Читать книгу Transmisja kultury w rodzinie i w szkole - Joanna Bielecka-Prus - Страница 7

Opracowany przez Bernsteina model transmisji kultury jest dziełem bardzo oryginalnym. Prac tego socjologa nie można zamknąć w ramach określonego kierunku teoretycznego. Mimo że najłatwiej dostrzegalny jest w nich wpływ strukturalizmu, można także odnaleźć inspiracje dziełami Maxa Webera, Emila Durkheima i Karola Marksa. Wpływ na myśli Bernsteina wywarły prace antropologów: Benjamina L. Whorfa, Edwarda Sapira, Bronisława Malinowskiego, Mary Douglas oraz lingwistów: Noama Chomskiego, Della Hymesa, Michaela A.K. Hallidaya, Williama Labova, Joshuy Fishmana i Ruqai Hasan.

Od połowy lat 70. Bernstein koncentrował się na analizie struktury dyskursu pedagogicznego, formach jego transmisji i przyswajania oraz na problemach władzy i kontroli społecznej. Czerpał inspiracje i jednocześnie polemizował z koncepcjami zawartymi w pracach francuskich badaczy, Michela Foucaulta (analiza władzy) i Pierre’a Bourdieu (analiza przemocy symbolicznej). Łączenie wielu elementów tak różnorodnych perspektyw badawczych oraz niechęć Bernsteina do włączenia się w rozwijające się nurty czy subdysypliny socjologiczne są powodem odmiennych, często sprzecznych, prób klasyfikacji jego teorii. Badacze określali go jako marksistę i funkcjonalistę (King, 1976; Sharp, 1980; Golka, 2007), współczesnego durkheimistę (Blackledge, Hunt 1985; Jenks, 1993), strukturalistę (Atkinson, 1995), społecznego konstruktywistę i teoretyka, który czerpał z teorii postmodernistycznych (Apple, 1999), tego, który łączył strukturalizm z teorią konfliktu (Close-Thomas, 1995), symboliczny interakcjonizm George’a Herberta Meada z fenomenologią Alfreda Schütza (Atkinson, 1985).

Trudności z przyporządkowaniem teorii Bernsteina do określonego kierunku skłaniały autorów systematyzujących teorie socjologiczne do umieszczenia modelu transmisji kultury Bernsteina „między” paradygmatem interpretacyjnym a normatywnym (Eggleston, 1974; Sharp, 1980; Tyler, 1988), choć niektórzy jednoznacznie łączą jego teorię z paradygmatem interpretacyjnym (Archer, 1995) lub na odwrót – z normatywnym (King, 1983). Należy również zauważyć, że teoria ta omawiana jest w opracowaniach pod różnymi nazwami. Określa się ją mianem: teorii korespondencji (Gorder, 1980; Archer, 1995), teorii struktury transmisji kultury (Stubbs, 1983), teorii transmisji kultury i teorii komunikowania społecznego (Piotrowski, Bokszański, 1990), teorii transmisji kulturowej (Giroux, 1991), socjolingwistycznej teorii ideologii (Hymes, 1995), teorii zróżnicowania językowego (Marody, 1987), krytycznej teorii programów szkolnych (Sadovnik, 1995a), teorii reprodukcji kultury (Inglis, 2007).

Bernstein znany jest przede wszystkim jako socjolog języka oraz koncepcji „językowego niepowodzenia szkolnego” (Atkinson, 1985; Sadovnik, 1995a). Jednak wraz z rozwojem swojej teorii oddalał się on od problemów, którymi zajmuje się socjologia języka, a wkraczał na pole innych subdyscyplin socjologicznych: socjologii edukacji, socjologii wychowania, socjologii wiedzy oraz socjologii kultury. Szukał przy tym odpowiedzi na pytania najbardziej istotne dla socjologii i to właśnie czyni jego dorobek szczególnie interesującym.

Bernstein (1996b, s. 94) był przeciwny klasyfikacjom i podziałom socjologii na nurty badawcze, twierdząc, że „ważniejsze jest rozwijanie problemu niż wierność szkole”. Był innowatorem, który nie podążał za żadną tradycją badawczą, lecz czerpał inspiracje zarówno z prac socjologów, jak antropologów i psychologów. Przyznawał, że na formowanie się jego koncepcji transmisji kultury wpłynęła teoria interakcjonizmu symbolicznego Meada, który badał proces komunikacji i jego rolę w kształtowaniu jaźni społecznej, prace Lwa Wygotskiego i Aleksandra Łurii oraz dokonania przedstawicieli szkoły chicagowskiej z jej etnograficznymi studiami zmarginalizowanych kultur. Prace Durkheima i Ernsta Cassirera zwróciły jego uwagę na społeczne źródła form symbolicznych, a Marks zainteresował go tezą o klasowej genezie zróżnicowania świadomości (Bernstein, 1996b). Swoje podejście badawcze nazywał teorią konstrukcji dyskursu pedagogicznego, teorią kontroli symbolicznej lub „socjologią transmisji wiedzy” (Bernstein, 1999b; 2001a)

Źródłem, z którego Bernstein czerpał nade wszystko, były tradycje socjologii brytyjskiej, która rozwinęła się z dwóch nurtów badawczych: badań empirycznych dotyczących położenia ekonomiczno-społecznego klasy robotniczej oraz antropologii. Był on spadkobiercą i kontynuatorem tradycji socjologii brytyjskiej między innymi ze względu na wybór problematyki badawczej. Biorąc pod uwagę zakres problemów poruszanych przez Bernsteina, można by przypuszczać, że zajmuje on należne miejsce w panteonie socjologów brytyjskich, a opracowane przez niego narzędzia teoretyczne służą rozwojowi badań edukacyjnych. Paradoksalnie jednak wkład Bernsteina nie został w Wielkiej Brytanii należycie doceniony, uzyskał natomiast uznanie w wielu innych krajach europejskich (Szwecja, Grecja, Portugalia) oraz w krajach Ameryki Łacińskiej i w Australii. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest złożona. Bernstein znany jest przede wszystkim jako socjolingwista, którego prace, niegdyś głośne, obecnie znane są jedynie wąskiemu gronu specjalistów, którzy nie łączą go z badaniami nad edukacją czy wiedzą. Socjologów edukacji preferujących badania empiryczne zniechęcać może niezwykle rozbudowany model teoretyczny, który nie daje się tak łatwo przełożyć na standaryzowane, zwłaszcza ilościowe, metody badawcze.

Bernstein nie zmieniał przedmiotu zainteresowań, nie prowadził badań w tak różnorodnych dziedzinach jak Bourdieu, przez co nie zyskał sławy współczesnego klasyka. Nie mógł być również znany jako przedstawiciel jasno określonego nurtu teoretycznego, sam bowiem niechętnie poddawał się klasyfikacjom, czemu dawał wyraz w krytyce wymierzonej przeciwko uznanym podejściom teoretycznym, nawet jeśli jego artykuły ukazywały się w pracach zbiorowych reprezentujących te kierunki badawcze. Nie brał też czynnego udziału w publicznych debatach na temat reform edukacyjnych i kondycji społeczeństwa brytyjskiego, co nie oznacza, że nie oceniał w swoich pracach obranego kierunku reform. Jego nieustające dążenie do utrzymania własnej autonomii, unikanie włączania się w działania polityczne i powściągliwe ocenianie ścierających się ideologii doprowadziło do tego, że był on atakowany zarówno przez lewicujących, jak i prawicowo zorientowanych socjologów i działaczy politycznych (np. Rosen, 1972).