Читать книгу Algorytmy diagnostyczne i lecznicze w praktyce SOR - Группа авторов - Страница 15

Badania laboratoryjne, zlecane przy rozpoznawaniu i monitorowaniu stanów nagłych, których wyniki są niezbędne podczas podejmowania doraźnych decyzji lekarskich, nazywamy badaniami pilnymi (emergency laboratory tests). Powinny być zlecone i wykonane w trybie natychmiastowym (pilnym, cito), a czas oczekiwania na wynik (turn-around time, TAT) powinien być jak najkrótszy. TAT definiowany jest jako czas między zleceniem wykonania badania a uzyskaniem wyniku przez lekarza. W przypadku SOR niejednokrotnie jest to czas oczekiwania, poprzedzający decyzje, określające dalsze postępowanie z chorym.

PROCEDURY LABORATORYJNE NFZ

KATEGORIA II

Należy zwrócić uwagę, że TAT poszczególnych badań jest różny, co związane jest długością trwania części przedanalitycznej i analitycznej badania. Ogólnie przyjmuje się, że TAT badań pilnych wykonywanych przez medyczne laboratorium diagnostyczne (MLD) nie powinien przekraczać 60 minut. W wielu jednak przypadkach wynik badania laboratoryjnego potrzebny jest już w kilka minut po pobraniu próbki krwi.

PROCEDURY LABORATORYJNE NFZ

KATEGORIA III

KATEGORIA IV

Optymalny TAT badania laboratoryjnego zleconego w celu diagnostyki pacjenta SOR powinien wynosić 10–15 minut. Aby to osiągnąć, stosuje się systemy wykonywania badań w miejscu opieki nad pacjentem, tzw. badania POCT (point-of-care testing).

PORÓWNANIE BADAŃ TAT WYKONYWANYCH W LABORATORIUM I W TRYBIE POCT

Laboratorium

zlecenie badań

↓

pobranie materiału

↓

transport materiału do laboratorium

↓

przyjęcie, rejestracja, wirowanie

↓

wykonanie badania

↓

autoryzacja, odprawa wyniku

↓

odesłanie wyniku

POCT

zlecenie badań

↓

pobranie materiału

↓

wykonanie badania

↓

odesłanie wyniku

Badania laboratoryjne w SOR nakierowane są na wykrywanie lub wykluczanie chorób zagrażających życiu, a nie na potwierdzanie obecności schorzeń czy uszkodzeń przewlekłych.

Szanse na uratowanie pacjenta w stanie nagłym zwiększają się przez zminimalizowanie okna terapeutycznego, czyli czasu od wystąpienia choroby/urazu do udzielania mu pomocy. Procedury diagnostyczne powinny więc trwać jak najkrócej, aby po ich wykonaniu możliwe było postawienie rozpoznania wstępnego i wdrożenie leczenia.

Stany zagrożenia życia, z jakimi możemy się spotkać w SOR, to:

» ostra niewydolność oddechowa (odma, krwiak opłucnej, wiotka klatka piersiowa, obrzęk Quincke’go, astma oskrzelowa),

» wstrząs (krwotoczny, sercowy, neurogenny, alergiczny, septyczny, urazowy),

» zespół ciasnoty śródczaszkowej (po urazie czaszkowo-mózgowym, w udarze krwotocznym),

» schorzenia zagrażające życiu, jak ostry zespół wieńcowy, ostra niewydolność serca, ostre uszkodzenie nerek, powikłania cukrzycy, zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC – disseminainate intravascular coagulation), udar, tętniak, zator tętnicy płucnej, „ostry brzuch” czy obrażenia ciała.

Wyniki badań laboratoryjnych, wykorzystywanych w diagnostyce powyższych schorzeń służą, głównie do tego, aby określić stopień zaburzenia czynności życiowych, ustalić wskazania do natychmiastowego postępowania objawowego oraz, w niektórych przypadkach (obserwacja pacjenta w SOR), do monitorowania jego stanu.

Badania laboratoryjne opisujące podstawowe funkcje życiowe organizmu nazywamy ogólnie parametrami krytycznymi. Są to z reguły zestawy badań możliwe do wykonania z jednej próbki krwi. Ich cechą wspólną jest to, że nie wymagają przed wykonaniem przeprowadzenia fazy przedanalitycznej (wirowania, wykrzepienia próbki, odpipetowania surowicy bądź osocza).

Parametry krytyczne odzwierciedlają podstawowe funkcje życiowe organizmu. Należą do nich:

» badanie gazometrii krwi tętniczej i parametrów równowagi kwasowo-zasadowej (RKZ),

» stężenie elektrolitów (Na, K, Mg, Cl),

» stężenie glukozy i mleczanu,

» poziom hemoglobiny i/lub wartość hematokrytu.

Oprócz wymienionych do grupy badań pilnych mogą należeć:

» wskaźniki czynności nerek (kreatynina lub mocznik),

» wskaźniki czynności wątroby, tj. próby wątrobowe (AlAT, AspAT, bilirubina, albumina),

» parametry hematologiczne (morfologia krwi),

» testy opisujące układ krzepnięcia (PT, aPTT), fibrynogen, D-dimer,

» wskaźniki stanów zapalnych i sepsy (białka tzw. ostrej fazy CRP i prokalcytonina),

» przesiewowe badania toksykologiczne.

Niektóre badania laboratoryjne mogą być wykonywane zarówno w medycznym laboratorium diagnostycznym, jak i w systemie badań przyłóżkowych POCT. Należą do nich:

» markery martwicy kardiomiocytów (troponiny sercowe, CK-MBmass),

» D-dimer,

» CRP,

» NT-proBNP,

» beta-HCG,

» prokalcytonina.

Należy jednak pamiętać, że badania wykonywane w trybie POCT od trybu badania w medycznym laboratorium diagnostycznym odróżnia m.in. brak fazy przedanalitycznej.

BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W WYBRANYCH STANACH NAGŁYCH W WARUNKACH SOR

* Parametry krytyczne – gazometria i równowaga kwasowo-zasadowa, stężenie elektrolitów (Na, K, Cl), glukoza, mleczan, hemoglobina/hematokryt.