Читать книгу Błąd Darwina - Группа авторов - Страница 13

Dany organizm może znaleźć się pod wpływem zdarzenia, od którego jest przyczynowo izolowany, na przynajmniej jeden sposób (czy też: jest to możliwe w przynajmniej jednym sensie). Otóż może na niego wpłynąć zdarzenie, które jest reprezentowane mentalnie. Na przykład: zastanawiamy się nad popełnieniem oszustwa podatkowego, pokusa jest bardzo silna. „Ale przecież”, mówimy sobie, „jeśli popełnimy oszustwo, to nas złapią; a jak nas złapią, to wsadzą do więzienia; a jak nas wsadzą do więzienia, to nasze koty będą czuć się samotne”. Więc nie oszukujemy (a przynajmniej nie zanadto). Najbardziej uderzające w tej opowiastce jest, że to, na jakie działania się zdecydowaliśmy, a jakich zaniechaliśmy, zależy od sposobu myślenia o rzeczach, a nie od tego, jak rzeczy faktycznie się mają. Nie popełniamy (większych) oszustw, mimo że je rozważamy. Choć ostatecznie nie idziemy do więzienia, to możliwość takiego obrotu spraw wpływa na nasze zachowanie.

Związki przyczynowe ze zdarzeniami, które są (tylko) reprezentowane mentalnie, narusza ograniczenie lokalności. Każdy chyba zgodzi się, że lokalne jest tylko to, co istnieje w naszym świecie. Tymczasem przedstawienia w umyśle mogą być przyczynami – to właśnie dzieje się, gdy rozważenie konsekwencji danego czynu skłania nas do jego podjęcia lub porzucenia. Darwin natomiast twierdził, że naukowa opowieść o ewolucji fenotypów może zrezygnować z odwołań do przyczyn mentalnych. W istocie można twierdzić, że jego podstawową ambicją było wyeliminowanie przyczyn mentalnych z wyjaśnień ewolucji fenotypów.

Według Darwina porządne wyjaśnienie ewolucyjne nie ma prawa w żadnym punkcie przyjąć formy typu „dane stworzenie przybrało taką a nie inną formę, gdyż Bóg (Matka Natura, Samolubny Gen czy Baba Jaga) tak chciał (zamierzał, miał nadzieję, podjął decyzję, preferował)”. Ma tak być nie tylko dlatego, że nie istnieje Baba Jaga (a postacie fikcyjne niczego nie powodują), ale też dlatego, że w selekcji naturalnej nie ma miejsca na działanie podmiotu. To jest właśnie najważniejszy punkt, w którym selekcja naturalna różni się od sztucznej. Rośliny odporne na mszyce pojawiły się dlatego, że ktoś postanowił je wyhodować. Nikt jednak – nawet Bóg21 – nie postanowił wyhodować mszyc. W selekcji naturalnej po prostu nie ma miejsca na przyczynowość mentalną (a w szczególności na to, co filozofowie nazywają „przyczynowością intencjonalną”22). Skinner słusznie przypisywał Darwinowi tę tezę23. Za jej uznaniem przez brytyjskiego biologa stał jednak nie tyle behawioryzm, ile niewiara w Babę Jagę (a zapewne też i w Boga). Jak się za chwilę przekonamy, neodarwiniści mają często skłonność do pomijania tego rozróżnienia. Ta niekorzystna tendencja wywołała niekończące się nieporozumienia tak w pismach naukowych, jak w prasie.

Zakładamy, że Darwin nie mylił się co do tego, że dobór naturalny nie opiera się na przyczynowości umysłowej. Nie jest jednak wcale oczywiste, że psychologia uczenia się (czy czegokolwiek innego) będzie w stanie działać przy tego rodzaju założeniu nieumysłowości. Prawdą zapewne jest, że nie istnieje ani Bóg, ani Baba Jaga. Umysły natomiast istnieją i dysponują mocami przyczynowymi. Niewykluczone też, że jedną z ich podstawowych funkcji jest reprezentowanie rzeczy mniej czy bardziej możliwych bądź tego, co dzieje się w tej czy innej części lasu, co mogłoby się wydarzyć, gdyby nie to, że… Zdroworozsądkowa psychologia bezustannie odwołuje się do przyczynowości opartej na reprezentacjach mentalnych. Zasadniczą cechą behawioryzmu Skinnera, a więc i WI w ogóle, jest zaprzeczanie, że tego rodzaju zjawiska w ogóle zachodzą. Pod tym względem teoria WI stanowiła tak naprawdę radykalne zerwanie ze zdroworozsądkowymi wyobrażeniami o umyśle (od początku była ona zresztą pomyślana jako koncepcja rewolucyjna). Zachodzi tu dokładna analogia między WI a TE: obie chcą unikać postulowania przyczyn mentalnych. Różnica między nimi polega na tym, że Darwin miał w tej sprawie słuszność: ewolucja jest faktycznie bezmyślna. Natomiast Skinner się mylił, gdyż z uczeniem sprawa wygląda zupełnie inaczej.