Читать книгу Prawo finansowe Finanse publiczne - Elżbieta Chojna-Duch - Страница 10

Prawa wynikające z wkładu kapitałowego Skarbu Państwa realizują odpowiednie organy administracji państwowej, głównie w formie nadzoru. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych celem nadzoru jest wzrost wartości spółek, pozyskiwanie kapitałów na rozwój oraz przygotowanie ich do sprostania wymogom konkurencji na rynku Unii Europejskiej.

Prawa z akcji i udziałów Skarbu Państwa oraz związane z tym czynności nadzoru wykonywał do 2017 r. najczęściej Minister Skarbu Państwa, kierując się przepisami Kodeksu spółek handlowych, ustaw szczególnych i statutów spółek.

Od marca 2017 r. jego obowiązki przejął Prezes Rady Ministrów i ministrowie. W części spółek Skarb Państwa reprezentują ministrowie, w szczególności właściwi do spraw: rozwoju, finansów, energii, infrastruktury i budownictwa, obrony, rolnictwa, gospodarki morskiej, kultury oraz prezesi niektórych agencji wykonawczych.

Kompetencje właścicielskie i nadzorcze w stosunku do spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa oraz w stosunku do przedsiębiorstw państwowych przysługują więc ministrowi Skarbu Państwa (Prezesowi Rady Ministrów) oraz innym naczelnym lub centralnym organom administracji rządowej i agencjom państwowym. Nie ma więc jednolitych standardów wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w spółkach kapitałowych i przedsiębiorstwach państwowych. Nadzór nad mieniem państwowym w administracji rządowej oraz w agencjach państwowych, wykonywany przez jednostki organizacyjne, realizujące zadania z zakresu dominium państwa jest nadal rozproszony i funkcjonuje według różnych standardów proceduralnych i organizacyjnych.

Ministrowi Skarbu Państwa przypadała ponadto szczególna rola – kierowanie procesami przekształceń własnościowych. Wpływy z prywatyzacji w formie przychodów zasilały budżet oraz były wykorzystywane do zapewnienia źródeł finansowania programów restrukturyzacyjnych poszczególnych sektorów i zaspokojenia roszczeń byłych właścicieli mienia przejętego przez Skarb Państwa. Obecnie procesy prywatyzacji mienia, z uwagi na wyczerpywanie się zasobów do prywatyzacji oraz politykę państwa, uległy wygaszeniu.

Dotychczas obowiązująca ustawa z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2016 r. poz. 981 ze zm.) w głównej mierze regulowała zasady dokonywania przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w spółki handlowe. Proces komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w znacznym zakresie został zakończony (większość przedsiębiorstw państwowych została skomercjalizowana).

Obecnie obowiązująca ustawa o zasadach zarządzania mieniem państwowym (wymieniona wyżej) reguluje zagadnienia zarządzania majątkiem państwowym, zaangażowanym w działalność spółek kapitałowych oraz wykonywania praw i obowiązków przysługujących Skarbowi Państwa w stosunkach cywilnoprawnych, dotyczących mienia państwowego, nienależącego do państwowych osób prawnych, a stanowiącego nieruchomości oraz prawa majątkowe, a także określa zasady prywatyzacji spółek z udziałem Skarbu Państwa.

Celem tej regulacji jest wprowadzenie jednolitych zasad wykonywania przez Skarb Państwa uprawnień korporacyjnych w spółkach i prywatyzacji spółek z udziałem Skarbu Państwa, w tym gospodarowania innym niż akcje lub udziały w spółkach, majątkiem należącym do Skarbu Państwa.

Organy administracji publicznej oraz kierownicy jednostek gospodarują nabytym lub powierzonym tym organom lub jednostkom mieniem Skarbu Państwa oraz mogą zbywać jego składniki, a w szczególności: zapewniają wycenę mienia, zabezpieczają mienie przed uszkodzeniem lub zniszczeniem, wykonują czynności związane z naliczaniem należności za mienie udostępnione przed ich przejęciem oraz prowadzą windykację tych należności, współpracują z innymi organami, które na mocy przepisów odrębnych gospodarują mieniem oraz z właściwymi jednostkami samorządu terytorialnego, podejmują czynności w postępowaniu sądowym, w szczególności w sprawach dotyczących własności lub innych praw rzeczowych na mieniu, o zapłatę należności za korzystanie z mienia, roszczenia ze stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia, stwierdzenie nabycia spadku, stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie, składają wnioski o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości oraz wpis w księdze wieczystej i zapewniają ochronę tego mienia.

Zobowiązanie konstytucyjne do uregulowania ochrony praw i interesów Skarbu Państwa zrealizowano natomiast w Polsce w 2005 r. w drodze reaktywowania instytucji Prokuratorii Generalnej, istniejącej w okresie międzywojennym oraz bezpośrednio po wojnie. Powołana w 1919 r. jako jedna z pierwszych instytucji w niepodległej Polsce, realizowała zadania dotyczące zastępstwa procesowego w sprawach publicznych interesów majątkowych przed sądami i władzami administracyjnymi, wydawania opinii, w tym przy sporządzaniu aktów prawnych dotyczących praw i interesów majątkowych państwa czy udzielania porad prawnych w tych sprawach. Zakres jej działania dotyczył majątku ruchomego i nieruchomego, praw terytorialnych państwa wynikających z umów i traktatów międzynarodowych, zwłaszcza roszczeń względem państw obcych oraz zarządu mieniem przedsiębiorstw, funduszy i zakładów, w których była zaangażowana własność publiczna. Prokuratoria Generalna, powołana na podstawie ustawy z 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, została utworzona w celu zapewnienia ochrony interesów Skarbu Państwa przez wykonywanie obsługi prawnej i zastępstwa procesowego. Zadaniem Prokuratorii jest obowiązkowe zastępstwo procesowe organów państwa przed sądami krajowymi i międzynarodowymi w sporach o kwotę ponad 100 mln zł. W innych procesach uczestniczy ona zamiast właściwych państwowych organów i jednostek organizacyjnych na ich wniosek albo z urzędu, jeżeli wymagać tego będą interesy państwa. Prokuratoria Generalna wydaje też opinie prawne, w tym dotyczące projektów umów z udziałem Skarbu Państwa.

Od 1 stycznia 2017 r., na mocy ustawy z 15 grudnia 2016 r., Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa przekształcono w Prokuratorię Generalną Rzeczpospolitej Polskiej oraz jej oddziały – niezależną państwową jednostką organizacyjną, której obsługę zapewnia Urząd Prokuratorii Generalnej. Organem nadzorczym nad Prezesem Prokuratorii Generalnej jest Prezes Rady Ministrów. Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej stoi na straży praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej, w tym praw i interesów Skarbu Państwa, oraz mienia państwowego nienależącego do Skarbu Państwa. Celem działania Prokuratorii Generalnej jest zapewnienie bezpieczeństwa i efektywności ochrony praw i interesów Polski, w tym Skarbu Państwa oraz mienia państwowego nienależącego do Skarbu Państwa, w szczególności w postępowaniach przed sądami, trybunałami i innymi organami jurysdykcyjnymi. Do zadań Prokuratorii należy wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym, zastępstwo przed sądami powszechnymi i polubownymi oraz przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych.

Prokuratoria opracowuje ponadto dla Prezesa Rady Ministrów stanowiska dotyczące projektów czynności prawnych, aktów normatywnych oraz orzeczeń sądowych zapadających w sprawach dotyczących Polski. Prokuratoria opiniuje projekty aktów normatywnych, dotyczących istotnych praw lub interesów Polski, w tym Skarbu Państwa oraz organów wymiaru sprawiedliwości, a także dotyczących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi. Do jej zadań należy zapewnienie pomocy podmiotom reprezentującym Skarb Państwa w zakresie negocjacji i ugodowego rozwiązywania sporów.

Ponadto Prezes Rady Ministrów może wyznaczyć Prokuratorię Generalną do zastępowania Rady Ministrów lub ministra w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Prokuratoria Generalna nie wykonuje zastępstwa w postępowaniu karnym. Jednakże Prokuratoria Generalna może, na uzasadniony wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa lub państwowej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, przejąć zastępstwo w postępowaniu karnym, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa.

Ustawa nakłada na Prezesa Prokuratorii Generalnej obowiązek utworzenia Sądu Polubownego właściwego w sprawach sporów między innymi niż Skarb Państwa państwowymi osobami prawnymi, osobami prawnymi z udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych.