Читать книгу Katolik Prusak Nazista - Adam Wielomski - Страница 6

Carl Schmitt urodził się i wychował w religijnej rodzinie, a jego matka marzyła, aby studiował teologię i został księdzem lub zakonnikiem69. Jego rodzina, jak już wspomnieliśmy, miała swój udział w walce z Kulturkampfem. Niestety, niewiele wiemy o najwcześniejszym okresie jego życia. Raczej domyślamy się, niż jesteśmy pewni, że został wychowany w solidnej formacji katolickiej, typowej dla nadreńskiego ludowego katolicyzmu. Jedynym źródłem jest dla nas w tej kwestii sam Schmitt, który w wywiadzie udzielonym w 1983 roku dziennikarzowi tak mówił o swoich rodzicach:

Byli dogłębnie katoliccy (…) gdy miasto Plettenberg było silnie ewangelickie. (…) Wszyscy ludzie zamożni byli tutaj ewangelikami i obowiązywało wtenczas bismarckowskie prawodawstwo antykatolickie. (…) Wszyscy wujowie ze strony mojej mamy byli prześladowani w czasie konfliktu religijnego epoki bismarckowskiej. Dla nas Bismarck był potworem70.

W wieku 12 lat Carl rozpoczął naukę w katolickim kolegium w Attendorn (1900–1907). Zamieszkał w internacie, z dala od rodziny. Wtedy, gdy kształtują się poglądy młodego człowieka, był od rodziny odcięty, także i od jej wpływu ideowego. O kolegium w Attendorn w literaturze przedmiotu spotkać można rozmaite opinie. Jakkolwiek wydawać by się mogło, że powinna to być ostoja katolickiej ortodoksji, to wiemy, że treści tutaj nauczane były przesiąknięte liberalizmem. Wiemy, że wykładano w nim stosunkowo świeżą i bardzo głośną oraz kontrowersyjną hipotezę angielskiego biologa Charlesa Darwina o ewolucyjnym pochodzeniu zwierząt i człowieka. Hipoteza ta zaprzeczała otwarcie chrześcijańskiej nauce o stworzeniu człowieka. Czytane przez uczniów lektury filozoficzne także muszą dziwić. Przebywając w Attendorn Schmitt przeczytał między innymi Jedynego i jego własność (1844) anarchisty Maxa Stirnera oraz Życie Jezusa (1835–1836) głośnego wtenczas feuerbachisty i materialisty młodoheglowskiego Davida Straußa, w którym badacz ten dowodził, że chrześcijańskie interpretacje życia Zbawiciela to zbiór mitów i legend71.

Takie lektury w katolickiej szkole muszą nas dziwić, ale należy pamiętać, że katolicyzm niemiecki w XIX wieku – wbrew rozpowszechnionym dziś fałszywym wyobrażeniom – był już mocno zainfekowany liberalizmem, co widać było w powszechnym sprzeciwie niemieckojęzycznych katolików wobec ultramontańskiej, tradycjonalistycznej i gromiącej liberalizm linii przyjętej przez Rzym, której symbolem była kwestia papieskiej nieomylności na Soborze Watykańskim I (1869–1870)72. Kierunek tradycjonalistyczny w niemieckim katolicyzmie był nieliczny i reprezentowali go prawie wyłącznie jezuici i ich wychowankowie73.

Jakkolwiek biskupi niemieccy nie byli zachwyceni – mówiąc bardzo oględnie – dogmatem o papieskiej nieomylności, to nie mieli innego wyjścia jak tylko zrealizować postanowienia Soboru Watykańskiego I, nadając dogmatowi o nieomylności możliwie najbardziej wąską interpretację74. Dopiero Bismarckowski Kulturkampf spowodował, że niemiecki katolicyzm stał się wzorcowo ultramontański, gdyż tylko Rzym był oparciem przeciwko nasilającym się represjom i prześladowaniom ze strony pruskiego zdobywcy. Ze świadomości społecznej katolików szybko wytarto świadomość, że episkopat niemiecki był niechętny wobec ultramontańskiej eklezjologii w czasie obrad soborowych75. Młody Schmitt był przekonany, że słowa katolik i ultramontanin to synonimy. W takim poglądzie zapewne go wychowano, gdyż taki stereotyp wpajała wszystkim Bismarckowska propaganda, którą luteranie odbierali jako potępienie ultramontanizmu, a katolicy jako konieczność przyjęcia tego stanowiska jako symbolu własnej tożsamości76.

Jednak ten wymuszony przez postanowienia soborowe, a następnie okoliczności polityczne, ultramontanizm niemiecki był zawsze znacząco odmienny od francuskiego, hiszpańskiego czy włoskiego, ponieważ jego treść ideowa nadal pozostawała liberalna i (jak na stosunki katolickie) wolnomyślicielska. Gdy w całej Europie ultramontanizm w XIX wieku ściśle łączył się ze światopoglądowym i politycznym tradycjonalizmem77, to nie miało to miejsca w Niemczech, gdzie był wyłącznie demonstracją polityczną. Był sprzeciwem wobec polityki Bismarcka i supremacji ewangelickiej w II Rzeszy, a nie wyrazem światopoglądu religijnego. Dlatego właśnie w katolickiej szkole uczono młodego Schmitta o hipotezie Darwina, pozwalano czytać ateistycznego anarchistę Stirnera oraz wulgarnego i prymitywnego materialistę Straußa.

Opuszczenie rodzinnego katolickiego milieu dla liberalnego, choć formalnie katolickiego, kolegium w Attendorn musiało stworzyć pierwsze rysy na wyniesionej z domu formacji katolickiej. Schmitt chciał jednak studiować i w tym celu pojechał do stolicy, aby zapisać się na studia prawnicze w Berlinie (1907). Zetknięcie się z wielkim miastem było kulturowym wstrząsem dla młodego ultramontanina, wywołując początkowo jego zachwyt78. Berlin był wtenczas prawdziwym bastionem wolnomyślicielstwa, homoseksualizmu, prostytucji, zsekularyzowanego religijnego protestantyzmu i niemieckiego liberalizmu, nawet jeśli liberalizm ten nie miał skierowanego przeciwko tradycyjnemu porządkowi politycznemu ostrza jak jego ówczesny odpowiednik francuski. Liberalizm, protestantyzm i afirmacja pruskiej monarchii tworzyły jedną zwartą całość. Jednakże studiując w Berlinie Nadreńczyk musiał mieć świadomość swojej obcości, już choćby z tego powodu, że na tym państwowo–luterańskim uniwersytecie sam nie mógłby, jako katolik, być wykładowcą akademickim79. Chyba źle się tutaj czuje, gdyż z Berlina szybko ucieka i kontynuuje studia już w miastach katolickich: najpierw w Monachium, a następnie w Strasburgu, gdzie kończy prawo w 1910 roku.

W czasie studiów Carl Schmitt styka się z liberalną nowoczesną cywilizacją i dominującymi w niej wtenczas nurtami intelektualnymi, naukowymi i artystycznymi: darwinizmem w naukach biologicznych; w filozofii z dominującym oficjalnym heglizmem i popularnym pośród młodzieży nietzscheanizmem; w sztuce z kubizmem, etc. Jak się wydaje, okres studiów to okres anarcho–estetyczny w jego życiu, charakteryzujący się pogłębionymi związkami z bohemą artystyczną, zainteresowania modnymi poetami i popularnymi wtenczas literatami80. Otoczenie to nie było przyjazne dla pielęgnowania katolickiej formacji wyniesionej z domu i nieco już wstrząśniętej w pierwszym okresie nauki w katolickim kolegium. Młody student był praktycznie odcięty od chrześcijańskiego i tradycjonalistycznego domu rodzinnego i podobnego mu otoczenia.