Читать книгу Slow life. Japoński sposób na życie w zdrowiu i długowieczność - Maciej Kozakiewicz - Страница 23

„Czym sko­rup­ka za mło­du na­siąk­nie…” rzu­ca­my w luź­nej po­ga­węd­ce, nie zda­jąc so­bie spra­wy, jak wiel­ką mą­drość kry­je to po­wie­dze­nie. Dzie­ciń­stwo i okres pre­na­tal­ny mają wy­mier­ny wpływ na dłu­gość na­szych te­lo­me­rów, a więc dłu­gość i ja­kość ży­cia. Je­śli ro­dzi­ce nad­uży­wa­li al­ko­ho­lu, cier­pie­li na de­pre­sję, upo­ka­rza­li dziec­ko lub krzyw­dzi­li je, zo­sta­wi­ło to trwa­ły ślad w jego ge­no­ty­pie. Na­uko­wo na­zy­wa się to „umo­co­wa­niem bio­lo­gicz­nym” (ang. bio­lo­gi­cal em­bed­ding) i ozna­cza, że trud­no­ści do­świad­cza­ne w dzie­ciń­stwie od­ci­ska­ją pięt­no w or­ga­ni­zmie. Im wię­cej jest trau­ma­tycz­nych wy­da­rzeń w dzie­ciń­stwie, tym krót­sze są te­lo­me­ry u do­ro­słe­go50. Trau­my z pierw­szych lat ży­cia mają wpływ na do­ro­słe funk­cjo­no­wa­nie, na my­śli, uczu­cia i dzia­ła­nia. Lu­dzie „po przej­ściach” we wcze­snych la­tach ży­cia wy­ka­zu­ją mniej­szą ela­stycz­ność w re­ago­wa­niu na prze­ciw­no­ści losu. Mają więk­szą skłon­ność do skraj­nych emo­cji, do prze­ży­wa­nia za­rów­no gor­szych dni, jak i gwał­tow­nych re­ak­cji na po­zy­tyw­ne zda­rze­nia. Trud­niej też przy­cho­dzi im dba­nie o sie­bie, za­rów­no w aspek­cie fi­zycz­nym, jak i psy­chicz­nym. Je­śli za­tem two­ja bio­gra­fia za­wie­ra smut­ne fak­ty, a do­ty­czy to prze­cież w róż­nej ska­li każ­de­go z nas, i do­strze­gasz w so­bie opo­ry do za­dba­nia o sie­bie, roz­waż pod­ję­cie te­ra­pii. Dziś wia­do­mo, że trau­my są dzie­dzi­czo­ne. Je­śli na­wet mamy szczę­ście być dziec­kiem wspa­nia­łych ro­dzi­ców, nie zna­czy to, że je­ste­śmy wol­ni od stre­sów po­przed­nich po­ko­leń51. Po­twier­dza ten fakt choć­by książ­ka Nie za­czę­ło się od cie­bie ame­ry­kań­skie­go te­ra­peu­ty Mar­ka Wo­lyn­na. Au­tor opi­su­je w niej po­waż­ne kło­po­ty zdro­wot­ne, ja­kich do­świad­czył (włącz­nie z utra­tą wzro­ku), po­szu­ki­wa­nia źró­deł tych pro­ble­mów oraz swo­ją dro­gę do ich po­ko­na­nia w pro­ce­sie dłu­go­let­niej te­ra­pii52.

Trud­ne do­świad­cze­nia mogą mieć wpływ na skra­ca­nie te­lo­me­rów. Po­zy­tyw­ne, jak wszel­kie for­my bli­sko­ści i kon­tak­tu z dziec­kiem już od chwi­li po­czę­cia, słu­żą ich do­brej kon­dy­cji. Za­tem wszel­kie for­my tu­le­nia, wy­ra­zy tro­ski, za­pew­nie­nie cie­pła i po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa mają cu­dow­ny, po­twier­dzo­ny na­uko­wo wpływ na nasz roz­wój we wcze­snych la­tach ży­cia. Na­ukow­cy wie­dzą dziś, iż dziec­ko oto­czo­ne od­po­wied­nią daw­ką czu­ło­ści uczy się wy­ko­rzy­sty­wa­nia kory przed­czo­ło­wej (ośro­dek po­dej­mo­wa­nia osą­dów w mó­zgu) do ha­mo­wa­nia, po­przez lep­szą re­gu­la­cję po­zio­mu kor­ty­zo­lu w or­ga­ni­zmie, re­ak­cji lę­ko­wych, ma­ją­cych swój po­czą­tek w cie­le mig­da­ło­wa­tym. Dziec­ko z ta­ki­mi po­zy­tyw­ny­mi do­świad­cze­nia­mi po po­sa­dze­niu w wi­ru­ją­cej ka­ru­ze­li lub przed spraw­dzia­nem w szko­le wy­dzie­la mniej hor­mo­nu stre­su i czę­ściej czu­je zdro­we pod­nie­ce­nie za­miast lęku. Ma na to wpływ rów­nież wy­daj­niej­sza pro­duk­cja oksy­to­cy­ny uzna­wa­nej za hor­mon an­ty­stre­so­wy. Wie­le ko­biet kar­mią­cych pier­sią zna uczu­cie ob­ni­żo­ne­go ci­śnie­nia, po­łą­czo­ne ze sta­nem bło­go­ści i peł­ne­go do­bro­sta­nu wła­śnie w wy­ni­ku przy­pły­wu oksy­to­cy­ny. Prze­ciw­no­ści losu, któ­re po­ko­nu­je­my w ko­lej­nych eta­pach na­sze­go ży­cia, har­tu­ją na­szą psy­chi­kę i uczą or­ga­nizm we­wnętrz­nych pro­ce­sów wspie­ra­ją­cych. Oso­ba z taką wy­uczo­ną po­sta­wą re­agu­je na trud­ne sy­tu­acje przy­pły­wem ener­gii i trak­tu­je je jako wy­zwa­nie, ma­jąc z tyłu gło­wy za­ko­do­wa­ny suk­ces, któ­ry miał miej­sce w po­dob­nych oko­licz­no­ściach w prze­szło­ści53.

Ro­sną­ca świa­do­mość prze­bie­gu opi­sa­nych po­wy­żej pro­ce­sów spra­wia, że co­raz wię­cej pla­có­wek edu­ka­cyj­no-wy­cho­waw­czych pro­pa­gu­je wśród dzie­ci wie­dzę na te­mat tech­nik od­prę­ża­nia cia­ła oraz uważ­no­ści. Na po­cząt­ku 2019 roku „The In­de­pen­dent” do­no­sił, iż w 370 bry­tyj­skich szko­łach uru­cho­mio­no pro­gra­my mind­ful­ness, w tro­sce o zdro­wie men­tal­ne uczniów54. Od kil­ku lat ho­len­der­ska te­ra­peut­ka Eli­ne Snel po­pu­la­ry­zu­je na świe­cie, rów­nież w Pol­sce, pro­gram „Uważ­ność i spo­kój żab­ki”, za­wie­ra­ją­cy wie­le krót­kich ćwi­czeń wspo­ma­ga­ją­cych po­pra­wę kon­cen­tra­cji, ra­dze­nia so­bie z trud­ny­mi emo­cja­mi i sta­na­mi nie­po­ko­ju. Za­po­zna­nie dziec­ka z od­po­wied­ni­mi ćwi­cze­nia­mi, wy­ra­bia w nim na­wyk wsłu­chi­wa­nia się w swo­je po­trze­by oraz sy­gna­ły pły­ną­ce z or­ga­ni­zmu. Po­zwa­la mu roz­wi­nąć m.in. tak pod­sta­wo­we, a dziś czę­sto za­bu­rzo­ne umie­jęt­no­ści, jak roz­róż­nia­nia pra­gnie­nia od gło­du, co w przy­szło­ści może istot­nie zmniej­szyć ry­zy­ko wy­stą­pie­nia u nie­go oty­ło­ści z po­wo­du prze­ja­da­nia się. Ta­kie ćwi­cze­nia wspie­ra­ją do­bre do­ra­sta­nie nie tyl­ko dzie­ci w peł­ni zdro­wych, ale też tych ze stwier­dzo­nym ADHD, dys­lek­sją, au­ty­zmem i po­dob­ny­mi za­bu­rze­nia­mi55.

Nie­ste­ty współ­cze­sne dzie­ci na­ra­żo­ne są na wie­le nie­bez­pie­czeństw zwią­za­nych ze sty­lem ży­cia. Dr Ja­nusz Do­bosz z Na­ro­do­we­go Cen­trum Ba­da­nia Kon­dy­cji Fi­zycz­nej w jed­nym z wy­wia­dów nad­mie­nił, że w la­tach 70. XX wie­ku pol­skie dzie­ci były dużo bar­dziej spraw­ne fi­zycz­nie niż dziś. Jed­nym z mier­ni­ków w ba­da­niu spraw­no­ści fi­zycz­nej dzie­ci i mło­dzie­ży, pro­wa­dzo­nym w Pol­sce od lat, jest zwis na drąż­ku. Wska­zu­je on, że w 1979 roku dzie­się­cio­lat­ko­wie byli w sta­nie utrzy­mać się na drąż­ku 23 do 25 se­kund, zaś w ko­lej­nych la­tach czas ten ule­gał skró­ce­niu. W roku 1999 było to już tyl­ko 15 se­kund, w 2009 – 12, a w 2019 roku za­le­d­wie 8 se­kund. Po­dob­nie mar­nie mło­dzi wy­pa­da­ją w te­stach bie­go­wych. „Na dy­stan­sie 600 me­trów, w 1979 roku, prze­cięt­ny 7-let­ni chło­piec uzy­ski­wał czas o 39 se­kund lep­szy niż obec­nie. Dzi­siej­sze dzie­ci fa­tal­nie też ska­czą. W 1979 roku kil­ku­la­tek był w sta­nie sko­czyć w dal pra­wie 130 cm, w 2009 roku le­d­wo sko­czył 110 cm. Dziew­czyn­ki wy­pa­da­ją jesz­cze sła­biej – w la­tach sie­dem­dzie­sią­tych w bie­gu na 600 me­trów sied­mio­lat­ka uzy­ski­wa­ła czas o 43 se­kun­dy lep­szy niż współ­cze­śnie. Spraw­ność fi­zycz­na dzie­ci pod każ­dym wzglę­dem po­gor­szy­ła się”56.

Do tego do­cho­dzi jesz­cze epi­de­mia oty­ło­ści. To, że na­dej­dzie epo­ka pro­ble­mów z utrzy­ma­niem wagi, wia­do­mo było już bli­sko pięć de­kad temu. Już w 1974 roku bo­wiem eks­per­ci Świa­to­wej Or­ga­ni­za­cji Zdro­wia (WHO) za­kwa­li­fi­ko­wa­li oty­łość do cho­rób cy­wi­li­za­cyj­nych i za­su­ge­ro­wa­li, że sta­nie się ona jed­ną z naj­waż­niej­szych cho­rób ży­wie­nio­wych na­szych cza­sów. I rze­czy­wi­ście, licz­ba dzie­ci z nad­wa­gą, ob­ser­wo­wa­ną już od naj­młod­szych lat ich ży­cia, ro­śnie dra­ma­tycz­nie. Sta­ty­sty­ki są za­trwa­ża­ją­ce. Licz­ba oty­łych dzie­ci (po­wy­żej 5 roku ży­cia) i mło­dzie­ży wzro­sła od 1975 roku z 11 mi­lio­nów do 124 mi­lio­nów w roku 2016. Do­dat­ko­we 213 mi­lio­nów mia­ło nad­wa­gę. Naj­now­sze (2018 rok) wstęp­ne wy­ni­ki ba­da­nia na­wy­ków zdro­wot­nych mło­dzie­ży w wie­ku 11–15 lat (mię­dzy­na­ro­do­we ba­da­nie HBSC) wska­zu­ją, że nad­mier­na masa cia­ła wy­stę­pu­je u 29,7 proc. chłop­ców i 14,3 proc. dziew­cząt57.

Nie­za­leż­nie od tego, jak wy­glą­da­ło na­sze do­ra­sta­nie, nad wła­snym roz­wo­jem war­to pra­co­wać do koń­ca ży­cia. Bio­gra­fie wie­lu wiel­kich lu­dzi po­ka­zu­ją, iż mamy w so­bie moc, któ­ra jest nie­ogra­ni­czo­na. Dla­te­go tak waż­ne jest, by do niej się­gać i wi­dzieć sie­bie jako oso­bę wi­tal­ną i peł­ną po­zy­tyw­nej ener­gii. Ist­nie­je wie­le me­tod i tech­nik się­ga­nia po tę moc. W tej książ­ce sku­pi­my głów­nie się na tych, któ­re po­cho­dzą z Ja­po­nii, co nie ozna­cza, że nie na­le­ży ich szu­kać w in­nych re­jo­nach świa­ta, w so­bie sa­mym oraz w tra­dy­cjach wła­snej ro­dzi­ny.