Читать книгу Leonardo da Vinci Zmartwychwstanie bogów - Dmitrij Mereżkowski - Страница 3

Merula przybył do Florencji z rozkazu swego pana, w celu nabycia kosztownych dzieł z biblioteki Wawrzyńca Medyceusza. Jak zwykle zamieszkał w domu swego przyjaciela Cipriota Bonnacorsi, wielkiego miłośnika starożytności.

Uczony historyk poznał przypadkowo Giovanniego Beltraffio w oberży na gościńcu mediolańskim i pod pozorem, że on, Merula, potrzebuje kopisty, a Giovanni ma piękne i czytelne pismo, przyprowadził go ze sobą do Cipriota.

W chwili gdy Giovanni wszedł do pokoju, Merula zajęty był przeglądaniem zbutwiałego rękopisu, przypominającego stary psałterz.

– Dobry wieczór, braciszku zakonny – powitał go starzec, nazywając tak Giovanniego z powodu skromności młodzieńca. – Tęskniłem już za tobą. Myślałem: gdzie też on siedzi tak długo? Czy się zakochał? Nie brak ładnych dziewcząt we Florencji. A miłość – nie grzech. I ja czasu nie tracę. Chcesz, pokażę ci, co znalazłem? Albo nie. Gotów byś jeszcze wypaplać. Kupiłem to u Żyda, tandeciarza, za pół darmo. No, pokażę ci, ale pamiętaj, nie mów nikomu… Zbliż się do światła.

Wskazywał mu palcem kartę pokrytą pismem długim, spiczastym; były to psalmy, modlitwy, a na marginesach nuty do śpiewu, wyrysowane niezręcznie.

Otworzył księgę w innym miejscu. Podsunął ją pod światło. Tam gdzie Merula wyskrobał pismo nożykiem – były drugie litery, a właściwie jakby cienie liter – blade, zatarte.

– No i cóż? Widzisz! Widzisz! – rzekł uroczyście.

– Co to znaczy? Skąd to pochodzi? – pytał Giovanni.

– Sam jeszcze nie wiem. Przypuszczam, że to szczątki starej antologii. Są to może skarby helleńskiej muzy, jeszcze nieznane światu. I pomyśleć, że gdyby nie ja, pozostałyby zatarte.

Merula był pewien, że jakiś mnich kopista z wieków średnich, pragnąc spożytkować ten cenny pergamin, zeskrobał litery pogańskie i pisał na nich psalmy.

Promień słońca, przeciskając się przez chmury, wcisnął się do pokoju i rozświecił go blaskiem różowym; przy tym świetle zatarte litery widoczne były wyraźniej.

– Patrz! Patrz! Umarli zmartwychpowstają – szepnął Merula z zachwytem. – Zdaje mi się, że to hymn do bogów Olimpu. Można odczytać wyraźnie pierwszą zwrotkę.

I tłumaczył z greckiego:

– A oto hymn do Wenery – tej, która cię takim strachem przejmuje, mały braciszku zakonny:

Wiersz urywał się, pokryty kościelnym tekstem.

Promień światła zagasł, w pokoju kładły się cienie. Merula wyjął kryształowy flakon i częstował młodzieńca.

– Wypij za moje zdrowie – prosił.

Giovanni odmówił.

– No to ja wypiję za twoje. Dlaczegoś taki smutny? Co ci jest dzisiaj, braciszku? Tak wyglądasz, jak gdybyś chciał się utopić. A może Antonio znowu przepowiedniami cię spłoszył? Przyznaj się, rozmawiałeś z Antoniem?

– Tak.

– O czym?

– O Antychryście i mistrzu Leonardo da Vinci.

– Tak, tak, marzysz tylko o Leonardzie. Rzucił na ciebie czary. Słuchaj, dziecko, otrząśnij się z tych uroków. Zostań przy mnie. Ja cię nauczę łaciny, zostaniesz juryskonsultą, mówcą albo nadwornym poetą. Będziesz bogaty, sławny. Co warte malarstwo? Już Seneka nazywał je „rzemiosłem niegodnym człowieka wolnego”. Spójrz na malarzy – każdy z nich gbur i nieuk.

– Słyszałem, że imć Leonardo da Vinci jest wielkim uczonym.

– Uczonym? Wątpię. Nie umie nawet czytać po łacinie. To mi dopiero uczony!

– Powiadają – ciągnął dalej Beltraffio, nie dając się stropić – powiadają, że wynalazł maszyny przedziwne i że jego spostrzeżenia nad przyrodą…

– Maszyny! Spostrzeżenia! Przyglądać się ptakom i na ich obraz tworzyć latawce, wpatrywać się w rośliny – to dziecinna igraszka.

Starzec położył rękę na ramieniu chłopca i rzekł poważnie:

– Słuchaj, Giovanni, i zapamiętaj sobie moje słowa: mistrzami dla nas powinni być Grecy, Rzymianie. Oni dokonali wszystkiego, co tylko człowiek zdziałać potrafi. Nam zostaje naśladownictwo, albowiem uczeń nie może swego mistrza prześcignąć.

Napił się wina, spojrzał na młodzieńca i twarz mu się rozjaśniła.

– O! Młodości! Młodości! Patrzę na ciebie i zazdroszczę. Nie pijesz wina, boisz się kobiet, jesteś milczący, pokorny, ale masz diabła w sobie.

– Może by rozpalić w kominie. Noc za pasem.

– Jeszcze chwilkę, lubię gwarzyć o zmroku, lubię wspominać młodość.

Rozwiązywał mu się język. Wino działało.

– Słuchaj – mówił – starożytni to byli tytani, to byli panowie świata. Dziś ród ludzki zmalał. Weźmy na przykład naszego księcia mediolańskiego, Ludovico il Moro. Jestem u niego na żołdzie, piszę jego historię, porównuję do Pompejusza i Cezara tego tchórzliwego zająca, tego dorobkiewicza; ale w duszy, Giovanni, ale w głębi duszy…

Stary dworak obejrzał się trwożnie i nachylając się nad młodzieńcem, szepnął mu na ucho:

– Poczucie wolności nie zagasło i nigdy nie zgaśnie w sercu Meruli. Tylko nie powtarzaj tego nikomu. Dożyliśmy ciężkich czasów. Wstyd patrzeć na dzisiejszych ludzi. Śmieją zadzierać głowy do góry i porównywać się do mężów starożytnych.

Umilkł, zwiesił głowę na piersi, dwie grube łzy toczyły się po zwiędłych policzkach.

Służący wniósł światło i zamknął okiennice.

Tej nocy Beltraffio nie mógł usnąć, myślał wciąż o Leonardo da Vinci.