Читать книгу Жыцьмем - Анатоль Вярцінскі - Страница 5

Што робіцца? – пытаюся з трывогай.

Прыходзяць параўнанні на падмогу.

То вечарам, то ў сне, то ўранні

прыходзяць нечакана параўнанні.

Прыходзіць на падмогу параўнанне —

як сродак спасціжэння і пазнання.

Першае. Яно, гэтае параўнанне

(тут я пераходжу на свабодны верш),

прыйшло раніцай на вакзале.

Дакладней – на прывакзальнай плошчы

з яе шматлюдным снаваннем туды-сюды,

з яе хаатычным броўнаўскім рухам.

Убачыў, адчуў фізічна,

адчуў плячамі, локцямі, падэшвамі ног

гэту плошчу,

убачыў, адчуў фізічна натоўп пасажыраў,

кожны з якіх шукаў на табло і ў раскладзе,

а таксама шляхам роспыту

свой цягнік і свой перон

і кожны з якіх спяшаўся на свой цягнік, —

убачыў і адчуў я ўсё гэта

і падумаў, адкрыў раптам для сябе:

«Чакай! Дык гэта ж так падобна

на нас, сённяшніх беларусаў

як соцыум, як народ.

Гэта ж мы, беларусы, сёння

на новым гістарычным раздарожжы,

вось так мітусліва снуём,

кідаемся ў розныя бакі,

бяжым кожны на свой цягнік…

Замест таго, каб збірацца разам,

разам выбіраць маршрут,

разам вырашаць, якім цягніком,

ад якой платформы і з якога пуці

адпраўляцца супольна ў шлях…

Другое. Прыйшло днём

у гадзіннікавай майстэрні.

Чакаючы сваёй чаргі,

я стаў міжволі разглядаць

расстаўленыя на паліцы гадзіннікі.

I ледзь не засмяяўся ўголас

ад свайго, так бы мовіць, адкрыцця.

Здадзеныя ў рамонт

са спыненым ходам гадзіннікі

паказвалі абсалютна розны час.

Настольны, у прыгожай драўлянай «пад арэх»

аздобе —

3 гадзіны 5 мінут;

насценны, са светлым керамічным цыферблатам —

9 гадзін 9 мінут;

стандартны, круглы, з колцам наверсе будзільнік —

12 гадзін 20 мінут…

I гэтак далей.

Я нават паглядзеў машынальна на свой гадзіннік:

«Колькі ж гэта насамрэч часу?»

Я нават удакладніў, спытаўся ў жанчыны,

якая стаяла перада мной:

«Колькі, прабачце, на вашым залатым?»

I потым падумаў раптам, вяртаючыся дамоў,

што гэта майстэрня нагадвае

наша грамадства, наш беларускі дом.

Парушылася калісь наша гістарычная памяць.

Разладзіўся механізм нашага гістарычнага

гадзінніка.

Распалася сувязь часоў і падзей.

I вось мы блукаем сёння ў часе.

І вось жывём па розных гадзінніках,

не вельмі імкнучыся звяраць іх.

I вось у адных – адзін адлік часу,

а ў другіх – другі…

Мы – народ без спраўнага,

адзінага для ўсіх, гадзінніка.

Трэцяе. Яно мае цыганскую афарбоўку.

Чаму цыганскую?

«Цыган не паган, толькі цела закапцела?..»

Ну, так. Вядома. Нічога супраць цыганоў не маю.

Проста справа ў тым, што некалькі гадоў назад

я жыў у доме, які выходзіў тарцом да Старажоўскага рынку

(нядаўна знесенага па нейкай прычыне).

Па нядзелях на рынак прыязджалі цыганы.

Іншы раз, пасля таргоў, спыняліся ў двары нашага дома.

I вось аднойчы ў базарны дзень

я пачуў нейкі шум і гам.

Я выглянуў у акно і ўбачыў маляўнічую сцэну:

каля сваіх павозак сварыліся і біліся цыганы.

Усхадзіліся, біліся ўсе як ёсць,

усім табарам, усе з усімі.

Зрэшты, «біліся», бадай, не зусім тое слова.

Яны больш крычалі, тузаліся, штурхаліся…

Стараваты, тоўсты штурхаў у грудзі маладога, хударлявага,

адна цыганка намагалася схапіць за валасы другую,

а тая, другая, у сваю чаргу,

замахвалася на бліжэйшага да яе цыгана

ў яркай, наросхрыст, кашулі,

ці не мужа першай.

Цікавы быў фінал.

Калі самае малое цыганя

падбегла да старэйшага, тоўстага

і таўханула яго ў жывот,

то бойка на гэтым і скончылася.

Цыганы хуценька паселі на вазы

і падаліся туды, адкуль з’явіліся.

«Bellum omnium contra omnes» —

толькі і паспеў я сказаць ім услед. —

Цыганская разнавіднасць

«вайны ўсіх супраць усіх»…

У апошні час я не-не ды і згадаю

тую, так бы мовіць, татальную сварку-бойку…

Падстаў для згадкі, пагадзіцеся, больш чым дастаткова.

Тое, што адбываецца ў краіне,

калі нас падзяляюць і свараць,

калі нас сутыкаюць ілбамі,

калі нас проціпастаўляюць аднога

адному настройваюць адных супраць другіх, —

усё гэта так нагадвае

«вайну ўсіх супраць усіх» —

у згаданым мной цыганскім варыянце.

Чацвёртае. Яно прыйшло мне ў сне.

Прыснілася на досвітку, што недзе,

ці то на тым жа вакзале,

на той жа, зноў-такі, прывакзальнай плошчы,

ці то на нейкім іншым бойкім месцы,

сабралася нас вельмі шмат,

сабраўся нас цэлы натоўп.

Дзеля чаго сабраліся? З якой нагоды?

З якою мэтай? Ніхто не ведае.

Не ведаю і я таксама.

Спрабую дапытацца, але ўсё марна.

Чуваць нечы трывожны крык,

але сэнс яго незразумелы.

I вось ад гэтага няведання,

ад гэтай няпэўнасці,

ад гэтага трывожнага незразумелага крыку

нам усім робіцца страшна,

нас усіх ахоплівае спуд.

I мы пачынаем усім гуртам

бегаць, мітусіцца,

кідаемся ў розныя бакі.

Ці то каб некуды паспець,

ці то каб ад некага схавацца…

Прачынаўся я з адчуваннем таго спуду,

таго вялікага перапалоху,

які толькі што перажыў у сне

і пра які палякі кажуць: «Owczy pęd».

«Овчы пэнд»… Пэнд і спуд —

гэта, здаецца, не адно і тое ж,

але блізкія не толькі па гучанні,

але і па сэнсе словы.

Які сялянскі сын не ведае,

што ўяўляе сабой бег спуджанага статка!

Словам, сон быў у руку.

Сніўся мне мой родны беларускі люд.

Яго называюць: рахманы, ціхамірны, талерантны…

Дададзім яшчэ і гэты эпітэт – «спуджаны».

Такія вось прыходзяць параўнанні.

Прыходзяць неяк самі… Далібог!

Пры намаганні ўсім, пры ўсім старанні

я выдумаць бы іх ніяк не змог.

Прыходзяць на падмогу параўнанні

і высвятляюць маёй тэмы грані.