Читать книгу Гняздо-2 (зборнік) - Паліна Качаткова - Страница 14

Вільня. Час, калі квітнее ліпа.

– Гэта вельмі файныя рэчы, яна вельмі любіла добра апранацца і набывала адзенне толькі ў добрых крамах, – кажа мне жанчына ў сэканд-хэндзе. – Вось, – працягвае яна і паказвае рукой на цэлы шэраг адзення.

«Ну вось, – думаю я, – любіла добра апранацца, а пасля… Што адбылося?»

– І што здарылася з ёй? Чаму так шмат рэчаў?

Гандлярка сэкандам глядзіць на мяне, як ацэньвае – ці варта казаць тое, што ёсць, ці варта выдаваць таямніцу… І ці можа быць таямніца ў сукенкі? Ці рэчы і адзенне звязаныя нейк са сваім першым уладальнікам? Пра люстэркі гэта дакладна вядома, а вось пра сукенкі?

Але гэта ўжо ў Вільні.

А перад гэтым было жаданне адпачыць.

Пашырыць прастору.

Летнія віленскія канікулы я сабе прыдумала сама.

З Мінска ў Вільню – на аўтобусе, не на цягніку. Аўтобус – там ёсць магчымасць заняць месца так, каб побач ніхто не сядзеў, каб ніхто не лез, каб ніхто не задаваў пытанняў. У аўтобусе, які ідзе на Вільню, лягчэй застацца незаўважанаю. Выбіраю аўтобус.

Дарога маляўнічая і падзяляецца на два этапы: да Ашмянаў і пасля Ашмянаў.

Кожны раз уражвае колькасць паветра ў вежах касцёла ў Ашмянах.

І неба мяняецца пасля Ашмянаў, як пад’язджаеш да Вільні.

Вільня. Час, калі квітнее ліпа. Дожджык. Вільгаць. Мокрая дахоўка. Бліскучы брук – чорны, чырвоны, ружовы.

Людзі, якія жылі ў Вільні раней, пра іх ведаеш з кніг і чужых успамінаў. Свае ўспаміны пра людзей, якія жылі ў Вільні, і ўжо не жывуць тут, і наогул не жывуць… Нідзе. І застаецца толькі спадзявацца на жыццё вечнае.

І не ўсе анёлы на дахах адразу бываюць заўважныя. Каб убачыць таго, што не бачна было раней, трэба глядзець на купалы і шпілі. І тады – глядзіш і бачыш анёла на касцёле святой Тэрэзы. Трэба зварочваць на вуліцы, на якія звычайна не звяртаеш увагі і праходзіш звыклымі шляхамі. А звыклыя шляхі ёсць і ў Вільні. Пачынаецца дождж. Ціхі, цёплы, пасля – цёплы, але моцны і без пяшчоты. Адскокваеш ад водных плыняў пад балкон, але вада падае, і ад ветру залівае пад балконы, мушу з-пад балкона перабегчы ў бліжэйшую краму.

Маленькая крама. Гэта адзін з віленскіх сэканд-хэндаў – не той, што Нumana, якая працуе па гуманітарнай праграме «Людзі людзям»: набудзеш рэч – і накорміш галодных на афрыканскім кантыненце. Дык не ў такі сэканд «людзі людзям» я зайшла, а ў прыватны, на вуліцы Sodu.

Спытала, ці ёсць адзенне вялікіх памераў, і мне ветліва адказалі:

– Вельмі шмат у нас такога адзення, якое вам падыдзе.

І вось тут і адбылася размова пра адзенне і жанчыну, якая любіла прыгожа апранацца. А цяпер вось яе адзенне тут, у сэкандзе на вуліцы Sodu.

Я спытала:

– Што адбылося?

– Адна жанчына вельмі схуднела і здае вопратку. Калі набудзеце, то дапаможаце ёй. Яна здае адзенне, каб жыць – набываць ежу і плаціць за кватэру.

– Чаму схуднела?

– У яе памерлі бацькі. Яна жыла з імі, вельмі любіла добра апранацца. Ёй падабалася выглядаць прыгожа. Калі бацькі ў яе памерлі, яна пачала здаваць нам тое, што ў яе ў шафах.

– А колькі ёй гадоў?

– За пяцьдзясят… Можа, пяцьдзясят пяць ці пяцьдзясят шэсць, недзе так.

Так я набыла сукенку, пакуль ішоў дождж.

Два разы ўсяго пасля апранула – нешта не тое ў ёй было. Так і вісіць.

Вільня. Ліпа. Дождж. Залева. Вада вырываецца з вадасцёкаў. Фатаграфую, як вада вылятае з вадасцёка, пасля на фотаздымку вада будзе выглядаць падобнай на лёд. Так і бывае зімой – вада замярзае і лёд з вадасцёкаў дугой сягае да прамерзлага асфальту. Але тут не асфальт – брук. На старых вуліцах брук пакладзены адмыслова – так, што вада сцякае хвалямі.

А на вуліцы святога Сцяпана – асфальт, ідзеш – ногі ў вадзе, каламутнай, цёмнай. Брудная вада віруе ля ліўнёвак. Як у нядобрым сне ўсё выглядае. Так зробіш крок у нябачны падводны люк – і панясецца цела ў брудных тунэлях да ракі. А ўсе падумаюць, што ты ўцякла – у сэнсе з’ехала, не захацела быць з імі, а цяпер сама жывеш у прыгожым горадзе і не дбаеш ні пра каго. Але ж не – лёс твой зусім іншы: каналізацыя, водаканал, аслізлыя тунэлі з хуткаплыннымі стокамі. А на выхадзе – станцыя перакачкі, вадзяны трыснёг, хмызы, андатры і сінія, жвавыя паласатыя малькі акуня, якія тут, каля берага цікуюць свае першыя ахвяры. Сінія паскі на рыбках-драпежніках блішчаць у вадзе, калі на іх трапляе сонечны прамень. Зіхцяць на дне ракі і перламутравыя аскепкі ракавін рачных малюскаў-бяззубак.

Людзі эмацыйна з’ядаюць адно аднаго, заглытваюць, як вялікая рыба маленькую, цалкам. І быццам бы так і трэба.

Хачу верыць, што шмат хто са зніклых без следу не становіцца ахвярай маньяка і не ляжыць на дне ракі, а з’ехаў, каб жыць сваім жыццём, тым жыццём, якое нарэшце здолеў абраць для сябе. Самотны, вольны, незалежны. І гэта не толькі мая сфера фантазіі – гэта сцвярджае і крымінальная хроніка разам са cтатыстыкай. І фільмаў пра гэта шмат – дакументальныя і мастацкія, кшталту «Без следу». Людзі ўцякаюць, каб быць вольнымі, уцякаюць, як з турмы. Ад іншых людзей уцякаюць. Часам доўга рыхтуюць уцёкі, рыхтуюць план, плануюць кожны крок. А бывае, што і спантанна: раз – і ўсё. Віктар Цой спяваў: «Закрой за мной дверь, я ухожу». Але лепей не прасіць зачыніць дзверы, лепей не папярэджваць пра сыход. Але не варта і ўцякаць. Уцёкі маюць непрадказальныя вынікі. Не ўцякаць – сыходзіць.

А да гэтага трэба навучыцца зусім не крыўдаваць і не плакаць. Ставіць рэальныя мэты і пазбыцца ілюзій, развітваючыся з імі па чарзе: звечара пазбаўляешся, зранку прачынаешся – і на адну ілюзію менш. Ілюзіі пэўны час дапамагаюць жыць, а пасля абцяжарваюць. Вельмі моцна абцяжарваюць. Адкідаеш іх, яны адлятаюць – і позірк ясны. Лёгкасць і мудрасць. Ілюзіі патрабуюць энергіі для падтрымання. Бывае, што раптам ілюзіі зноў вяртаюцца – вылятаюць з цемры, злятаюцца, як начныя матылі на вулічны ліхтар. А яшчэ ілюзіі могуць вяртацца пакрысе – прасочваюцца, як вада.

Вада, вада цячэ па віленскіх вуліцах: па бруку, па плітках, па асфальце.

І вось перада мною помнік – агромністы кот з ружовага граніту.

Каменны кот – надзейны і трывалы.

Вільня, Aguonų g. Тут, адразу за будынкам старога, савецкага яшчэ Палаца культуры, скульптура – вялізны кот, які мае вельмі сумны выгляд. Ён як бы плача.

І нездарма плача каменны кот. Плача, бо ў яго памерла гаспадыня – пісьменніца і мастачка Юрга Іванаўскайце.

Пра ката і яго гаспадыню-пісьменніцу мне распавядае віленская мастачка Хрысціна Балаховіч. Кветкі, якія малюе Хрысціна, неверагодна жывыя. Асабліва падабаецца мне карціна, якая мае назву «Свята званочкаў».

– Гэты кот пастаўлены ў памяць пра пісьменніцу і мастачку Юргу Іванаўскайце (Jurgi Ivanauskaitė), скульптура так і называецца – Jurgos katinas (кот Юргі). Пісьменніца памерла ад анкалогіі.

– А чаму скульптура стаіць менавіта на гэтай вуліцы?

– Бо пісьменніца доўгі час жыла на вуліцы Aguonų. Любіла катоў i мела вельмі прыгожага ката, якога пасля забрала яе маці.

– Помнік вялізны…

– Так. З валуна ў 15 тон атрымаўся кот вагой у 10 тон, яго вышыня 2,7 метра, шырыня 1,5, таўшчыня 1,5 метра. Мае на спіне 13 паскаў. На вялікі жаль, вандалы час ад часу спісваюць гэту скульптуру. Яе ўжо адмывалі некалькі разоў. Але ёсць людзі, якія падыходзяць і гладзяць фігуру ката.

Вільня, Aguonų g. Вельмі сумны і самотны выгляд у гэтага ката – ён плача, бо гэта кот, у якога памерла гаспадыня.

– Хто рабіў скульптуру?

– Аўтарка сульптуры Ksenija Jaroševaitė. А сквер называецца скверам Jurgi Ivanauskaitė. А ката вырашылі не падпісваць, бо каты гуляюць самі па сабе. Ён і выглядае так, быццам выйшаў пагуляць.

– А дзе ўзялі вялізны валун?

– Валун знойдены амаль на другім канцы Літвы, у Келмскім раёне (Kelmė), ля вёскі Pašiaušė.

– А пра што творы Юргі?

– У двух словах цяжка пераказаць. Сюжэты складаныя, з жыцця мастацкай і калямастацкай багемы, рок-музыкаў і г. д. У цэнтры самага вядомага рамана «Вядзьмарка і дождж» гісторыя кахання дзяўчыны і ксяндза. Апроч усяго, Юрга напісала дакументальную трылогію пра Тыбет. Зрэшты, Тыбетам і будызмам прасякнуты ўсе яе творы.

«Бывайце, жывіце свабоднымі!» – жадае мне Хрысціна.

Чэрвень–верасень 2014 года, Вільня–Мінск–Адэса