Читать книгу Neonatologia - Группа авторов - Страница 23

Strukturą, z której rozwija się przewód pokarmowy oraz wątroba i trzustka, jest jelito pierwotne, dobrze zróżnicowane już u 4-tygodniowego zarodka. Początkowy (jama ustna) oraz końcowy (odbytnica i odbyt) odcinek przewodu pokarmowego mają pochodzenie ektodermalne, a całe jelito pierwotne – endodermalne. Połączenie wszystkich odcinków przewodu pokarmowego i całkowite jego udrożnienie następuje w 9. tygodniu ciąży, czyli w 1. tygodniu życia płodowego.

Cechą charakterystyczną przewodu pokarmowego jest odcinkowe zróżnicowanie, obserwowane od najwcześniejszego okresu życia płodowego. Zróżnicowanie to dotyczy zarówno struktury i funkcji, jak również tempa rozwoju poszczególnych odcinków. Dynamika tego rozwoju jest niezwykła. Długość przewodu pokarmowego w okresie od 5. tygodnia ciąży do porodu zwiększa się bowiem 1000-krotnie.

W rozwoju ściany jelita uczestniczy również mezoderma, z której powstają: tkanka łączna, mięśnie oraz otrzewna. Pierwsze mioblasty w ścianie rozwijającego się przewodu pokarmowego stwierdza się w 8.–9. tygodniu ciąży. Rozwojowi mięśniówki okrężnej i podłużnej towarzyszy szybki rozwój unerwienia ściany jelita. Dzięki tak szybkiemu rozwojowi wszystkich struktur przewodu pokarmowego w 18.–22. tygodniu obserwuje się nieskoordynowane połykanie, a w 20.–24. tygodniu życia płodowego pojawia się aktywność motoryczna przewodu pokarmowego. Wyraźne propulsywne ruchy perystaltyczne stwierdza się w 24.–28. tygodniu. Dojrzałą aktywność motoryczną przewód pokarmowy osiąga w 30.–36. tygodniu życia płodowego [tab. 7.1].

Tabela 7.1. Rozwój aktywności motorycznej przewodu pokarmowego

Pierwotny przewód pokarmowy jest rurowatym tworem, którego pozbawioną fałdowania powierzchnię pokrywają niezróżnicowane komórki nabłonkowe. Rozwój fałdowania błony śluzowej zwiększa powierzchnię jelit 3-krotnie. Rozwinięte kosmki jelitowe obserwuje się u 10.–12.-tygodniowych płodów, nieco później pojawiają się pierwotne krypty jelitowe. Obecność w pełni ukształtowanych kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię jelita 8–10-krotnie. W 17.–20. tygodniu ciąży pokrywające powierzchnię błony śluzowej enterocyty wykazują pełną dojrzałość strukturalną. Obecność mikrokosmków na powierzchni enterocytów zwiększa powierzchnię jelita cienkiego 15–40-krotnie [ryc. 7.1]. Aktywność obecnych w rąbku szczoteczkowym enterocytów licznych enzymów, między innymi enterokinazy, oligopeptydaz, disacharydaz, zwiększa się wraz z czasem trwania ciąży.

Zalążek wątroby pojawia się bardzo wcześnie w okresie zarodkowym, już w 3. tygodniu. W 10. tygodniu stwierdza się obecność przewodów żółciowych, pęcherzyka żółciowego oraz sieci naczyń krążenia wątrobowego. Wraz z czasem trwania ciąży zmianom strukturalnym towarzyszy dojrzewanie czynnościowe. Wątroba 10–12-tygodniowego płodu aktywnie uczestniczy w syntezie białek, lipidów i barwników żółciowych. Ma wpływ na gospodarkę węglowodanową, procesy biotransformacji i detoksykacji.

Trzustka rozwija się nieco później niż wątroba, jej zawiązki są obecne w 5. tygodniu. U płodów 12–14-tygodniowych w trzustce stwierdza się obecność systemu przewodów wyprowadzających, zróżnicowanie utkania na komórki wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego oraz pierwotne utkanie zrazikowe. W 22. tygodniu rozpoczyna się aktywność między innymi peptydaz, amylazy, lipazy i trypsyny. Aktywność enzymatyczna wydzieliny trzustkowej zwiększa się wraz z czasem trwania ciąży, wykazuje jednak duże zróżnicowanie. U noworodków aktywność enzymów proteolitycznych wydzieliny trzustkowej jest wysoka, ale aktywność amylazy i lipazy stosunkowo niska. Zdolność trzustki do wydzielania węglowodorów i elektrolitów zwiększa się wyraźnie w okresie poporodowym.

Rycina 7.1. Powierzchnia błony śluzowej jelita.