Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 39

Koncepcja kodów socjolingwistycznych była weryfikowana w badaniach prowadzonych przez Sociological Research Unit (1966–1971), kierowanych przez Bernsteina (1973), oraz w pracach Diany S. Adlam (1977) i Denisa Lawtona (1969). Badania te wykazały istnienie istotnych różnic w sposobach komunikacji dzieci z klasy robotniczej i klasy średniej. Badania przeprowadzano również w innych ośrodkach badawczych, także poza granicami Wielkiej Brytanii (np. na Węgrzech, Maria Pap, 1974).

W Polsce badania weryfikujące tę koncepcję przeprowadzili Zbigniew Bokszański (1976; Bokszański, Piotrowski, Ziółkowski, 1977), Leszek Korporowicz (1985) i Elżbieta Putkiewicz (1990). Badania te potwierdziły tezę, że dzieci ze środowisk wiejskich są mniej aktywne werbalnie, oraz pokazały, że na kompetencję komunikacyjną dzieci faktycznie wpływa nie tyle ich miejsce zamieszkania, ile typ ich rodzin.

Bokszański (1976) badał robotników i pokazał, że awansujący robotnicy posługują się bardziej rozbudowanymi zdaniami i różnorodnymi przymiotnikami oraz wykazują dużą samodzielność w przypisywaniu znaczeń. Należy jednak zauważyć, że jego badania miały charakter przede wszystkim ilościowy i wykorzystywały wybrane wskaźniki opracowane przez Bernsteina dla języka publicznego i formalnego. W kolejnych badaniach Bokszański (Bokszański, Piotrowski, Ziółkowski, 1977), weryfikując późniejsze koncepcje kodów, analizował sposób komunikowania się uczniów liceum (młodzież z klasy średniej) i technikum (młodzież z klasy robotniczej). Stwierdził istnienie dużych różnic w sposobie komunikowania się uczniów z tych grup, dotyczyły one umiejętności posługiwania się językiem: konstruowania poprawnych składniowo zdań, definiowania pojęć oraz stopnia kontroli nad wypowiedziami.

Korporowicz (1985) przeprowadził badania wykorzystujące dojrzałą koncepcję kodów. Analizował on sposób, w jaki posługują się językiem uczniowie ze środowiska wielkomiejskiego i małomiasteczkowego, dokonując interpretacji tekstu literackiego. Uczniowie pochodzący ze środowiska wielkomiejskiego byli zdolni do refleksyjnego odbioru tekstu, uogólniania problemów, budowania szerszych całości, doboru adekwatnych form wyrazu. Uczniowie ze środowiska małomiasteczkowego nie potrafili ocenić własnych wypowiedzi, nie potrafili zapanować nad formą i kontrolować przebiegu ekspresji.

Badania Putkiewicz (2002) analizowały proces komunikowania na lekcji, relacje zachodzące między nauczycielem a uczniami. Badania te wykazały, że jedynie dwoje uczniów (na 360) nie zgłosiło trudności w komunikacji z nauczycielem. Byli to uczniowie, którzy starali się pilnie przestrzegać norm szkolnych, a więc także obowiązujących norm komunikacji. Pozostali uczniowie, diagnozując źródła trudności w komunikacji, często wymieniali: zdominowanie przez nauczyciela procesu komunikacji, brak własnych kompetencji językowych i merytorycznych, niezrozumiałą problematykę lekcji. Oznacza to, że większość uczniów nisko oceniła swoje umiejętności posługiwania się kodem rozwiniętym. Putkiewicz badała także różnicowanie mowy dzieci w zależności od ich środowiska rodzinnego; okazało się, że dzieci z rodzin rolniczych budowały zdania krótsze, o ubogiej strukturze gramatycznej i słabo rozwiniętej grupie nominalnej. Kluczową zmienną interweniującą był typ środowiska rodzinnego. Dzieci ze środowisk zaniedbanych (w których nadużywano alkoholu, panował bałagan, brakowało niezbędnych sprzętów) znacznie gorzej wypadały w testach badających ich umiejętności językowe.

William Labov (1972) omówił badania mowy dwóch czarnoskórych przedstawicieli klasy robotniczej i średniej. Pokazał, że sposób komunikowania członka klasy średniej jest przykładem przerostu formy nad treścią i werbalizmu, który, jego zdaniem, nie ma nic wspólnego ze zdolnością do myślenia w sposób złożony. Bernstein (1996b) w polemice z Labovem stał na stanowisku, że badania Labova potwierdziły koncepcje kodów, zamiast ją obalić, ponieważ wyraźnie pokazały, że sposób mówienia członka klasy średniej zawierał więcej znaczeń uniwersalnych, które nie były powiązane z bezpośrednim doświadczeniem mówiącego. Zwrócił również uwagę na to, że pytania, jakie zadano temu respondentowi, były natury bardziej ogólnej.