Читать книгу Prawo finansowe Finanse publiczne - Elżbieta Chojna-Duch - Страница 14

Głównym ogniwem systemu sektora finansów publicznych są jednostki budżetowe. Nie posiadają one osobowości prawnej i działają w imieniu Skarbu Państwa.

Jednostki budżetowe to państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, których dochody i wydatki są objęte budżetem publicznym w pełnej wysokości (finansowane brutto).

Oznacza to, że wszystkie zgromadzone przez nie dochody są odprowadzane bezpośrednio do budżetu, a wszystkie wydatki – pokrywane z budżetu w ramach zaplanowanego w nim limitu, bez względu na wielkość zgromadzonych przez nie środków finansowych. Dochody jednostek budżetowych są dochodami budżetu danego szczebla, a wydatki – wydatkami tego budżetu. Na pokrycie swych potrzeb jednostka budżetowa otrzymuje środki pieniężne z ogólnych zasobów gospodarki budżetowej danego szczebla, co nie tworzy bodźców dla efektywnego nimi gospodarowania. Podstawą ich gospodarki finansowej są plany dochodów i wydatków. Sposób i tryb sporządzania planów finansowych, dokonywania ich zmian oraz zatwierdzania tych zmian, a także tryb pobierania dochodów i dokonywania wydatków państwowych jednostek budżetowych regulują przepisy wymienionego wyżej rozporządzenia ministra finansów.

Jako jednostki budżetowe funkcjonują np. urzędy administracji rządowej i samorządowej, sądownictwa, prokuratury, wojska, policji, większość publicznych jednostek z zakresu oświaty, niektóre jednostki ochrony zdrowia, pomocy społecznej. Jednostki te nie mają osobowości prawnej, co powoduje, że czynności o charakterze cywilnoprawnym są podejmowane przez nie w imieniu Skarbu Państwa lub – odpowiednio – jednostek samorządu terytorialnego. Obsługują je wewnętrzne jednostki organizacyjne, np. ministerstwa, kancelarie, urzędy.

W ramach jednostek budżetowych funkcjonują jako wyjątkowe, wewnętrzne formy netto. Były to przez wiele lat gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne oraz dochody własne jednostek budżetowych. Funkcjonowały jako jednostki prowadzące swego rodzaju działalność gospodarczą w wielu działach, w szczególności w administracji publicznej, obronie narodowej, np. były nimi gospodarstwa rolne, kasyna, piekarnie i pralnie przy jednostkach wojskowych, hotele pracownicze, warsztaty szkolne, stołówki czy bufety, ośrodki informatyczne i wojewódzkie bazy danych, zakłady remontowo-budowlane, szkoleniowe, wydawnicze, laboratoryjne działające na potrzeby urzędów centralnych. Do 2009 roku w systemie jednostek szczebla centralnego i samorządowego działały też zakłady budżetowe.

Ustawa z 25 listopada 2004 r. zmieniająca ustawę o finansach publicznych spowodowała likwidację środków specjalnych jednostek budżetowych. Zniesienie ich miało oznaczać realizację od lat podnoszonego postulatu konsolidacji finansów publicznych. Na ich miejsce powołano jednak kolejne nowe formy organizacyjnoprawne, co oznaczało dalsze rozproszenie finansów publicznych i nieprzejrzystość systemu. Były to:

1) wyodrębnione rachunki dochodów własnych – dysponowały nimi jednostki budżetowe, gromadzące środki z określonych w ustawie źródeł, przeznaczone na finansowanie wydatków związanych z uzyskaniem tych dochodów, w rzeczywistości będące zmodyfikowaną, o nowej nazwie, postacią środków specjalnych;

2) fundusze motywacyjne – lokowane na wyodrębnionych rachunkach bankowych przez państwowe jednostki budżetowe, z przeznaczeniem na nagrody dla pracowników, żołnierzy lub funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania przez budżet państwa dochodów z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z przestępstw i wykroczeń, w tym przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Ich przychody i wydatki nie były włączone do budżetów publicznych. Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. i przepisy ją wprowadzające zlikwidowały formę państwowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych. Tryb ich likwidacji trwał kilka lat.

Obecnie takie wyjątkowe formy prawne netto przewidziane są dla państwowych jednostek budżetowych systemu oświaty (przede wszystkim dla szkół). Jednostki te mogą gromadzić na wydzielonym rachunku bankowym dochody uzyskiwane ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie jednostki budżetowej, a także z działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej określonej w statucie, np. świadczenia usług szkoleniowych lub z opłat egzaminacyjnych oraz z tytułu odpłatności za wyżywienie i zakwaterowanie uczniów, ponoszone przez rodziców lub opiekunów, a także pochodzące z dopłat bezpośrednich UE. Z dochodów tych nie mogą być finansowane wynagrodzenia osobowe.