Читать книгу Katolik Prusak Nazista - Adam Wielomski - Страница 9

Państwa centralne, na czele z Niemcami i Austro–Węgrami, nie posiadały w 1914 roku potencjału wojskowego, ludnościowego (mobilizacyjnego), przemysłowego i surowcowego, aby skutecznie poprowadzić wieloletnią wojnę praktycznie przeciwko całemu światu, czyli przeciw Rosji, Wielkiej Brytanii i Francji, z ich olbrzymimi imperiami kolonialnymi, a następnie także przeciwko Stanom Zjednoczonym. Jedyną nadzieją cesarza Wilhelma II i jego generalicji była szybka kampania, zakończona zdobyciem Paryża i kapitulacją Francji, co zapewniłoby Rzeszy zwycięstwo w Europie kontynentalnej i zmusiło pozostałe kraje Ententy do zawarcia pokoju, który dałby Berlinowi hegemonię na kontynencie. Tak się jednak nie stało, gdyż dzięki szybkiej rosyjskiej kontrofensywie w Prusach Wschodnich, choć zakończonej ciężką klęską pod Tannenbergiem (1914), Paryż został uratowany. Planowana kilkutygodniowa kampania manewrowa utknęła w okopach, a kolejne kraje stopniowo zasilały koalicję przeciwną ekspansywnym planom Berlina i Wiednia. Wieloletnia wojna w okopach, wojna materiałowa, na wyniszczenie, musiała zakończyć się porażką niemieckojęzycznych państw centralnych, przede wszystkim z powodu braku dostępu do zamorskich surowców i znacząco mniejszych możliwości mobilizacyjnych. W listopadzie 1918 roku w wyczerpanych i coraz to słabnących Niemczech wybuchła rewolucja socjalistyczna, co zmusiło je do poproszenia Ententy o zawieszenie broni i przyznania się do porażki. Cesarz Wilhelm II abdykuje i ucieka do Holandii. Władzę przejmują opozycyjne dotąd partie antykajzerowskie: chadecy z partii Zentrum oraz socjaldemokraci z SPD, proklamując republikę119.

Powstałą na drodze zbrojnej rewolucji Republikę Weimarską trudno uznać za kraj stabilny, ponieważ nie było w nim stabilnej większości akceptującej liberalny typ państwa. Weimar był projektem partii centrowych (chadecy, liberałowie) i lewicowych (socjaldemokraci), powstałym w opozycji do autorytarnego cesarstwa epoki wilhelmiańskiej. Słabością tego projektu było to, że narodził się z porażki militarnej, co skaziło go politycznym grzechem pierworodnym, czyli skojarzeniem republikańskiej demokracji z militarnym poniżeniem, postanowieniami Traktatu Wersalskiego uszczuplającego powierzchnię Niemiec (Alzacja–Lotaryngia, ziemie utracone na korzyść Polski) i prowadzącymi do unicestwienia państwa jako potęgi militarnej (ograniczenie liczebności armii, zniesienie powszechnej służby wojskowej, zakaz posiadania broni pancernej i lotnictwa). Konieczność spłaty reparacji wojennych (realizowana zresztą bardzo wybiórczo) była przez nacjonalistycznie nastawione społeczeństwo odbierana jako hańba narodowa i prowadziła do dalszej delegitymizacji Republiki Weimarskiej. W szerokich kręgach społecznych panowało przekonanie, że klęsce wojennej byli winni wyłącznie zdrajcy i lewicowi rewolucjoniści, gdyż w listopadzie 1918 roku armie cesarskie rzekomo były bliskie zdobycia Paryża. Oto mit ciosu w plecy propagowanego przez nacjonalistów i militarystów.

Żyjący wspomnieniami po wielkości II Cesarstwa i niespełnionym snem o imperium europejskim nacjonaliści nie uznali demokracji za system prawowity, gdyż widzieli w nim rządy demagogiczne i forpocztę komunizmu na wzór pobliskiej Rosji Radzieckiej. Skrajna lewica z kolei natychmiast zobaczyła w Republice Weimarskiej panowanie burżuazji za ludowładczą fasadą, dlatego od samego początku permanentnie próbowała stworzyć konkurencyjne ośrodki władzy, czyli sowiety żołniersko–robotnicze. Równocześnie trwała bezpardonowa uliczna walka polityczna pomiędzy komunistami i socjaldemokratami, a nacjonalistycznymi organizacjami paramilitarnymi. Mnożą się morderstwa polityczne i akty terroru, przy słabej reakcji policji i sądownictwa. Młodej republice zagrażały powtarzające się raz po raz strajki i próby zbrojnego uchwycenia władzy przez komunistów (próba przewrotu spartakistów i rewolucje w Berlinie, w Monachium, w Zagłębiu Ruhry i w Turyngii w 1919 r.), zakończone krwawymi walkami z udziałem wojska i ochotniczych Freikorpsów, których rezultatem było zamordowanie przywódców komunistycznych (K. Liebknecht i R. Luxemburg) oraz krwawe pacyfikacje Berlina (dwukrotne) i Monachium. Na lewicowe rewolucje prawica odpowiedziała, również nieudanym, Puczem Kappa (1922). Również w 1922 roku dochodzi do spektakularnego zabójstwa politycznego, gdy z rąk nacjonalistycznych zamachowców ginie Walther Rathenau – jeden z ojców republiki.

Partie republikańskie (Zentrum, SPD, lewicowi liberałowie) w 1920 roku utraciły większość parlamentarną i przez kolejne lata, aż do upadku Weimaru w 1933 roku, nigdy już jej nie odzyskały na dłuższy czas. Dlatego o Republice Weimarskiej mawiano, że była to republika bez republikanów. Faktycznie, partie systemowe były w permanentnej mniejszości i tylko polaryzacja opozycji na skrajną lewicę i skrajną prawicę uniemożliwiała jej wypracowanie wspólnego frontu i pokojowe zniszczenie zastanego systemu politycznego. W latach 1919–1933 republika miała 20 gabinetów, w tym 11 sprawujących władzę wyłącznie dzięki wsparciu prezydenta Rzeszy i jego prawu do wydawania dekretów z mocą ustawy na podstawie art. 48 konstytucji. Wykorzystując słabość republikańskich rządów, cesarskie elity zachowały swoje pozycje w wojsku, w administracji centralnej i terytorialnej, w sądownictwie, co uczyniło państwo mało sterownym dla republikanów, skoro jego organy były w cichej opozycji wobec kolejnych rządów.

Sytuację pogarszał powojenny kryzys gospodarczy. W 1923 roku Francuzi rozpoczęli okupację Zagłębia Ruhry, aby zmusić Niemców do spłaty reparacji poprzez zagarnięcie najbardziej uprzemysłowionej części kraju. Rząd ogłosił strajk na okupowanych terenach, pokrywając straty w budżecie i wypłacając pensje strajkującym poprzez dodruk pustego pieniądza, co wywołało hiperinflację o rozmiarach niespotykanych w dziejach. Kryzys został opanowany dopiero w 1924 roku, gdy ekonomicznie rozpoczyna się okres prosperity, zakończony jednak po kilku latach ekonomiczną katastrofą w 1929 roku (początek Wielkiego Kryzysu)120.