Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 38

Współpraca Bernsteina z Hallidayem, uczonym kontynuującym badania nad językiem rozpoczęte przez Malinowskiego i Firtha, przyczyniła się do zwrócenia uwagi Bernsteina na społeczno-kulturowy kontekst komunikowanych znaczeń. Badanie języka w kontekście społeczno-kulturowym polega na analizie siatki wyborów semantycznych, jakich dokonują jednostki pozostające wobec siebie w pewnych relacjach społecznych, oraz tego, jak wybory te wpływają na ich językowe realizacje w procesie komunikacji (Kurcz, 1976). Jednostka, ucząc się języka, uczy się jednocześnie zasad posługiwania się nim w zależności od sytuacji społecznej, a reguły te są częścią kulturowego uniwersum społeczności. Bernstein (1971; 1980) i Halliday (1968) podkreślali, że przyswajanie języka przez jednostkę odbywa się w otoczeniu społecznym i jest przez nie uwarunkowane, a mowa różnicuje się w ramach danej społeczności językowej, podlega nie tylko wpływom geograficznym, ale również socjokulturowym. Zarówno Bernstein, jak i Halliday skupiali się na semantycznym aspekcie mowy, a ściśle mówiąc na regułach wyboru znaczeń uniwersalnych czy partykularnych w sytuacji komunikowania.

Wprowadzone przez Hallidaya (1978) pojęcie rejestru (register) służy do opisu zróżnicowań językowych wynikających z odmienności sytuacji komunikacyjnych, a także z różnorodnych relacji społecznych między uczestnikami interakcji, środka komunikacji (pisemny/mówiony) oraz tematu (ryc. 1.5). Rejestry są „konfiguracją semantycznych zasobów, które członek kultury w sposób typowy wiąże z określonymi kontekstami społecznymi” (Halliday, 1978, s. 111). Każdy z mówiących dysponuje pewną liczbą rejestrów, których używa w określonych społecznie sytuacjach, a repertuar rejestrów wskazuje na miejsce jednostki w strukturze społecznej.

Rycina 1.5

Komponenty rejestru wg Hallidaya

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Halliday, 1978; Dijk, 2001.

Pojęcie kodu najbliższe jest pojęciu rejestrów używanemu przez Hallidaya (1978), jednakże system ról, od których zależy orientacja kodowa, jest natury bardziej ogólnej (Hasan, 1973). Kody nie są częścią systemu językowego, ale mogą być aktualizowane przez rejestry, choć Bernstein (1971) wolał mówić raczej o wariantach mowy. Kody warunkują powstawanie rejestrów, jednostka, przyswajając kod, opanowuje jednocześnie semiotyczne zasady obowiązujące w danej kulturze czy subkulturze, a dopiero na ich podstawie budowane są rejestry. Kody, tak samo jak rejestry, podlegają uwarunkowaniom sytuacyjnym – wybór kodu zależy od zinternalizowanych wzorów interpretacji sytuacji. Jednakże dostęp do kodu zależy od miejsca jednostki w strukturze społecznej, co nie jest tak bardzo istotne w koncepcji rejestrów. Teoria języka opracowana przez Hallidaya okazała się ogromnie pomocnym narzędziem, dzięki któremu możliwe było opracowanie metod badań empirycznych, pozwalających na analizę wariantów mowy na poziomie powierzchniowym, a dzięki niej na opis orientacji kodowej mówiących. Powiązanie poziomu semantycznego języka z poziomem leksykalnym i syntaktycznym okazał się zadaniem niezwykle trudnym. Bernstein i jego doktorantka Jenny Cook-Gumpertz (1973) opracowali na potrzeby jej pracy doktorskiej matryce do kodowania dla kontekstu regulacyjnego. Badania te potwierdziły istnienie kodów socjolingwistycznych.