Читать книгу Яшьлегем тугае - Фаиль Шафигуллин - Страница 2

Кыштыр-кыштыр… менә кызык… булдыра бит:

Ак кәгазьдә кәкре-бөкре юллар кала…

Зурлар өйдә юк чагында юри генә,

Уйнап кына кулына каләм алган бала.

Вакыт уза метеор кебек, яшен кебек,

Еллар ай күк, айлар көн күк тоела аңа.

Көне-төне йөзә уйлар диңгезендә

Уйнап кына кулына каләм алган бала.

Яшь кәләшкә күңелсездер: кайчагында

Театрга, киноларга ялгыз бара…

Дала, таулар, рудникларда нидер эзли

Уйнап кына кулына каләм алган бала.

Кешеләр өчен кызганмый ул саулыгын да,

Кирәк булса, йөрәген дә утка сала…

Ак кәгазьдәй ап-ак чәчле шагыйрь инде

Уйнап кына кулына каләм алган бала.

Уйлама син: йөрәгеңнең уты

Учак кебек янар-янар да

Салкын җилдә кинәт тетрәп сүнәр,

Көл дә калмас диеп аңардан.

Ул ялкында, иркәм, син назлаган

Язлар исе, чәчәк төсе бар.

Ул ялкынның, җирдә сине эзләп,

Ташкын сулар кичәр көче бар!

Юлдан олау узды…

Шул олаудан

Бер уч печән алып иснәдем.

Исерттеме әллә бер уч печән?

Нишләдем мин,

Тукта,

Нишләдем?

Ак чәчәктәй балкып тагын килдең,

Ак алъяпкыч сиңа килешә.

Болын гүя дәртле Сабан туе –

Тальян чыңлый, кызлар көлешә.

Печән төсле яшькелт күзләреңдә

Әйтеп булмый торган матурлык.

Шул көнне без иң беренче тапкыр

Иңне иңгә куеп утырдык.

Тәүге канат,

Ах, шул канатларда

Баскан җирне тоймый йөрүләр…

Кулларыңнан алып сөяргә дә

Ник кыймадым икән мин юләр?!

Юлдан олау узды…

Шул олаудан

Бер уч печән алып иснәдем.

Менә хәзер,

Әле яңа гына

Бөреләнде гүя хисләрем.

Ай, сабыр ит,

Ай, туктале,

Тукта, качма.

Өлгерерсең йокларга син,

Таң аткач та.

Кызык булсын, икәү генә

Калыйк әле;

Яңа елга кемнәр керер,

Карыйк әле.

Ай ишетте. Ай туктады.

Ай елмайды.

Юк, сәбәпсезгә елмайтып

Булмый аны.

Димәк, монда нәрсәдер бар…

О, чыннан да,

Җитәкләшеп килә икәү –

Кемнәр анда?

Мәхәббәт һәм дуслык, сезме?

Әйдүк, әйдүк.

Узыгыз сез Яңа елның

Түренә үк.

Ай, карале, ул кем тагын?

Тукта, тукта…

Каршы исеп маташалар

Җилләр юкка.

Тынычлык ул Яңа елга

Керми калмас.

Тиз бул, әйдә, бар, бар, аңа,

Ай, ишек ач.

Болар кемнәр дүртәү бергә?

Берсе – хезмәт,

Берсе – шатлык, берсе – бәхет,

Берсе – хөрмәт.

Аларга да ишек ач, Ай,

Нур-кулың суз.

Гимн җырлап, Яңа елга

Керсен дүрт дус.

Якынлаша төн уртасы,

Аем, сау бул.

Кара аны: мин югында

Син уяу бул.

Сугыш, җәнҗал һәм җинаять

Килсә монда:

«Сезгә, диген, юллар ябык

Яңа елда».

Йөрмәсәләр әгәр шулар

Дөнья бозып, –

Күкләр зәңгәр, йөзләр көләч,

Яшәү кызык.

Йә, йә, Аем, сагышланма,

Бүген таңда

Очрашырга торабыз ич

Орбитаңда!

Мин заводтан китәрмен дип

Уйлап куйган идем.

Цехка килеп беркөн:

– Сау бул,

Станогым, – дидем.

Борылдым…

Тик китәлмәдем…

Кемдер тотты мине.

Цехташларга, дус-ишләргә

Мәхәббәтем, синме?

– Түгел, – диде тавыш. Ә мин:

– Синме, намус? – дидем.

– Туган көннән алып, һәрчак

Син намуслы идең.

– Алайса, син бурычымдыр

Илгә, әтиләргә?

– Бурычыңны башка эштә

Түләп булмый мәллә?

– Кем соң? Кем соң алай булгач,

Шундый каты куллы?

– Танымыйсың?!

Мин – горурлык,

Эшче горурлыгы!

Яшьлектерме, белмим, җилкендерде,

Романтика микән?

Без иптәшем белән кара төндә

Чыгып киттек өйдән.

Ару-талу һич белмәдек. Кичтек

Йә чүл, йә саз, йә су.

Алтын табу иде безнең хыял,

Фәкать алтын табу.

Көне-төне эзләдек без аны,

Таулар, ташлар айкап.

Җир куеныннан асыл металл безгә

Күзен кысты кайчак.

И сөендек шулчакларда, башлар

Тәмам күккә тиде:

Яшерсә дә йөзен әрсез комга,

Ул бит алтын иде.

Ә беркөнне иптәшемнең бәхете

Кинәт тулып ташты:

Йодрык кадәр булыр, – бер шурфтан

Ул саф алтын тапты.

Алтын тапты… әмма шул ук көнне

Ул югалтты үзен.

Китеп барды, ашыгып, минем яннан:

Юк, дип, уртак безнең.

…Шөһрәт сүнгәч кайтты… юк инде тик

Элеккеге ялкын.

Күз дә салмый ташлар, рудаларга,

Эзли гел саф алтын.

Ә саф алтын аңа (ни үкенеч!)

Очрамады бүтән.

Ул үзе дә табылдыгы белән

Онытылды күптән.

Мин алтынны һаман азлап-азлап

Юып алам комнан.

Минем алтын инде күп мәртәбә

Артык аныкыннан.

Мин бәхетне күктән төшәр

Диеп өмет итмәдем.

Ерак диңгез артларына

Бәхет эзләп китмәдем.

Бәхет миңа туганчы ук

Анам карынында күчте.

Минем белән әлли-бәлли

Бишектә йоклап үсте.

Йә яз төсле, йә җәй төсле,

Йә йолдыз төсле көлеп, –

Ул минем күзгә күренде,

Төрле сыйфатка кереп.

Бәхет минем белән йөзде

Яшьлегем ярларына.

«Майлы «биш»ле» булып тамды

Класс журналларына.

Кабынды ул сөйгәнемнең

Күзләре карасында.

Чыныкты ерак диңгездә

Дулкыннар арасында.

Марина, Марина сеңелем,

Ташыган чагы бу күңелнең.

Сеңелем, күз нурым, Марина,

Тагын бер рәсемеңә карыйм да

Ятармын, утымны сүндереп.

Төшемә шәт кабат син кереп,

Муенымнан кочарсың, көләрсең.

Сорарсың, еракка күрсәтеп:

«Бармы, дип, чикләре шул суның?»

Җемелдәр кыялар ышыгында,

Күбәләк шикелле, ак сының.

Күзләрең еракка төбәлер,

Ул күзләр шундый саф, керсезләр.

Әнә шул зур дәрья белән дә

Тиңләшә алырлык ул күзләр.

Тирәннәр, зәңгәрләр, дымлылар,

Шаяннар, уйчаннар, моңлылар…

Марина, Марина сеңелем,

Нигәдер сагышлы күңелем.

Урамда кыш инде, Марина,

Һәр агач, һәр ботак кар гына.

Ай йөри, төннәрен кар ялап,

Ай нәрсә, ул салкын, битараф.

Ә минем көннәрем тынычсыз,

Төннәрем үтәләр йокысыз…

Керфегем очында тирбәлеп,

Ни сөйли бер бөртек кар миңа?..

Әй, матур түгел лә бу диңгез,

Китик без бу яктан, Марина.

Китмисең, карыйсың еракка,

Сихерли сине гел шул яклар.

Күгелҗем-яшькелт таш өстенә

Ябышкан ялангач аяклар.

Кыялар читендә уйнаклап,

Тозлы җил туздыра толымың.

Керфекләр урманы яшерәлми –

Күзләрең мөлдерәмә тулы моң.

Һәрвакыт шул кыя каршында

Торасың, Марина, һәйкәл күк.

Кайчан соң күрермен үзеңне,

Сөйлисе сүзләрем күп, бик күп.

Еракта мачталар тирбәлә,

Еракта күк томан – җир мәллә?

Күк томан туган ил ярлары,

Командор атавы карлы әле.

Узабыз Командор атавын,

Монда җил басалмый винт шавын.

Су өсте яп-якты… көзгедәй.

Җир исе… Кайдадыр, ахры, җәй.

…Онытылган зилзилә, давыллар,

Онытылган талчыгу, арулар.

Күп көннәр диңгездә үткәреп,

Рәхәт соң, әй, кайтып барулар.

Каршыда урманнар, тугайлар,

Каршыда якыннар, дус-ишләр.

Каршыда сандугач, тургайлар,

Ал таңнар, ак көннәр, саф кичләр.

Каршыда Туган ил ярлары,

«Күк томан шул микән, карале?»

Җил… күзләр яшь белән каплана.

– Шул, шул, – ди Николай, шатлана.

Николай, романтик Николай,

Ул – минем күптәнге дус малай.

Ничә ел инде гел бергә без

Океан, диңгезләр кичәбез.

…Шаулы порт. Музыка. Чәчәкләр…

Каршылый Туган ил улларын.

Юмарт җил хуш исләр китерә,

Мул сибә кояшы нурларын.

Әй, гүзәл, әй, нәфис бу яклар,

Һәр тараф яп-якты, гөл генә.

– Күр инде, Николай, халыкны,

Гүя без дөньяда бер генә.

Әйтерсең без бүген кайтканбыз

Бик ерак планета-йолдыздан.

Олылап каршылый җир шулай

Кайткан бер судноны диңгездән.

Алкышлар тетрәтә яр буен,

Чәчәкләр… чәчәкләр явалар.

Кавышу шатлыгын кичереп,

Якыннар кочакка авалар…

Бу икәү – капитан игезе.

Ромутка, Леночка… тегесе

Үзеннән зур букет күтәргән –

Кемнеңдер кызы, йә сеңлесе.

– Маринам, – диде дә Николай,

Атылды тегесе туп кебек.

Нәни кыз – сагынылган кочакта,

Моннан да зур бәхет юк кебек…

Марина, Марина, хәтерлә,

Ә минем хәзер дә хәтердә:

Яр буйлап өчәүләп йөрдек без,

Җилкәнле көймәләр күрдек без.

Николай ягымлы, ә син шат,

Су кердек ул көнне ничә кат.

Комнардан йорт корып уйнадык,

Көлеп тә, йөгереп тә туймадык…

Исемдә Коляны тиргәвем:

– Алдакчы, сизмәс дип белгәнсең,

Бар икән нинди зур кызчыгың,

Ә миннән яшереп йөргәнсең.

Әнисе кайда соң? Дәшмисең?..

Чү, тукта, ни булды? Кирәкми…

Синең бу карашың, Николай,

Эх, шундый әрнетә йөрәкне…

…Аннан соң өр-яңа «победа»

Һәм теге мыеклы кырыс ир…

Аннан соң бер хатын тавышы:

«Марина, кил, кызым, бире кил».

Чакырды ул сине, иркәләп,

Елмайган күк булды ире дә.

Ә Коля ялынды никадәр:

«Кал, кал, дип, Маринам, биредә».

Ләкин син киттең шул аңардан,

Бер туктап, бер атлап киттең син.

Редиска зурлыгы йодрыгың

Күзләрең өстендә йөрттең син.

Авызың турсайттың. Кемгәдер

Үпкәме, нәфрәтме иде бу.

Ах, ләкин әтиеңнең, Марина,

Иң ачы хәсрәте иде бу.

«Победа» ишеге ачылды,

Син тагын борылып карадың…

Николай көрсенде тын гына:

– Әйе, дип, әнисе бар аның…

…Кыскасы, дәүләрне белмисең,

Алар бит күп шаулап йөрмиләр.

Киңәшкә күршегә кермиләр.

Ике нур берләшсә күзләрдә,

Йөрәкләр һичсүзсез берләшә.

Янгын да күкләргә аша ич,

Ике ут кушылып дөрләсә.

Аннан соң алар гел бергәләп

Кинода, кафеда, кичәдә.

Аерылмас шикелле алар һич,

Иң хәтәр җилләрең иссә дә.

Аларда йөз шатлык, мең шатлык,

Аларга мәңге җәй, мәңге яз.

Яшьлекнең хыялый күгендә

Көн балкый, төн балкый ал кояш…

Ә аннан табигать саргая…

…Чү, нигә елый бу кыз бала?..

Ни юмарт, ни җылы яктырткыч

Гөлләрдән ник нурын кызгана?..

…Ни кайнар, ни көчле мәхәббәт,

Сине дә, ахрысы, җиңә көз?..

…Әй икәү, туктагыз, көз үтәр…

Сабыйны бәхетсез итмәгез…

Көз килә. Яңгырлы, җилле көз,

Болытлар… болытлар агыла.

Тәрәзә төбендә кыз бала –

Кемнедер юксына, сагына.

Нигә соң аңа бу чит әти? –

Исән ич аның үз әтисе.

Кайтыр бер, кайтыр ла. Бүлмәгә

Җәелер суүсем, ләм исе…

Әнә ич кайтты да… Ах, ләкин

Тагын шул кырыс ир ишектә,

Ярата шикелле. Тик аңа

Күнегеп булмый шул ничек тә.

Бик сәер. Имеш, үз әтисе

Белмәгән иркәләү, назлаулар.

Аның бар хыялы, бар уе

Булган тик диңгез һәм ерак яр.

Әнисе шулай ди: «Ул куркак,

Курыккан җирдәге хезмәттән.

Курыккан хәтта мул тормыштан,

Курыккан ләззәттән, рәхәттән…»

Зур көзге, бизәкле келәмнәр…

Әтисе чит күргән шуларны.

Пыялага баш куеп уйлый кыз,

Хәтере томанлы, томанлы.

Әтисе муенына сарылып

Гизә ул менә яр буйларын.

Ә диңгез уфтана, чайкала –

Кемгәдер сөйли күк аһ-зарын.

Җил уйный, шашынып. Ә күктә

Болытлар чем-кара дегеттәй.

Әнә ут. Күк шартлап ярылды…

«Куркам, дим, әтием, куркам, әй…»

Һәм күзләр очраша… Юк ла, юк,

Әтисе тамчы да курыкмый ич…

Ул күзләр һаман да хәтердә,

Онытылмый, онытылмый алар һич.

Шул күзләр ярата белмиме,

Нидәндер куркамы шул күзләр?..

Кыз күрә: инде кич. Тик бүген

Соңлады нишләптер йолдызлар.

Ничәнче көз соң бу урамда,

Ничәнче саргаю урманда?

Ничәнче мәртәбә имәннәр

Укалы җиз күлмәк кигәннәр?..

Кайдан бу, кай яктан, нинди җил,

Бик моңлы сызгыра нинди ир?

Мачталар ник шомлы чайкала?

Ни булган? «51» чаң кага.

SОS айкый эфирны. SOS яра,

Радистлар сөйләшә үзара:

Ишеттек,

«51», барабыз,

Ничек тә түзәргә карагыз.

Түзәр ул «51», әлбәттә,

Шул минут, менә шул сәгатьтә

Ярсыган океан-алпамша

Ташларга күтәреп атмаса.

Таш кыя якын һәм кап-кара,

Кыскара, кыскара гел ара…

Ә мотор һаман да тавышсыз.

Төн җилле, давыллы, рәхимсез.

Диңгездә тугыз балл, уенмы?

Дулкыннар кургашмы, чуенмы?

Дулкыннар… дулкынмы соң болар?..

Кормада, чү, нигә тындылар?..

Эшләргә кирәк ич тизрәк,

Тизлектә бар өмет, бар терәк…

Трапта тагын бер матрос,

Бирешми, бирешми тик трос.

Чорналган бу винтка еландай,

Җибәрми, үл, ела, хәлдән тай.

Сызгыра, сикерә, бөтерелә,

Гүя ул җанлы ла, тере лә.

Су тавы йөгерә, шашынып,

Матросны тарталар, ашыгып.

Манма су булган ул, калтырый,

Ә алда таш кыя – җан сорый.

Ә алда таш кыя – куркыныч.

Капитан, кайгырма, бул тыныч!

Трапта Николай. Һәм менә

Винт тагын ялтырап күренә.

Николай сузыла түбәнгә,

Нишли соң, ни уйлый бу бәндә?

Фонарьлар чайкала, җил улый…

Марина, әтиең ни уйлый?

Ах, бетте барсы да… тик шунда,

Нәрсәдер йомарлап уң кулга,

Дулкыннан Николай сузыла.

Әй, ярсый ач Нептун, тузына.

Николай дускаем, йә, тырыш,

Тагын бер, иң соңгы омтылыш.

Тросны алдылар кулыннан,

Капитан елмайды… Һәм шуннан

Ни булды, әйтәлми беркем дә…

Күпме чәч агарды ул төндә…

Траулер янтайды. Шул минут

(Әйтерсең ач ерткыч, лава-ут)

Кормага дулкын-тау сикерде,

Шул безгә зур кайгы китерде…

Экипаж котылды үлемнән,

Экипаж котылды ул төннән.

Ах, авыр узды шул тик ул төн,

Йомды икән күзләрен, белмим, кем?

Коляны төн буе эзләдек,

Кайларга, кай якка йөзмәдек…

Тик табып булмады. Батырны

Чал диңгез чынлапмы батырды?

Ресторан. Тәрәзә каршында

Бер кеше утыра ялгызы.

Бокалын тутырып куйган да

Эчми ул, нигәдер, тик үзе.

Эчми дә ул үзе, ахрысы,

Ул монда эчәргә килмәгән.

Нечкә бил-бокалга әлегә

Куллар да, ирен дә тимәгән.

Ни өчен кергән ул бу йортка

Шундый соң, шундый тын сәгатьтә?

Кайгысы бардыр бу кешенең

Һәм зурдыр, бик зурдыр, әлбәттә.

Ир кеше кайгыга бирешә,

Һай, бу бик, бик сәер, дисезме?

Юк ла, юк, кайгырмый. Бары тик

Кемнедер юксына диңгезче…

Диңгезгә чыккан ул ун яшьтән.

Циклоннар, зилзилә, давыллар,

Тайфуннар белән күп көрәшкән…

Ә теге төнне ул үлемнең

Күзенә туп-туры караган.

Саркылып кан аккан башыннан,

Трос сугып ясаган ярадан.

Тырышкан ул шулай булса да,

Бары тик суднога йөзәргә.

Керешкән иң элек дусларын,

Бары тик дусларын эзләргә.

Тик ирек бирмәгән явыз төн,

Тик ирек бирмәгән дулкыннар.

Җан сорап уелган туктаусыз

Коточкыч, дөм кара упкыннар.

Тик юкка! Кеше баш имәгән,

Кеше баш имәгән давылга.

«Эзләрләр, табарлар, табарлар,

Үтсен тик шәфкатьсез төн генә».

Ә иртән баһадир Коляны

Очраттык шул хәлдә без менә:

Аягы, тезләре ялангач,

Һәр җире тырналган, кан ага…

Белмим мин, нинди көч табып ул

Үрмәли алгандыр кыяга…

Кайда соң соңгы сүз? Табалмыйм.

Йә, бетте, Марина, тәмамлыйм.

Тик кабат үткәнгә кайтмыйм мин,

Әниең яхшыдыр, әйтмим мин.

Ул дөрес сөйлидер барын да,

Шулай да тыңла син, Марина!

…Еракта, еракта, океанда

Һәр көнне, һәр кичне, һәр таңда

Рәсемең барлый бер диңгезче.

Беләмсең, Марина, ул кеше

Сине бик сагына, әйтми тик.

Ах, кырыс була шул ирләр бик.

Шулай да сизәбез: болар бит

Җыелган мәрҗәннәр сиңа дип.

Ул нәфис кабырчык, йолдызлар,

Көнләшми калмас һич дус кызлар.

Төннәрен ул синең исемне

Үз итеп кабатлау дисеңме?..

Ник китми калганнар бу хатлар,

Күз яше түгелме бу таплар?

Сөйләсәм, әйтсәм дә ни генә,

Аның бар шатлыгы син генә.

Син дә аны куандыр, күңелен тап –

Язып сал, Марина, сәлам хат.

Адресы аның шул инде гел:

Камчатка. «Вольск-51».