Читать книгу Choroby wirusowe w praktyce klinicznej - Группа авторов - Страница 33

Przeziębienie (katar) jest najczęstszym objawowym zakażeniem wirusowym. Wywoływane jest najczęściej, bo w około 50% przypadków, przez rinowirusy (Rhinovirus, RV, rodzaj Enterovirus, rodzina Picornaviridae). Według nowej klasyfikacji rinowirusy podzielone zostały na 3 gatunki: RV-A, RV-B i RV-C. Do każdego gatunku zalicza się wiele typów rinowirusów; do gatunku A należy 77 typów, natomiast do gatunku B – 30 typów. Rinowirus C (do którego obecnie należy 51 typów) został odkryty w 2006 r., przy czym z ewolucyjnego punktu widzenia nie jest to najprawdopodobniej nowy gatunek, a jego identyfikacja wynikała z zastosowania metod biologii molekularnej. Rinowirus C nie namnaża się w liniach komórkowych używanych standardowo w diagnostyce zakażeń rinowirusami. Oprócz rinowirusów, ważnymi czynnikami etiologicznymi typowych przeziębień (tzn. takich, których objawy ograniczone są z definicji tylko do górnych dróg oddechowych) są adenowirusy (Human adenovirus, HAdV, rodzina Adenoviridae), szczególnie gatunki HAdV-B, HAdV-C i HAdV-E, ludzki syncytialny wirus oddechowy (Human respiratory syncytial virus, HRSV, rodzina Pneumoviridae) oraz różne koronawirusy (Human coronavirus, HCoV). Wśród tych ostatnich należy wymienić koronawirusy 229E i NL63 należące do rodzaju Alphacoronavirus oraz koronawirusy OC43 i HKU1 z rodzaju Betacoronavirus. Adenowirusy, szczególnie u małych dzieci, są 2. najpowszechniejszym czynnikiem odpowiedzialnym za wywołanie objawów przeziębienia (do 30% przypadków). Koronawirusy odpowiadają mniej więcej za 10–15% przypadków przeziębień, a HRSV – mniej więcej za 5%. W typowym przeziębieniu, przebiegającym z zapaleniem gardła i nieżytem nosa, objawy ogólnoustrojowe (gorączka, bóle mięśni, uczucie rozbicia) obserwowane są rzadko, a ich pojawienie się jest związane raczej z zakażeniem wirusem grypy, wirusami parainfluenzy lub adenowirusami niż z zakażeniem powodowanym przez rinowirusy lub koronawirusy. Wirusy grypy typu A i B (rodzina Orthomyxoviridae) odpowiadają za 5–20% przypadków przeziębień, natomiast wirusy parainfluenzy – za 5–10%. Do rzadziej wykrywanych wirusów odpowiedzialnych za przeziębienia należą enterowirusy (rodzina Picornaviridae) oraz ludzki metapneumowirus (Human metapneumovirus, HMPV, rodzina Pneumoviridae). W materiale z górnych dróg oddechowych pobranym podczas przeziębienia sporadycznie wykrywa się parwowirus B19 (rodzina Parvoviridae), a ludzki bokawirus typu 1 (human bocavirus 1, rodzaj Bocaparvovirus), należący do tej samej rodziny, wykrywany jest u niewielkiego odsetka osób z objawami kataralnymi, jednak jego rola w chorobotwórczości nie jest w pełni ustalona.

Wirusowe zapalenie gardła powodowane jest przez praktycznie tę samą grupę patogenów, która wywołuje przeziębienia, jednak ze zwiększonym udziałem wirusów parainfluenzy oraz wirusów Coxsackie A, które oprócz typowych objawów towarzyszących zapaleniu gardła (zaczerwienienie błon śluzowych, obrzęk, podrażnienie) powodują także herpanginę. Objawy zapalenia gardła są obserwowane także w okresie prodromalnym wielu ogólnoustrojowych wirusowych chorób, takich jak ospa wietrzna, odra, świnka, różyczka, cytomegalia, rumień nagły, rumień zakaźny, a także zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (human immunodeficiency virus, HIV). Zapalenie gardła może towarzyszyć pierwotnemu zakażeniu wirusami opryszczki zwykłej, jest także, oprócz zapalenia migdałków, charakterystycznym objawem mononukleozy zakaźnej.

Wirusowe zapalenie migdałków może niekiedy towarzyszyć zapaleniu gardła, jednak najczęściej jest jego następstwem. Wirusy są odpowiedzialne za 50–85% przypadków ostrego zapalenia migdałków, pozostały odsetek powodowany jest przez patogeny bakteryjne. Uznaje się także, że wirusowe zapalenie migdałków stanowi czynnik usposabiający do zapalenia migdałków o podłożu bakteryjnym, zarówno ostrego, jak i przewlekłego. Wirusowe zapalenie migdałków powodowane jest przez spektrum wirusów oddechowych wywołujących przeziębienia oraz zapalenie gardła, czyli rinowirusy, HRSV, wirusy grypy oraz adenowirusy. Zapalenie migdałków, któremu towarzyszy silny obrzęk, obserwuje się w przebiegu mononukleozy zakaźnej oraz cytomegalii. Ważnym zjawiskiem w kontekście nawracających zakażeń górnych dróg oddechowych jest długotrwałe bezobjawowe zakażenie migdałków (zakażenie przetrwałe, zwane persystentnym) powodowane przez wiele gatunków wirusów oddechowych.

Zakażenia wirusowe odgrywają zasadniczą rolę w patogenezie 2 zespołów chorobowych, w których tradycyjnie za podstawowy czynnik etiologiczny uważano wcześniej patogeny bakteryjne, mianowicie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych oraz w zapaleniu ucha środkowego. Wirusy oddechowe wykrywano w wydzielinie z nosogardła u większości dzieci z zapaleniem ucha środkowego, a w 25% także w wydzielinie z ucha środkowego. Podobnie, we wczesnym etapie ostrego zapalenia zatok główną rolę odgrywają patogeny wirusowe. Do najczęściej identyfikowanych gatunków wirusów należą: ludzki syncytialny wirus oddechowy, wirus grypy A, enterowirusy, koronawirusy i rinowirusy. Często obserwuje się mieszane zakażenia wirusowo-bakteryjne, które przebiegają ciężej niż zakażenia powodowane przez same bakterie.

Wszystkie wirusy odgrywające ważną rolę w zakażeniach dróg oddechowych należą do czynników etiologicznych wywołujących zapalenia krtani. W badaniach prowadzonych u dzieci > 5. rż. oraz u dorosłych najczęstszymi wirusami wywołującymi zapalenie krtani były w kolejności wirusy parainfluenzy (21%), rinowirusy (15%), wirusy grypy (3%) oraz adenowirusy (3%). U dzieci w wieku 1–14 lat obserwowano większy udział syncytialnego wirusa oddechowego oraz metapneumowirusa, które w tej grupie wiekowej mogą wywoływać zapalenie krtani o bardziej dokuczliwym przebiegu (duszność, uporczywy kaszel). Zapalenie krtani, podobnie jak zapalenie gardła, może towarzyszyć prodromalnej fazie pierwotnego zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem cytomegalii, wirusami opryszczki zwykłej, a także parwowirusem B19.