Читать книгу Katolik Prusak Nazista - Adam Wielomski - Страница 22

Rok 1925 to moment znaczącego Schmittiańskiego przewartościowania poglądów i zmiany tematyki badawczej. Konserwatysta potajemnie zdawał się cierpieć na pewien dysonans światopoglądowy istniejący pomiędzy rodzinnym środowiskiem katolickim a ewangelickim otoczeniem, w którym piął się po kolejnych szczeblach kariery naukowej i politycznej. Aż do 1925 roku katolicka formacja była dlań ważniejsza, czego wyrazem były jego klasyczne prace o teologii politycznej i relacji pomiędzy kanonistyką a prawem konstytucyjnym. Jednak w latach 1924–1925 wszystko się zmieniło za sprawą dwóch wydarzeń w życiu osobistym.

Wspomnieliśmy już wcześniej o Cari, czyli o pochodzącej z Serbii Pawli Dorotič, z którą Schmitt pozostawał w związku małżeńskim od roku 1915. W 1924 ich małżeństwo rozpadło się i doszło do rozwodu cywilnego. Pochodząca z kręgów artystycznych Cari chciała kontynuować rozrywkowy tryb życia, gdy tymczasem jej mąż dojrzał intelektualnie i psychicznie oraz stawał się statecznym politycznym konserwatystą. W tej sytuacji małżeństwo okazało się niedobrane charakterologicznie478. Formalno–prawne przyczyny rozstania małżonków nie mają dla nas, w tej pracy, większego znaczenia479. Dość powiedzieć, że związek zakończył się skandalem i rozwodem cywilnym, czyli czymś nie do zaakceptowania przez Kościół. Zgodnie z prawem kanonicznym, pomimo cywilnego rozwodu, Carl Schmitt nadal pozostawał w związku małżeńskim, ponieważ jego żona nadal żyła, a nie została stwierdzona nieważność małżeństwa przez sąd kościelny, pomimo licznych starań samego prawnika. Gdyby Schmitt żył w celibacie, to nie byłoby w tym nic gorszącego z punktu widzenia kanonicznego. Niestety, zbierając materiały dla stwierdzenia nieważności małżeństwa przed sądem kościelnym nadreński konserwatysta poznał kolejną Serbkę, a mianowicie Duschkę Todorovič. W 1925 roku oboje zawierają cywilny związek małżeński. Wedle prawa kanonicznego Schmitt żył odtąd w związku niesakramentalnym, co pozbawiało go możliwości przyjmowania sakramentów. Popadł w stan ekskomuniki i samo–wykluczył się z Kościoła480.

Dzisiaj zapewne nie zwrócono by na ten fakt większej uwagi, gdyż politycy partii mieniących się katolickimi (chadeckich) często żyją w związkach niesakramentalnych, a niemiecka CDU kierowana przez Angelę Merkel wsparła nawet w 2017 roku legalizację tzw. małżeństw homoseksualnych. Jednak w latach 20. XX stulecia podchodzono do prawa kanonicznego z autentyczną powagą. Ekskomunika była ekskomuniką i oznaczała rodzaj duchowego zgonu dla wspólnoty eklezjalnej. Dla wielkiego teoretyka katolicyzmu politycznego było to wydarzenie decydujące o całym jego dalszym rozwoju intelektualnym. Schmitt musiał sobie odpowiedzieć na pytanie, czy można nadal pracować nad teologią i eklezjologią polityczną katolicyzmu, samemu będąc wykluczonym z Kościoła?

Zachowane relacje znajomych i przyjaciół Carla Schmitta nie są jednoznaczne, jeśli chodzi o jego stosunek do Kościoła po tej osobistej komplikacji. Jedne relacje mówią, że zachował wierność katolicyzmowi, mając świadomość, że jest grzesznikiem, i że znalazł się poza wspólnotą katolicką; inne zdają się sugerować, że całkowicie odwrócił się od zinstytucjonalizowanej religii481. Bernard Rüthers przytacza – często później cytowaną za jego tekstem z 1960 roku – wypowiedź Schmitta, w której, komentując swoją ekskomunikę, z pewną pogardą wypowiada się o duchowieństwie jako o „biurokracji żyjącej w celibacie” (zölibatäre Bürokratie)482. To charakterystyczne słowa. Stwierdzenie to najprawdopodobniej należy rozumieć w ten sposób, że Schmitt uważał, iż brak unieważnienia związku małżeńskiego i pozbawienie go dostępu do sakramentów wynikło z tego powodu, że żyjący w celibacie duchowni nie rozumieją problemów życiowych laikatu i empirycznego faktu rozpadu związku małżeńskiego. Za zaistniałą sytuację Schmitt obwinia więc nie samego siebie, lecz bezduszne prawo kanoniczne. W ten sposób odsuwa od siebie obciążenie grzechem, aby stwierdzić, że to tylko bezżenni duchowni piętrzą problemy w jego życiu.

W jakikolwiek sposób Carl Schmitt sam sobie tłumaczył sprawę swojego rozwodu, to nie zmienia to faktu obiektywnego, że zawierając ponowny cywilny związek małżeński znalazł się w stanie ekskomuniki. Trudno, aby ta sytuacja nie wpłynęła na jego zainteresowania i poglądy, przede wszystkim na te, które wiążą się z jego (apologetycznymi) badaniami inspiracji religijnych w refleksji prawno–politycznej483. Gdy tylko Carl Schmitt zaczyna oficjalnie żyć w związku niesakramentalnym w 1925 roku, jego zainteresowania badawcze natychmiast się zmieniają. Odchodzi od badań związków religii z prawem i polityką, aby zająć się problemami prawno–ustrojowymi już z perspektywy wyłącznie laickiej.

Równocześnie Carl Schmitt zmienia także swój stosunek do relacji Kościoła z państwem, porzucając stanowisko ultramontańskie. W 1926 roku twierdzi już, że państwo i Kościół katolicki to dwie oddzielne wspólnoty doskonałe, suwerenne, których kompetencje wzajemnie na siebie nachodzą, rodząc niebezpieczeństwa kompetencyjnych utarczek w kwestiach mieszanych. Nauczanie Piusa IX i Leona XIII potępiające omnipotencję państwa staje się dlań nagle nie do pogodzenia z nowoczesną nauką o suwerennym państwie484. To zapowiedź, że ex–katolik zaczyna zdawać sobie sprawę, iż będzie musiał dokonać egzystencjalnego wyboru lojalności. I Schmitt wyboru takiego szybko dokonał, wybierając suwerenne państwo niemieckie. W tymże okresie zrywa też związki z katolicką partią Zentrum, gdzie przestaje być akceptowany485, acz – o czym wcześniej pisaliśmy – jeszcze w 1927 roku rozważano jego kandydaturę do Landtagu z list tej partii, co zapewne wynikało z żywej jeszcze nadziei na stwierdzenie nieważności jego małżeństwa przez sąd kościelny. Jednak już w tym czasie Carl Schmitt głęboko wnika w środowisko intelektualne i polityczne protestanckich Niemiec. Pozostawanie w stanie ekskomuniki ułatwiło mu wyjście z dysonansu pomiędzy katolickim wychowaniem, a karierą w formalnie luterańskich, lecz mocno zsekularyzowanych elitach władzy ówczesnej Republiki Weimarskiej. Życie samo podjęło za niego decyzję, której podjąć dotąd nie umiał kierując się przesłankami politycznymi, osobistymi, intelektualnymi i ideowymi.