Читать книгу Donderslag - Wilbur Smith - Страница 18

Namate die donkerte kwyn, kan hulle al hoe verder sien. Die boonste deel van die brugstruktuur staan uit, ’n geometriese patroon teen die steil swart hoogtes daaragter. Dan begin Sean donker bosse teen ligter gras en klip uitmaak.

Die lig se koms verwring die afstand en laat die hoë terrein verder lyk, nie meer so dreigend nie. ’n Klompie reiers vlieg in ’n uitgestrekte formasie oor die rivierloop, hoog genoeg om die son te vang, en die voëls blink soos goud in ’n wêreld van skadu’s. ’n Briesie steek voordag op, en die geluid daarvan in die gras vervleg met die rivier se murmeling.

Dan tref die son die hoogtes, soos ’n seëning op die Boeremagte. Die mis in die klowe warrel onder die warm sonstrale, styg in die wind en raak dan weg.

Die sonlig se rand skuif laer af teen die hellings en die dag breek helder en skoon soos dou.

Deur sy verkyker bestudeer Sean die rantjies. Nie ver van hulle af nie is daar tekens van rook waar die Boeremagte oggendkoffie maak.

“Dink jy hulle sal ons sien?” vra Saul.

Sean skud sy kop sonder om sy verkyker te laat sak. Twee klein bossies en die dun skerm van gras wat hulle in die nag opgestel het, bied goeie skuiling.

“Is jy seker jy makeer niks?” vra Saul weer eens.

Die uitdrukking op Sean se gesig is een van pyn. “Maagkrampe,” grom hy, en dink: Laat dit gou begin, laat dit net asseblief begin. Die wag is die ergste.

Dan bewe die aarde onder sy bors, net ’n effense trilling, en Sean voel die verligting deur hom spoel. “Hier kom die kanonne,” sê hy en, met een van die bosse as skerm, staan hy op en kyk agtertoe.

In enkelgelid, met afgemete tussenposes, kom die kanonne aan. Hulle kom vinnig, nog klein in die verte, maar word al hoe groter terwyl die kanonniers op elke span se voorste perd hulle aanmoedig. Hulle kom so naby dat Sean die sweep-arms op en af sien beweeg. Hy hoor die waens se geroffel en gestamp, asook voorryers se veraf roep.

Sestien kanonne, honderd-en-vyftig perde om hulle te trek, en ’n honderd soldate om hulle te beman. Maar op die uitgestrekte vlakte voor Colenso lyk die kolonne klein en nietig. Sean kyk verby hulle en sien die voetsoldate aankom, ry op ry soos pale in ’n grensdraad, duisende van hulle wat oor die vlakte opruk. Sean voel die ou opwinding terugkeer. Hy weet die leër volg ’n lyn merkers wat hy en Saul vroeg gisternag gelê het, en dat hulle twee die brug eerste sal oorsteek – die eerste van al daardie derduisende.

Maar daar is tog iets nuuts omtrent die opwinding, iets anders as wat hy ooit tevore ervaar het. Dis skerper en skreiend, die rooi rissie van sy vrees gee dit byt. So kom Sean vir die eerste keer in sy lewe agter dat vrees ’n lekker gevoel kan wees.

Hy kyk hoe die patrone van mense en grofgeskut verander – soos speelstukke wat verwed word om gewen of verloor te word, afhangend van hoe die geluk hulle tref. Hy weet dat hy ook een van hierdie stukke is, en dit maak hom bang en vreemd opgewonde.

Die kanonne is nou naby. Hy kan die manne se geskreeude woorde uitmaak, hulle gelaatstrekke sien en selfs sy eie gevoelens in hulle gesigte herken.

Naby, miskien te naby. Ongemaklik kyk Sean terug na die dreigende hoogtes anderkant die rivier en skat die afstand. Omtrent tweeduisend jaarts, ’n langafstand-geweerskoot. En nog steeds kom die kanonne nader.

“Goeie hemel! Is hulle mal?” vra Sean hardop.

“Hulle moet nou begin skiet.” Saul sien ook die gevaar. “Hulle kan nie nog nader kom nie.”

En nog steeds kom die kanonne. Die geluid van hul opmars is soos donderweer; stof slaan traag van die dou-klam grond agter hulle op; perde se gesperde bekke skuim soos hulle teen die harnasse beur.

“Hulle is binne trefafstand. Hulle moet stop, hulle moet net!” kreun Sean.

Dan sprei die kolonne uiteindelik oop: een kanon links, die volgende regs, en so voort, alles nog op volle galop. Hulle draai dwars voor die Boeregewere wat wag.

“O, liewe donner!” vloek Sean ontsteld toe hy dit sien. “Hulle sal flenters geskiet word.”

Kanonniers staan op in die stiebeuels, leun terug om die waens deur te kyk. Die batterybevelvoerders spring van hulle perde af, laat die diere los galop terwyl hulle hardloop om die kanonne af te haak en op te stel.

Op hierdie kwesbare oomblik terwyl manne om die kanonne koek en met hulle spook om hulle op die hoogtes te rig; terwyl die perde nog histeries van opgewondenheid bokspring en runnik; voordat die groot koeëls nog afgelaai en langs hul kanonne gestapel kan word – op hierdie oomblik brand die Boeregewere almal gelyk los. Dis ’n geluid wat nie gewelddadig klink nie, nie soos oorlog nie; dis dof weens die afstand, kompleet soos ’n string klappers. Eers is daar geen effek nie. Die gras is dig genoeg om die koeëls se slae te verdoesel, die stof te swaar van dou om op te spat waar die skote tref.

Dan word ’n perd getref en val skoppend neer, trek dies langs hom ook plat op hulle knieë. Twee manne hardloop om die perd los te sny, maar een van hulle kom nooit daar uit nie. Hy gaan sit skielik plat op die gras met sy kop geboë. Nog twee perde val, ’n ander steier op sy agterpote en kap woes met een voorpoot terwyl die ander poot los rondswaai waar ’n koeël die been bokant die knie versplinter het.

“Gee pad!” bulder Sean. “Trek terug terwyl daar nog kans is.” Maar sy stem dra nie tot by die kanonniers nie, kan nie dra bo die geroep van manne en die gerunnik van gewonde perde nie.

Dan is daar ’n nuwe klank wat Sean eers nie kan eien nie, ’n geluid soos hael op ’n sinkdak, eers los en dan vinniger totdat dit soos ’n spul hamers klink wat saam in ’n ongelyke ritme timmer – en hy besef dis die geluid van koeëls wat die kanonne se metaal tref.

Hy sien: ’n Kanonnier wat vorentoe stort en die kanon se meganisme blokkeer, totdat hy weggesleep word; ’n laaier wat die koeël wat hy dra laat val en op wankelrige bene voortstrompel totdat hy val en stil lê; een van die perde wat losbreek en oor die vlakte weggalop met die verstrengelde oorblyfsels van ’n harnas wat agter hom aan sleep; en ’n groep wilde fisante wat saam uit die gras naby die kanonne opvlieg en met die rivier langs wegswenk om elders skuiling te vind.

En agter die kanonne kom die infanterie wat in netjiese rye opmars, houtgerus op pad na die klompie leë huisies wat Colenso is.

Dan, met ’n donderslag wat die aarde laat wip, gaan die kanonne oor tot aksie.

Sean fokus sy verkyker betyds op die rantjie om te sien hoedat die eerste bomme daar bars. Die bose bloeisels groengeel liddietdampe blom vlugtig in die sonlig, en dryf dan stadig weg op die wind.

Weer eens klap die kanonskote, en dan weer. Elke salvo is minder gelyk as die vorige, totdat dit ’n aanhoudende gestotter raak, ’n dawerende gedruis. Naderhand raak die rante se skerp buitelyne vaag van al die stof en liddietdampe.

Behendig stel Sean sy Leemetford se agterste visier op ’n duisend jaarts, kruip vorentoe op sy elmboë, kom in die skietposisie en begin blindelings in die rook teen die hellings in skiet. Langs hom skiet Saul ook.

Twee keer skiet Sean sy magasyn leeg voordat hy terugkyk na die kanonne toe. Die tempo waarteen hulle vuur, het afgeneem. Die meeste van die perde lê plat in die gras. Dooie mans hang oor die kanonwaens, langs hulle soek swaar gewondes skuiling. Waar ses man voorheen elke kanon beman het, is daar nou net drie of vier wat die koeëls aandra, laai en afvuur.

“Die drommels, die arme drommels,” prewel Sean en begin opnuut skiet, konsentreer heeltemal op die roetine van die grendel terugtrek, vorentoe stoot, mik in die rook, en skiet. Hy tel nie die skote nie en elke keer as die geweer leeg klik, voel hy na nog patrone in sy bandelier en herlaai. Hy begin sweet, voel die druppels onder sy arms loop. Sy ore suis van die geweerskote en pyn klop in sy skouer.

Mettertyd sak ’n gevoel van onwerklikheid oor hom neer, weens die oorverdowende kanonskote en die reuk van gebrande buskruit. Dit voel asof lê en skiet al is wat hy ooit sal doen – skiet na rook, na niks. Dan wyk die werklikheid nog verder; al wat oorbly is die V van sy visier en die korrel op die voorpunt van die loop, solied teen die rook. En die rook het geen vorm nie. In sy ore is ’n geweldige gesuis wat alle oorlogsgeraas uitdoof. Hy is alleen en rustig, sy sinne swaar en dof weens die hangende rook en die onophoudelike herhaling van laai en skiet, laai en skiet.

Skielik word die stemming gebreek. ’n Geruis soos dié van groot vlerke trek oor hulle, dan kom ’n knal asof Satan die hel se hekke oopstamp. Verbyster kyk hy op en sien ’n bal glinsterende wit rook in die lug bo die kanonne verskyn. Dit warrel en sprei wyer, bloei soos ’n blom in die lug.

“Wat de …”

“Skrapnel,” kreun Saul. “Nou’s dit klaarpraat.”

Dan ’n knal en nog een soos die Boere se Nordenfelts hul watteblomme van rook oor die vlakte plant. Dit skeur oor die kanonne en deur die manne wat in ’n zoemende storm staalskerwe probeer werk.

Dan is daar stemme. Dit vat ’n ruk vir Sean, deurmekaar en beneweld van die geweervuur, om agter te kom wat dit is. Hy het van die voetsoldate vergeet.

“Bly bymekaar.”

“Nader aan mekaar daar aan die regterkant, bly in julle rye!”

“Moenie hardloop nie. Hou net die pas, manne. Moenie hardloop nie.”

Ry op ry van soldate, lyne wat uitswel en daal en dan onder hulle offisiere se bevele reguit trek. Eweredig gespasieer, elkeen met sy geweer voor die bors, ploeter hulle voort en marsjeer by die kanonne verby. Agter hulle laat hulle bondels kakie op die vlak lê. Party lê stil, maar ander kreun en skreeu. Namate gate in die lyne oopval, word hulle gevul met oproepe van: “Vul op, vul op, bymekaar daar, manne.”

“Hulle is op pad na die spoorbrug toe.” Sean sien dat dinge op ’n ramp afstuur. “Weet hulle dan nie die brug is verwoes nie?”

“Ons moet hulle keer.” Saul spring orent langs Sean.

“Hoekom volg die idiote nie ons merkers nie?” Ontstoke skreeu Sean die vraag sonder antwoord. Hy doen dit om tyd te wen, om die oomblik uit te stel wanneer hy sy grasskuiling se yl dekking moet verlaat en in die oopte in gaan waar die skrapnel en Mauserkoeëls die lug deurklief. Sean se vrees kom met mening terug. Hy wil nie opstaan nie.

“Komaan, Sean. Ons moet hulle keer.” En Saul begin hardloop. Hy lyk soos ’n klein, maer apie, al hollend na die aankomende golf soldate toe. Sean trek sy asem in en hou dit ’n oomblik in voordat hy sy makker agternasit.

Twintig jaarts voor die eerste ry soldate kom ’n offisier flink op lang bene aangestap. Sy swaard is uit die skede getrek en hy hou dit in sy een hand. “Haai, jy!” roep Sean, en waai sy hoed om aandag te trek. Hy kry dit reg. Die offisier kyk hom aan met helderblou oë soos ’n paar bajonette en sy moestas se gewakste punte wikkel. Hy stryk aan na Sean en Saul toe.

“Julle mik vir die verkeerde brug,” skree Sean vir hom, sy stem hoog van frustrasie. “Hulle het die spoorbrug opgeblaas, julle sal nooit daar kan oor nie.”

Die offisier bereik hom en breek sy pas.

“En wie de hel is jy, as dit nie ’n onbeskofte vraag is nie?”

“Ons is die verkenners …” begin Sean, maar ’n Mauserkoeël slaan in die grond tussen sy voete vas en hy spring eenkant toe. “En sit daai verdomde swaard weg – jy sal maak dat elke Boer aan die Tugela probeer om jou eerste om te klits.”

Die offisier, ’n kolonel volgens die krone op sy skouers, frons vir Sean.

“Die korrekte aanspreekvorm, sersant …”

“Te hel daarmee!” bulder Sean vir hom. “Draai julle opmars na die padbrug toe.” Hy beduie verwoed na die brug se staalstruktuur wat links bo die doringbome uitsteek. “As julle hierdie kant toe aanfoeter, sal hulle julle uitmekaar skiet.”

Die kolonel staar nog ’n oomblik langer met sy bajonet-oë na Sean, dan steek hy ’n silwer fluitjie tussen sy lippe en blaas skril daarop.

“Val plat,” roep hy. “Val plat!”

En dadelik duik die voorste linie in die gras neer. Agter hulle verloor die ander rye vorm soos die manne huiwer.

“Maak dat julle in die dorp kom,” skree ’n stem. “Soek skuiling in die geboue.” En hulle lê rieme neer, elmboë kap mekaar soos hulle na die veiligheid van Colenso se huise toe hol. Hulle storm in die enkele straat in, duik by deure en vensters in. Binne dertig sekondes het elkeen skuilplek gevind.

“Nou, wat is jou storie?” dring die kolonel by Sean aan. Ongeduldig herhaal Sean wat hy gesê het, staan oop en bloot, ongemaklik bewus daarvan dat daar nie ander teikens is om die Boere se aandag van hom af te trek nie.

“Is jy seker?”

“Magtig! Natuurlik is ek seker. Die brug is verwoes en hulle het rolle doringdraad in die rivier gegooi. Julle sal nooit daar kan deurgaan nie.”

“Kom saam.” Die kolonel kies koers na die naaste huisie toe en Sean loop langs hom. Ná die tyd weet hy nie hoe hy dit reggekry het om daardie honderd jaarts af te lê sonder om te begin hardloop nie.

“Om hemelsnaam, sit tog daardie swaard weg,” brom hy vir die kolonel terwyl hulle stap met koeëls wat heeltyd om hulle klap, woer en fluit.

“Gespanne, sersant?” En vir die eerste keer glimlag die kolonel.

“Allamagtig, ja.”

“Ek ook. Maar ons kan nie dat die manne dit sien nie, of hoe?” Hy vat die skede op sy heup vas en laat die swaard daarin terugglip. “Wat is jou naam, sersant?”

“Sean Courtney, Natal Corps of Guides. En joune?” Sean koes instinktief toe ’n koeël verby sy kop blits, en die kolonel glimlag weer oor hoe Sean hom aanspreek.

“Acheson. John Acheson. Tweede bataljon, Scots Fusilliers.”

En hulle bereik die huisie. Sean kan nie langer uithou nie, en koes dankbaar by die kombuisdeur in. Saul is al klaar binne. Hy gee vir Sean ’n seroet om te rook en hou vir hom ’n vuurhoutjie reg.

“Hierdie bedonnerde Souties!” merk hy op. “En jy’s net so erg – loop soos ’n meneer in die middel van ’n skietgeveg rond.”

“Reg, Courtney.” Acheson volg hom in die kombuis in. “Laat ons die situasie oorweeg.”

Die kolonel luister stil terwyl Sean die besonderhede verduidelik. Hy moet hard praat om hoorbaar te wees bo die geknal van Boerekanonne en die gedruis van ’n duisend Leemetford-gewere wat van Colenso se vensters en deure af terugskiet. Langs hulle word die kombuis as veldhospitaal gebruik en die gewondes se gekerm en gekreun maak die gevegsgeraas selfs nog erger.

Wanneer Sean sy storie klaar vertel het, draai Acheson weg en loop venster toe. Hy kyk uit oor die spoorlyn na waar die kanonne staan. Hulle is opgestel in ’n presiese paradegrondformasie. Maar nou is hulle stil. Die oorlewende kanonniers kruip in klein groepies na ’n diep donga toe vir skuiling, sleep en dra gewondes met hulle saam.

“Die arme drommels,” prewel Sean, toe hy sien hoe een van die terugvallende kanonniers in die kop geskiet word, hoe sy helm in ’n pienk wolk bloed in die lug tol.

Die toneel gryp Acheson blykbaar ook aan.

“Nou goed,” sê hy. “Ons sal na die padbrug toe opmars. Komaan, Courtney.”

Hulle voeg die daad by die woord. Toe hulle ’n ent weg op pad is, skree iemand agter hulle, en Sean hoor hom val. Maar hy kyk nie om nie. Hy kyk na die brug voor hulle. Hoewel sy bene meganies onder hom beweeg, lyk dit of die brug niks nader kom nie. Hier langs die rivier is die doringbome digter en bied ’n bietjie skuiling teen die genadelose skerpskutters op die oorkantste wal. Tog val daar kort-kort iemand, en die skrapnel bars siedend bo hulle koppe.

“Kom ons gaan oor. Neem die beste plekke aan die ander kant in,” skree Saul langs hom.

“Nou komaan dan,” stem Sean saam, en hulle hardloop saam. Hulle is eerste op die brug, met Acheson op hul hakke. Koeëls maak blink skrape op die grysgeverfde metaal, en skielik, wonderbaarlik, is hulle anderkant. Hulle het die Tugela oorgesteek.

Daar is ’n dreineringsloot langs die pad en hulle duik daarin, albei uitasem. Sean kyk terug. Oor die brug kom ’n massa kakie aangepeul, alle tekens van orde is daarmee heen toe hulle in die bottelnek in stroom en die Boere se vuur onder hulle begin maai.

Sodra hulle oorkant is, sprei die voorstes langs die rivier uit, koes agter die wal se rand, terwyl die slagting agter hulle op die brug voortduur. ’n Sukkelende massa van vloekende, hardlopende, woedende, bang en sterwende mans.

“Dis ’n duiwelse slagpale.” Sean is diep geskok deur wat hy sien. Dooie en gewonde mense val oor die lae reling, plons in die Tugela se bruin water waar hulle sink of lomp wal toe probeer swem. Maar ’n aaneenlopende stroom soldate kom oor die brug en soek dan skuiling in die twee diep slote en agter die rivierwal se rand.

Dis vir Sean duidelik dat die aanval sy momentum verloor. Wanneer die manne in die slote in spring, sien hy in hulle gesigte en aan die manier waarop hulle hulself skaars maak dat hulle alle moed vir die aanval verloor het. Die dissipline wat hulle tydens die opmars in netjiese rye gehou het, is ná die tog oor die brug daarmee heen. Offisiere en manskappe loop deurmekaar in ’n moeë en verskrikte mengelmoes. Daar is geen kontak tussen die verskillende groepe in die slote en dié langs die rivierwal nie – en daar is klaar min skuiling vir die soldate wat steeds oor die brug aangestroom kom. Die vuur uit die Boerestellings neem nie af nie, en teen dié tyd blokkeer die gesneuweldes se lyke die brug, sodat elke klomp nuwe aankomelinge oor hulle moet klouter, moet trap op dooies en gewondes, terwyl die storm van koeëls hulle soos windgedrewe reën tref.

Stroompies vars bloed loop teen die brug se pilare af, skelrooi teen die grys verf, en die rivier word gevlek deur ’n wolk bloed wat stadig stroomaf sprei. Hier en daar klink ’n desperate stem op wat die manne probeer aanmoedig, te midde van ’n gegil en gekerm.

“Hiernatoe, die 21ste. By my, vorm om my.”

“Onafhanklike vuur. Op die hoogtes. Tien skote snelvuur.”

“Draagbaar! Draagbaar!”

“Bill. Waar’s jy, Bill?”

“Jissis tog! Liewe Here tog!”

“Kom regop, julle! Staan op!”

“Komaan die 21ste. Bajonette gereed.”

Party van hulle is kop en skouers uit die sloot uit, beantwoord die Boere se vuur. ’n Paar drink al klaar uit hulle waterbottels. ’n Sersant sukkel met ’n storing en vloek sag vir sy geweer sonder om op te kyk, terwyl die man langs hom wydsbeen met sy rug teen die wal sit en kyk hoe die bloed uit sy maagwond pols.

Sean staan op en voel die wind van ’n koeël verby sy wang piets terwyl die slymerige reptiel van vrees stywer kronkel in sy maag. Dan klouter hy teen die sloot se wal uit.

“Komaan!” bulder hy en begin na die koppies se kant toe hardloop. Dis oop hier, soos weiveld, en voor hom hang ’n ou doringdraadheining aan verrotte pale. Hy bereik dit, lig sy voet en skop met sy hak. Die heiningpaal breek stomp teen die grond af en die draad val om. Hy spring daaroor.

“Hulle kom nie,” roep Saul langs hom, en Sean steek vas. Die twee van hulle is alleen in die oop veld – en trek vuur.

“Hardloop, Saul!” skree Sean en pluk sy hoed af. “Komaan, julle bliksems.” Hy waai sy hoed vir die manne agter hom.

Die koeël tref hom so hittete dat hy die wind daarvan voel, en wegsteier.

“Diekant toe! Volg ons! Komaan!” Saul het hom nie verlaat nie. Hy dans en swaai sy arms, skoon besete.

“Kom terug.” Acheson se stem dryf na hulle kant toe. Hy staan in die sloot, sy hele bolyf steek uit. “Kom terug, Courtney!”

Die aanval is verby. Sean weet dit in daardie oomblik, en besef Acheson se besluit is wys. ’n Verdere stormloop oor die oop weiland onder die hoogtes is selfmoord. Die selfgeloof wat hom tot hier gebring het, stort ineen en sy vrees hap na die halter waarmee hy dit in toom hou. Hy hardloop blindelings terug, snikkend, vorentoe geleun, met elmboë wat woes pomp en sy voete wat deur vrees aangevuur word.

Dan word Saul langs hom geskiet. Die skoot tref hom teen die kop, gooi hom vorentoe. Sy geweer tol uit sy hande uit en hy kerm hees van pyn en verbasing toe hy skuiwend op sy maag te lande kom. En Sean hardloop aan.

“Sean!” Saul se stem agter hom.

“Sean!” ’n Uitroep van verskriklike nood, en Sean verhard sy hart en hardloop verder na die sloot toe, na veiligheid.

“Sean, asseblief!”

En Sean steek vas en staan onseker met die Mausers wat knal en die skote wat die gras rondom hom peper.

Los hom, skree Sean se vrees. Los hom. Hardloop! Hardloop!

Saul kruip na hom toe, bloed op sy gesig en sy oë vasgenael op Sean se gesig. “Sean!”

Los hom. Los hom.

Maar daar is hoop in daardie bejammerenswaardige, bloedbesmeerde gesig. Saul se vingers kramp in die graswortels soos hy sy lyf vorentoe sleep.

Dit maak geen sin nie, maar Sean gaan terug om hom te haal.

Ondanks die aanslae van vrees, vind Sean die krag om vir Saul op te tel en met hom te hardloop.

Hy haat sy makker soos nog nooit tevore nie, strompel voort na die sloot toe met Saul op sy rug. Sy gedagtes gaan so wild op loop dat dit voel of tyd stadiger verbygaan, asof hy vir ewig hardloop.

“Vervloekte bliksem!” vorm sy mond die woorde. Hy haat vir Saul. “Jy kan in jou moer in vlieg!” Die woorde kom maklik uit sy mond uit, ’n redelose uitdrukking van sy angs.

Dan gee die grond onder sy voete mee en hy val. Saam beland hulle in die sloot en Sean rol van hom af weg. Hy lê op sy maag, druk sy gesig teen die grond en skud soos iemand wat hoë koors het.

Stadig kom hy van daardie ver plek af terug waarheen die vrees hom gedryf het, en hy lig sy kop.

Saul sit teen die sloot se wal. Sy gesig is besmeer met bloed en modder.

“Hoe’s dinge?” kreun Sean en Saul kyk dofweg na hom. Dis helder en baie warm in die son. Sean skroef sy waterbottel oop en hou dit teen Saul se lippe. Saul sluk pynlik en die water loop oor sy ken en mors op sy baadjie.

Dan drink Sean en hyg daarna van plesier.

“Kom ons kyk na jou kop.”

Hy haal Saul se hoed af, en die bloed wat onder die sweetband opgedam het, stort soos ’n brander teen sy nek af. Sean sprei die nat swart hare oop en kry die groef in Saul se kopvel.

“Skrams skoot,” brom hy en voel na die veldverband in Saul se baadjiesak. Terwyl hy ’n onnette tulband om Saul se kop bind, kom hy agter dat ’n vreemde stilte op die gevegsveld neergedaal het, stilte wat net nog meer opvallend is wanneer hy die mans rondom hom se stemme hoor, en af en toe ’n skoot wat vanaf die hoogtes klap.

Die geveg is verby. Ons het darem ten minste oor die rivier gekom, dink hy bitter. Die enigste probleem is nou om weer terug te gaan.

“Hoe voel dit?” Hy gebruik sy nat sakdoek om die bloed en stof van Saul se gesig af te vee.

“Dankie, Sean.” Dan besef Sean dat Saul se oë vol trane is en dit maak hom verleë. Hy kyk anderpad.

“Dankie dat … dat jy teruggekom het om my te haal.”

“Dis niks.”

“Dis nie niks nie. Ek sal dit nooit vergeet nie, so lank ek leef.”

“Jy sou dieselfde gedoen het.”

“Nee, ek glo nie. Ek sou nie kon nie. Ek was so bang, so vrek bang, Sean. Jy sal nooit weet nie. Jy sal nooit weet hoe dit voel om so bang te wees nie.”

“Vergeet daarvan. Los dit uit.”

“Ek moet jou sê. Ek is dit aan jou verskuldig. Van nou af skuld ek jou … As jy nie teruggekom het nie, het ek nou nog daar gelê. Ek skuld jou.”

“Bly stil, magtig!” Hy sien dat Saul se oë anders is, die pupille het tot klein swart kolletjies gekrimp en hy skud sy kop sonder bedoeling, soos ’n idioot. Die koeël het hom harsingskudding gegee. Maar dit kan nie verhinder dat Sean woedend word nie. “Hou jou bek,” snou hy. “Jy dink ek weet nie van vrees nie? Ek was so bang daar buite, ek het jou gehaat. Hoor jy my? Ek het jou gehaat!”

En dan raak Sean se stem sagter. Hy moet aan Saul en aan homself verduidelik. Hy moet hom daarvan vertel, om dit te regverdig en in die groter prentjie in te pas.

Skielik voel hy baie oud en wys. In sy hande het hy die sleutel tot die lewe se geheime. Dis als so duidelik, vir die eerste keer verstaan hy en kan hy dit verduidelik.

Hulle sit naby mekaar in die son, ’n ent van die ander manne af, en Sean se stem raak ’n dringende fluister terwyl hy vir Saul probeer verduidelik, terwyl hy hierdie kennis wat alle waarheid omvat met Saul probeer deel.

Langs hulle lê ’n korporaal, een van die Fusilliers. Hy lê op sy rug, dood, en die vlieë swerm om sy oë en lê hulle eiers. Dit lyk soos klein ryskorrels in die wimpers om sy oop, dooie oë.

Saul leun swaar teen Sean se skouer, nou en dan skud hy sy kop, deurmekaar, terwyl hy na Sean luister. Hy luister na Sean se stem wat hort en stotter, en dan haastig voortgaan soos wat sy idees krummel en vou, hoor die desperaatheid daarin terwyl Sean probeer om net ’n paar stukkies oor te hou van die kennis wat hy oomblikke tevore so helder gehad het. Hy hoor die stem wegsterf en stil raak omdat Sean hartseer besef die insig is verlore.

“Ek weet nie,” erken Sean uiteindelik.

Dan praat Saul. Sy stem is dof en sy oë is glasig, kan nie ordentlik fokus nie, terwyl hy Sean van onder die bloedbevlekte tulband aankyk.

“Ruth,” sê hy. “Jy praat soos Ruth. Partykeer as sy nie in die nag kan slaap nie, probeer sy my vertel. Ek verstaan amper, sy kry dit amper gesê en dan stop sy. ‘Ek weet nie,’ sê sy oplaas. ‘Ek weet eenvoudig nie.’ ”

Sean ruk weg van Saul af, staar in sy gesig. “Ruth?” vra hy sag.

“Ruth, my vrou. Jy sal van haar hou, Sean, en sy van jou. So dapper. Sy het deur die Boerelinies na my toe gekom. Al die pad van Pretoria af, op haar eie. Sy het na my toe gekom. Ek kon dit nie glo nie. Die ganse pad! Sy het eendag doodluiters in die kamp in gestap en gesê: ‘Hallo, Saul. Ek’s hier!’ Sommer net so. Jy sal van haar hou as jy haar ontmoet, Sean. Sy is so mooi, so rustig …”

In Oktober as die groot winde waai, kom hulle ná ’n groot stilte. Vir omtrent ’n maand is dit warm en droog, en dan hoor jy hulle van ver af druis. Die gedruis word harder, die stof warrel bruin voor die wind en die bome leun skeef, swaai en roei met hulle takke. Jy sien dit kom, maar al jou voorbereidings is niks werd wanneer dit jou tref nie. Die ontsaglike dreuning en die stof vou jou toe en jy is stomgeslaan en verblind deur die geweld daarvan.

Net so sien Sean dit kom, hy herken dit as die moorddadige woede wat voorheen amper ’n man se lewe gekos het, maar hy kan hom desondanks nie voorberei nie. En dan is dit op hom en die gedreun daarvan vul sy kop en laat sy visie vernou totdat hy niks anders kan sien as Saul Friedman se gesig nie. Die gesig is in profiel, want Saul kyk terug oor die vlakte na Colenso se kant toe, na die Britse linies.

Sean tel die dooie korporaal se geweer op en lê dit dwars oor sy skoot. Met sy duim druk hy die veiligheidsknip af, maar Saul merk dit nie.

“Sy is in Pietermaritzburg. Ek het verlede week ’n brief van haar af gekry,” prewel Saul, en Sean verskuif die geweer op sy skoot sodat die loop na die kant van Saul se bors mik, onder die arm.

“Ek het haar na Pietermaritzburg toe gestuur. Sy bly daar by haar oom.” Saul lig sy hand en vat aan sy kop. Sean se vinger krul om die sneller. “Ek wens jy kon haar ontmoet, Sean. Sy sal van jou hou.” Nou kyk hy Sean reg in die gesig, sy uitdrukking vol patetiese vertroue. “Wanneer ek skryf, gaan ek haar van vandag vertel, van wat jy gedoen het.”

Sean druk die sneller al die pad tot by die laaste haakplek.

“Ons is albei in die skuld by jou …” Saul bly stil en glimlag verleë. “Ek wil net hê jy moet weet ek sal dit nooit vergeet nie.”

Skiet hom, druis Sean se kop. Skiet hom nou, doen dit gou. Moenie dat hy praat nie.

Dis sy instink se eerste opdrag.

Nou! Doen dit nou! Maar sy snellervinger ontspan.

Hy is al wat tussen jou en Ruth staan. Doen dit, doen dit nou. Die gedruis in sy kop neem af. Die groot wind het verbygegaan en hy kan dit hoor kwyn. Hy lig die geweer en druk die veiligheidsknip stadig na die ander kant toe.

In die stilte ná die wind weet hy skielik dat Saul Friedman van nou af in sy sorg is. Omdat hy so na daaraan gekom het om Saul se lewe te neem, is dit nou ’n ereskuld.

Hy lê die geweer eenkant neer en sluit sy oë uitgeput.

“Ons beter daaraan dink om hier weg te kom,” sê hy stil. “Anders kry ek dalk nooit die kans om daardie geliefde van jou te ontmoet nie.”