencję językową i komunikacyjną, które kontrolują posługiwanie się mową w różnych kontekstach społecznych” (Przetacznik-Gierowska, 1992, s. 16).

Przeformułowanie koncepcji kodów było wynikiem wymiany intelektualnej między Bernsteinem a Michaelem Hallidayem, socjolingwistą, twórcą teorii semiotyki społecznej. Badał on, jak w trakcie interakcji komunikujące jednostki potwierdzają własne statusy, role i typy stosunków interpersonalnych, jak podtrzymują podzielany system znaczeń i wiedzy (Halliday, 1978). Kody w ujęciu Bernsteina należą do mowy (parole). Podlegają regułom języka (langue), podporządkowane są także zasadom płynącym z systemu kulturowo określonych reguł mówienia (habits of speech) w określonych kontekstach (Halliday, 1995; Bernstein, 1996b). Można to zilustrować za pomocą schematu przedstawionego na ryc. 1.4.

Rycina 1.4

Język (langue) a kod socjolingwistyczny

Źródło: opracowanie własne.

Wprowadzenie pojęcia kodu socjolingwistycznego wiązało się ze zmianą poziomu analizy: istotne stały się reguły, które rządzą wytwarzaniem języka oraz powiązaniem ich z relacjami społecznymi (Danzig, 1992). Struktura społeczna osób komunikujących wpływa na to, co uznaje się za istotne w danej sytuacji komunikowania, a sposoby mówienia z kolei wzmacniają istniejące między jednostkami relacje społeczne.