Читать книгу Prawo finansowe Finanse publiczne - Elżbieta Chojna-Duch - Страница 22

Podstawowymi źródłami dochodów budżetu państwa, według art. 111 u.f.p., są następujące dochody podatkowe i niepodatkowe budżetu państwa:

1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;

2) cła;

3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz banków państwowych;

4) wpłaty z tytułu dywidendy;

5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;

7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, jeśli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, jeśli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów;

15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

16) środki europejskie i środki, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki wspólnej polityki rolnej, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa;

17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

Do 2007 roku do dochodów budżetu państwa były zaliczane kompensaty dla budżetu państwa z Unii Europejskiej, będące specjalnymi ryczałtowymi kwotami na poprawę płynności budżetu. Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym tych płatności na rzecz Polski już się nie dokonuje.

Dochodami budżetu państwa są natomiast środki UE na dostosowanie granicy zewnętrznej do wymogów traktatowych. Do dochodów budżetu państwa można ponadto zaliczyć wpłaty o charakterze sankcji oraz wpłaty jednostek samorządu terytorialnego, które są związane ze specyficznym wydatkiem – zwiększają część podstawową subwencji ogólnej i są przeznaczane dla jednostek samorządu terytorialnego.

Ujmowanie wpływów pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (oraz wpływóch z pomocy udzielanej przez państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu – EFTA) ulegało w okresie 2004–2009 wielu modyfikacjom. Ostatecznie ewolucja ta doprowadziła do wyodrębnienia kategorii środków europejskich i włączenia większości tych środków (jednak nie wszystkich) do wyodrębnionego w ramach budżetu państwa budżetu środków europejskich.

Do kategorii dochodów „unijnych” w obowiązującej wersji ustawy zaliczono następujące środki publiczne: na realizację programów przedakcesyjnych, środki finansowe pochodzące z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych „Sekcja Gwarancji”, Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich, a także inne środki, w tym niepodlegające zwrotowi środki pomocy udzielonej przez państwa Europejskiego Obszaru Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), do których zalicza się: Norweski Mechanizm Finansowy, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarski Mechanizm Finansowy. Rada Ministrów została jednocześnie upoważniona do wyłączania w drodze rozporządzenia ze wspólnych regulacji środków pochodzących z EFTA.

!

Najistotniejszym źródłem dochodów publicznych państwa są podatki, stanowiące w Polsce nieco ponad 90% dochodów budżetu.

Podatek jest świadczeniem:

– bezzwrotnym – wpływa w sposób definitywny do budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, bez obowiązku ich zwrotu,

– przymusowym – obowiązek wynika z aktów normatywnych, jest więc obwarowany przymusem państwa, władztwem parlamentu,

– o charakterze ogólnym – generalnie obowiązujące normy prawne określają obowiązki pewnej kategorii nieoznaczonych imiennie podmiotów prawa,

– o charakterze pieniężnym – tak jak pieniężny charakter ma cała publiczna gospodarka finansowa,

– nieodpłatnym – nie wiąże się z nim żadne wzajemne świadczenie ze strony państwa na rzecz podatnika.

Wyżej wymienione cechy są elementami stałymi podatku, wspólnymi – występują bowiem we wszystkich rodzajach podatków, niezależnie od obszaru, na którym jest on pobierany, czy okresu historycznego.

Cechy zmienne podatku, będące elementami jego konstrukcji są różne w poszczególnych podatkach. Należą do nich:

– podmiot podatku, czyli osoba, która podatek uiszcza lub wpłaca; jest nim podatnik, płatnik i inkasent podatkowy;

– przedmiot podatku, czyli zjawisko, stan faktyczny lub prawny, z którym prawo łączy obowiązek uiszczenia podatku; jako przedmiot podatku wyróżnić można przychód, dochód, majątek i wydatek;

– podstawa opodatkowania, czyli ilościowo (w jednostkach miary i wagi) lub wartościowo (w walutach kraju) skonkretyzowany przedmiot opodatkowania;

– stawka opodatkowania, czyli wielkość wyrażająca stosunek kwoty opodatkowania do podstawy opodatkowania; wyróżnia się m.in. stawki kwotowe i procentowe, a wśród nich proporcjonalne, progresywne, regresywne i degresywne;

– warunki płatności, w szczególności zasady, formy i terminy opłacania podatków.

Wskazane elementy podatku są konieczne – bez nich dany podatek nie może funkcjonować. Cechami konstrukcji mogą być ponadto takie elementy fakultatywne, jak ulga lub zwolnienie podatkowe.

Elementy konstrukcji podatków zostały określone w odrębnych, poszczególnych aktach normatywnych. Zgodnie z przepisami Konstytucji RP z 1997 r. podstawowe elementy konstrukcyjne podatków i innych danin publicznych powinny być określone wyłącznie w ustawach.

Większość podatków stanowi dochód budżetu państwa, nieliczne i mniej wydajne – dochód budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Rzadko (w Polsce dwa podatki dochodowe) stanowią wspólne, dzielone źródło dochodów między wszystkie szczeble budżetów publicznych (nazywane udziałami jednostek samorządu terytorialnego w dochodach budżetu państwa).

!

Podatki obowiązujące w danym państwie tworzą system podatkowy.

Polski system podatkowy jest normowany w drodze ustaw dotyczących poszczególnych podatków lub grup podatków, a także we wspólnej regulacji ustawowej odnoszącej się do ogółu podatków, określanej mianem Ordynacji podatkowej (reguluje ona m.in. zagadnienia zobowiązań podatkowych i postępowania podatkowego).

Poza podatkami istotnym źródłem dochodów publicznych są opłaty (które zasilają zasadniczo budżety gmin) oraz cła. Wraz z akcesją do Unii Europejskiej cła stanowią w dużym stopniu dochód budżetu unijnego. Wśród innych danin publicznych (dochodów niepodatkowych) duże znaczenie mają także dochody jednostek budżetowych, wpłacane w całości do budżetów publicznych (z wyjątkami) oraz wpłaty z zysku NBP, stanowiące kwotę ostatecznego rozliczenia zysku NBP, skorygowanego o odpisy na fundusze własne banku centralnego.

Dochodami publicznymi, niestanowiącymi dochodów budżetowych (państwa lub samorządu) są składki, opłaty, kary pieniężne na rzecz funduszy celowych, agencji wykonawczych, fundacji Skarbu Państwa lub Narodowego Funduszu Zdrowia.

Dochody budżetowe są co do zasady zaliczane na poczet budżetu roku kalendarzowego, w którym zostały faktycznie zgromadzone, co oznacza nadanie wynikowi budżetowemu (nadwyżce lub deficytowi) charakteru kasowego. W ujęciu kasowym operacje finansowe są rejestrowane w momencie faktycznego przepływu środków finansowych.

W ustawie o finansach publicznych przychody z działalności jednostek sektora finansów publicznych określa się jako należne na podstawie odrębnych ustaw jednostkom sektora finansów publicznych, co powoduje, że są one środkami publicznymi rozliczanymi memoriałowo. Ujęcie memoriałowe (jako metoda rachunkowości) zakłada ewidencjonowanie operacji w momencie powstawania, zmiany, ustania lub wygaśnięcia wartości ekonomicznych, niezależnie od przepływu środków finansowych. Dane Eurostatu obejmują operacje finansowe rejestrowane na zasadzie memoriału.

Kategoria przychodów w ustawie nie jest jednolita. Wspólna ustawowa nazwa odzwierciedla całkiem odmienną treść ekonomiczną dwóch rodzajów środków publicznych. Obejmuje ona następujące rodzaje przychodów pierwszej kategorii:

– o charakterze zwrotnym z różnych źródeł finansowania: spłacanych i otrzymanych kredytów bankowych i pożyczek oraz emisji i sprzedaży papierów wartościowych,

– z prywatyzacji Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, które również mają charakter nadzwyczajny i są jednorazowe,

– pochodzące z nadwyżek budżetów publicznych z lat ubiegłych, z których może być pokryty deficyt budżetowy, mające także wyjątkowy charakter (nie zostały one jednak wymienione w podstawowym podziale środków publicznych w ustawie); w stosunku do jednostek samorządu terytorialnego są to również nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym, wynikające z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

Wymienione kategorie przychodów tej kategorii mają charakter nadzwyczajny i co do zasady są jednorazowe. Finansują deficyt budżetowy i są przeznaczone na pokrycie innych potrzeb pożyczkowych budżetów publicznych. Ich wysokość jest planowana w ustawie lub uchwale budżetowej.

Jako odrębną kategorię przychodów będących środkami publicznymi ustawa określa jednocześnie przychody z działalności jednostek sektora finansów publicznych. Są to przychody pozabudżetowych jednostek organizacyjnych: zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz funduszy celowych, a także innych jednostek sektora finansów publicznych, np. instytucji kultury czy uczelni publicznych, pochodzące z ich działalności. Mają one odmienny od wymienionych wyżej przychodów charakter (są zbliżone do pojęcia przychodu z obrotu w działalności przedsiębiorców).

Środki publiczne są przeznaczone na wydatki publiczne oraz rozchody budżetów publicznych. Jako rozchody publiczne ustawa wymienia spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki oraz płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego.

Przychodami budżetu państwa są również depozyty i środki przyjęte w zarządzanie, a ich zwrot jest rozchodem.