Читать книгу Slow life. Japoński sposób na życie w zdrowiu i długowieczność - Maciej Kozakiewicz - Страница 24

Jed­nym z naj­bar­dziej zna­nych ośrod­ków dłu­go­wiecz­no­ści na świe­cie, miejsc gdzie pro­por­cjo­nal­nie żyje naj­wię­cej osób po­wy­żej dzie­więć­dzie­sią­te­go roku ży­cia, jest ja­poń­ska wy­spa Oki­na­wa, od­da­lo­na pół­to­ra ty­sią­ca ki­lo­me­trów od To­kio. Ta raj­ska wy­spa o umiar­ko­wa­nym kli­ma­cie, peł­na piasz­czy­stych, po­ro­śnię­tych pal­ma­mi plaż, oto­czo­na tur­ku­so­wym mo­rzem, nie kry­je w so­bie tyl­ko do­brych wspo­mnień. Miesz­kań­cy mają za sobą hi­sto­rię chiń­skiej i ame­ry­kań­skiej oku­pa­cji, wy­nisz­cza­ją­ce zda­rze­nia dru­giej woj­ny świa­to­wej, epi­de­mie gło­du i na­wie­dze­nia taj­fu­nów. Po­mi­mo tych wszyst­kich ob­cią­żeń wy­spa ko­ja­rzo­na jest z nie­prze­cięt­nie dłu­gim ży­ciem jej miesz­kań­ców. Dłu­go­wiecz­ność tu­byl­ców wią­że się z prze­strze­ga­niem przez nich pew­nych za­sad. Wpraw­dzie w ostat­nich de­ka­dach z uwa­gi na zmia­nę die­ty wśród młod­szych ge­ne­ra­cji wskaź­ni­ki te się po­gar­sza­ją, ale do­wo­dzi to tyl­ko, że war­to czer­pać z do­świad­czeń wcze­śniej­szych po­ko­leń.

Po­pu­la­ry­za­cji wy­spy naj­bar­dziej przy­słu­żył się Dan Bu­et­t­ner, wy­róż­nia­jąc ją wśród pię­ciu wio­dą­cych ośrod­ków dłu­go­wiecz­no­ści na świe­cie, na­zwa­nych w jego pu­bli­ka­cji i pro­gra­mie nie­bie­ski­mi stre­fa­mi (Blue Zo­nes). Ta „kra­ina nie­śmier­tel­nych” ma naj­wyż­szy na świe­cie od­se­tek ży­ją­cych w do­brym zdro­wiu stu­lat­ków. Ba­da­nia tego zja­wi­ska roz­po­czę­li w la­tach 70. XX wie­ku bra­cia Wil­l­cox oraz dok­tor Ma­ko­to Su­zu­ki58, usta­la­jąc iż miej­scem, gdzie ocze­ki­wa­na dłu­gość ży­cia na Oki­na­wie jest naj­więk­sza, jest Ogi­mi, wio­ska w dys­tryk­cie Ku­ni­ga­mi. Wy­ni­ki dwóch ba­dań wspo­mnia­nych na­ukow­ców po­twier­dza­ją, że dwie trze­cie ży­ją­cych na wy­spie stu­lat­ków jesz­cze na trzy lata przed set­ny­mi uro­dzi­na­mi, na­dal żyło sa­mo­dziel­nie. Stwier­dzo­no rów­nież, że u Oki­naw­czy­ków wy­stę­pu­je ni­ski wskaź­nik cho­rób ser­ca, uda­ru mó­zgu, no­wo­two­rów i cu­krzy­cy. Miesz­kań­cy ja­poń­skiej Oki­na­wy rzad­ko cho­ru­ją na cho­ro­by zwią­za­ne z po­de­szłym wie­kiem. Ba­da­cze uwa­ża­ją, że Oki­naw­czy­cy za­wdzię­cza­ją to wszyst­ko sty­lo­wi ży­cia, jaki pro­wa­dzą, a zwłasz­cza tra­dy­cyj­nej die­cie, któ­ra – po­mi­mo ni­skiej ka­lo­rycz­no­ści – bo­ga­ta jest w cen­ne skład­ni­ki od­żyw­cze, zwłasz­cza an­ty­ok­sy­dan­ty i fla­wo­no­idy.

Na­ukow­cy od lat pró­bu­ją zna­leźć die­tę ide­al­ną dla zdro­wia. Wie­le z nich wy­ka­zu­je, że die­ty zmniej­sza­ją­ce ry­zy­ko wy­stę­po­wa­nia cho­rób cy­wi­li­za­cyj­nych, po­dob­ne są do tej z Oki­na­wy. Ba­zu­ją na wa­rzy­wach i owo­cach (za­wie­ra­ją­cych dużo an­ty­ok­sy­dan­tów i in­nych fi­to­związ­ków), peł­no­ziar­ni­stych pro­duk­tach zbo­żo­wych oraz pro­duk­tach o ni­skim in­dek­sie gli­ke­micz­nym. To die­ty, w któ­rych spo­ży­cie mię­sa ogra­ni­czo­ne jest do mi­ni­mum, po­dob­nie jak spo­ży­wa­nie prze­two­rzo­nych pro­duk­tów zbo­żo­wych, peł­no­tłusz­czo­wych pro­duk­tów mlecz­nych czy pro­duk­tów za­wie­ra­ją­cych na­sy­co­ne kwa­sy tłusz­czo­we i cu­kier59.

Naj­star­si Oki­naw­czy­cy przez więk­szość ży­cia sto­su­ją die­tę ro­ślin­ną. Ich po­sił­ki opie­ra­ją się na pod­sma­żo­nych wa­rzy­wach (nie­ko­niecz­nie su­ro­wych, na co zwra­cam uwa­gę w kon­tek­ście róż­nych mod­nych diet), słod­kich ziem­nia­kach, zu­pie miso i tofu, gwa­ran­tu­jąc nie­zbęd­ne skład­ni­ki od­żyw­cze i ni­sko­ka­lo­rycz­ność. Me­lon goya, uzna­wa­ny za je­den z naj­zdrow­szych owo­ców świa­ta, ze swo­imi prze­ciw­u­tle­nia­cza­mi i związ­ka­mi ob­ni­ża­ją­cy­mi po­ziom cu­kru we krwi, jest przez nich szcze­gól­nie lu­bia­ny. Fla­wo­no­idy za­war­te w tofu wspo­ma­ga­ją ser­ce i wspie­ra­ją ochro­nę przed ra­kiem pier­si. Sfer­men­to­wa­ne pro­duk­ty so­jo­we przy­czy­nia­ją się do zdro­wej rów­no­wa­gi je­lit. Je­śli cho­dzi o mię­so, miesz­kań­cy Oki­na­wy naj­chęt­niej je­dzą wie­przo­wi­nę, tra­dy­cyj­nie za­re­zer­wo­wa­ną tam je­dy­nie na rzad­kie uro­czy­sto­ści i spo­ży­wa­ną tyl­ko w nie­wiel­kich ilo­ściach.

Mimo wie­lo­let­nich trud­no­ści, ja­kich Oki­naw­czy­kom do­star­cza­ła hi­sto­ria, stwo­rzy­li oni kom­plet­ny styl ży­cia i wspie­ra­ją­ce go na­wy­ki, da­le­ko wy­kra­cza­ją­ce poza die­tę, na któ­rych i nam war­to się wzo­ro­wać. Fun­da­ment sta­no­wi tu ży­cie w ob­ję­ciach iki­gai. Iki­gai to po­wód, dla któ­re­go miesz­kań­cy wy­spy wsta­ją co rano. To wła­śnie owe po­czu­cie sen­su uru­cha­mia w nich od­po­wie­dzial­ność i po­trze­bę by­cia po­ży­tecz­ny­mi na­wet w ob­li­czu set­nych uro­dzin. Pra­wie wszy­scy stu­lat­ko­wie oki­naw­scy upra­wia­ją lub kie­dyś upra­wia­li ogród. Mo­bi­li­zu­je ich to do co­dzien­nej ak­tyw­no­ści fi­zycz­nej, pod­trzy­mu­jąc tym pra­cę cia­ła w sze­ro­kim za­kre­sie ru­chów i re­du­ku­jąc stres. Ogród sta­no­wi przy oka­zji źró­dło świe­żych wa­rzyw oraz ziół. Bie­li­ca, im­bir i kur­ku­ma, obo­wiąz­ko­we w każ­dym oki­naw­skim ogro­dzie, mają udo­wod­nio­ne wła­ści­wo­ści lecz­ni­cze i pro­fi­lak­tycz­ne.

Nie­ba­ga­tel­ną rolę w utrzy­ma­niu zdro­wia Oki­naw­czy­ków w do­bro­sta­nie od­gry­wa po­nad­prze­cięt­ny do­stęp do du­żych ilo­ści pro­mie­ni sło­necz­nych. Sta­rzy miesz­kań­cy wy­spy czę­sto spa­ce­ru­ją i pra­cu­ją na świe­żym po­wie­trzu. Wi­ta­mi­na D, wy­twa­rza­na przez or­ga­nizm re­gu­lar­nie wy­sta­wia­ny na dzia­ła­nie pro­mie­ni sło­necz­nych, wzmac­nia ko­ści i cia­ło, a co­dzien­ne prze­by­wa­nie w ple­ne­rze po­zwa­la przez cały rok utrzy­my­wać jej opty­mal­ny po­ziom. Do prze­sia­dy­wa­nia w do­mach nie za­chę­ca wy­po­sa­że­nie tych­że. Do­mo­stwa mają bar­dzo mało me­bli. Miesz­kań­cy je­dzą po­sił­ki i re­lak­su­ją się, sie­dząc na ma­tach ta­ta­mi na pod­ło­dze. Fakt, że sta­rzy lu­dzie pod­no­szą się i opa­da­ją na pod­ło­gę kil­ka­dzie­siąt razy dzien­nie, bu­du­je tę­ży­znę i rów­no­wa­gę cia­ła, co po­ma­ga chro­nić przed nie­bez­piecz­ny­mi upad­ka­mi oraz ura­za­mi.

W prze­ci­wień­stwie do współ­cze­snych spo­łe­czeństw Za­cho­du z ich izo­la­cjo­ni­zmem spo­łecz­nym, oki­naw­ska tra­dy­cja two­rzy bez­piecz­ne sie­ci spo­łecz­no­ścio­we zwa­ne moai60. Te sie­ci bli­skich zna­jo­mych za­pew­nia­ją wspar­cie w po­trze­bie, za­rów­no fi­nan­so­we, jak i emo­cjo­nal­ne, co daje wszyst­kim człon­kom wy­spiar­skiej spo­łecz­no­ści zwięk­szo­ne po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa. Waż­ne jest też uprzej­me na­sta­wie­nie do ży­cia, umie­jęt­ność od­pusz­cza­nia uraz i cie­sze­nie się pro­sty­mi, co­dzien­ny­mi przy­jem­no­ścia­mi. Na Oki­na­wie szczę­ście re­ali­zu­je się w wie­lo­po­ko­le­nio­wych ro­dzi­nach, w któ­rych star­si utrzy­mu­ją bli­ski kon­takt z do­ra­sta­ją­cy­mi wnu­ka­mi i pra­wnu­ka­mi.

Przy­pi­sy

31 T. Ław­nic­ki, Śmierć wy­da­je się od­le­gła. Kie­dyś lu­dzie do­ży­wa­li mak­si­mum 35 lat. Dzi­siej­si 20, 30-lat­ko­wie śred­nio będą żyć na­wet 100, źró­dło: https://na­te­mat.pl/193349,smierc-wy­da­je-sie-od­le­gla-kie­dys-lu­dzie-do­zy­wa­li-mak­si­mum-35-lat-dzi­siej­si-20-30-lat­ko­wie-sred­nio-beda-zyli-100-lat (do­stęp: 01.11.2019).

32 W. Mo­skal, 115 lat to mak­sy­mal­na dłu­gość ludz­kie­go ży­cia? Na­ukow­cy się po­kłó­ci­li, http://wy­bor­cza.pl/7,75400,22031375,czy-115-lat-to-mak­sy­mal­na-dlu­gosc-ludz­kie­go-zy­cia-ab­so­lut­nie.html (do­stęp: 01.11.2019).

33 Fau­ja Singh: naj­star­szy ma­ra­toń­czyk świa­ta, źró­dło: https://www.run­ners-world.pl/lu­dzie/Fau­ja-Singh-100-let­ni-ma­ra­ton­czyk, 5044,1 (do­stęp: 27.08.2019).

34 Wi­ki­pe­dia, https://en.wi­ki­pe­dia.org/wiki/Fau­ja­_Singh (do­stęp: 28.08.2019).

35 Pre­mie­ra książ­ki „Dziar­ski Dzia­dek. Mój spo­sób na dłu­go­wiecz­ność” An­to­nie­go Hu­czyń­skie­go, źró­dło: https://www.ago­ra.pl/pre­mie­ra-ksiaz­ki-dziar­ski-dzia­dek-moj-spo­sob-na-dlu­go­wiecz­nosc-an­to­nie­go-hu­czyn­skie­go (do­stęp: 11.11.2019).

36 Sta­ni­sław Ko­wal­ski koń­czy 108 lat! Jest mi­strzem świa­ta i naj­star­szym bie­ga­czem na Zie­mi, źró­dło: https://ga­ze­taw­roc­law­ska.pl/sta­ni­slaw-ko­wal­ski-kon­czy-108-lat-jest-mi­strzem-swia­ta-i-naj­star­szym-bie­ga­czem-na-zie­mi-zdje­cia/ar/13099104 (do­stęp: 11.11.2019).

37 Czy czło­wiek osią­gnie dłu­go­wiecz­ność? Ma­ris: mo­że­my do­żyć na­wet 500 lat, źró­dło: https://for­sal.pl/ar­ty­ku­ly/1198207,czy-roz­woj-na­uki-moze-za­pew­nic-lu­dziom-dlu­go­wiecz­nosc.html (do­stęp: 28.08.2019.)

38 TIME na­mes Val­ter Lon­go one of the 50 Most In­flu­en­tial Pe­ople in He­alth Care of 2018, źró­dło: http://gero.usc.edu/2018/10/18/time-na­mes-val­ter-lon­go-one-of-the-50-most-in­flu­en­tial-pe­ople-in-he­alth-care-of-2018/ (do­stęp 28.08.2019).

39 Fol­lo­wing five he­al­thy li­fe­sty­le ha­bits may in­cre­ase life expec­tan­cy by de­ca­de or more, źró­dło: https://www.hsph.ha­rvard.edu/news/press-re­le­ases/five-he­al­thy-li­fe­sty­le-ha­bits/(do­stęp 22.05.2019).

40 Znaj­du­ją­ce się w żyw­no­ści po­cho­dze­nia zwie­rzę­ce­go oraz w ole­jach ko­ko­so­wym i pal­mo­wym.

41 K. Wi­gh­ton, Ave­ra­ge life expec­tan­cy set to in­cre­ase by 2030, 21 Fe­bru­ary 2017, https://www.im­pe­rial.ac.uk/news/177745/ave­ra­ge-life-expec­tan­cy-in­cre­ase-2030/ (do­stęp: 18.05.2019).

42 E. Black­burn, E. Epel, Te­lo­me­ry i zdro­wie, Wy­daw­nic­two Ga­lak­ty­ka 2017.

43 Tam­że, re­ko­men­da­cje.

44 Tam­że, s. 5.

45 Ba­da­nie: stres nasz po­wsze­dni, źró­dło: http://www.ry­nekz­dro­wia.pl/Po-go­dzi­nach/Ba­da­nie-stres-nasz-po­wsze­dni, 165341,10.html, (do­stęp: 28.10.2019).

46 Ze­stre­so­wa­ny jak Po­lak, źró­dło: https://fit­ness­biz­nes.pl/ze­stre­so­wa­ny-jak-po­lak/, (do­stęp: 28.10.2019).

47 A. Błasz­czak, Ze­stre­so­wa­ny jak Po­lak na an­ty­de­pre­san­tach, źró­dło: https://www.rp.pl/Pra­ca/302179990-Ze­stre­so­wa­ny-jak-Po­lak-na-an­ty­de­pre­san­tach.html, (do­stęp: 27.10.2019).

48 J. Ka­bat-Zinn, Ży­cie, pięk­na ka­ta­stro­fa, Wy­daw­nic­two Czar­na Owca, War­sza­wa 2016, s. 312–313.

49 Tam­że, s. 268–269.

50 E. Black­burn, E. Epel, op. cit., s. 306.

51 M. Kos­so­budz­ka, Trau­ma Ho­lo­cau­stu prze­ka­za­na w ge­nach, http://wy­bor­cza.pl/1,75400, 18628830,trau­ma-ho­lo­cau­stu-prze­ka­za­na-w-ge­nach.html (do­stęp: 28.10.2019).

52 M. Wo­lynn, Nie za­czę­ło się od cie­bie, Wy­daw­nic­two Czar­na Owca, 2017.

53 E. Black­burn, E. Epel, op. cit., s. 306–315.

54 Chil­dren To Be Tau­ght Mind­ful­ness As Men­tal He­alth Trials Launch In 370 En­glish Scho­ols, źró­dło: https://www.in­de­pen­dent.co.uk/life-sty­le/he­alth-and-fa­mi­lies/men­tal-he­alth-scho­ols-mind­ful­ness-re­la­xa­tion-bre­athing-chil­dren-pu­pils-a8761801.html, (do­stęp: 28.10.2019).

55 E. Snel, Uważ­ność i spo­kój żab­ki, Co Ja Na To, 2010, s. 20.

56 Ro­śnie nam po­ko­le­nie fajt­łap i sła­be­uszy. Zwi­sa­ją kró­cej, bie­ga­ją rów­nie mar­nie. Jak to jest ze spraw­no­ścią fi­zycz­ną dzie­ci?, źró­dło: https://plus.dzien­nik­bal­tyc­ki.pl/ro­snie-nam-po­ko­le­nie-faj­tlap-i-sla­be­uszy-zwi­sa­ja-kro­cej-bie­ga­ja-row­nie-mar­nie-jak-to-jest-ze-spraw­no­scia-fi­zycz­na-dzie­ci/ar/13908706 (do­stęp: 01.11.2019).

57 Nad­wa­ga i oty­łość wśród dzie­ci i mło­dzie­ży, źró­dło: https://ncez.pl/abc-zy­wie­nia-/za­sa­dy-zdro­we­go-zy­wie­nia/nad­wa­ga-i-oty­losc-wsrod-dzie­ci-i-mlo­dzie­zy- (do­stęp: 01.11.2019).

58 D. Bu­et­t­ner, Nie­bie­skie stre­fy: 9 lek­cji dłu­go­wiecz­no­ści od lu­dzi żyją­cych naj­dłu­żej, Wy­daw­nic­two Ga­lak­ty­ka, Łódź 2014, s. 76.

59 A. Ci­choc­ka, Die­ta dłu­go­wiecz­no­ści z Oki­na­wy, źró­dło: https://ncez.pl/abc-zy­wie­nia-/za­sa­dy-zdro­we­go-zy­wie­nia/die­ta-dlu­go­wiecz­no­sci-z-oki­na­wy (do­stęp: 31.10.2019).

60 Oki­na­wa, Ja­pan. Se­crets of the world’s lon­gest-li­ving wo­men, https://www.blu­ezo­nes.com/explo­ra­tion/oki­na­wa-ja­pan/ (do­stęp: 31.10.2019).