Читать книгу Choroby wirusowe w praktyce klinicznej - Группа авторов - Страница 47

Ogromne zróżnicowanie wirusów powodujących zakażenia układu oddechowego znacznie utrudnia możliwości profilaktyki tych infekcji. Do sugerowanych metod nieswoistego im zapobiegania należą: unikanie przebywania w dużych zbiorowiskach ludzkich w trakcie trwania sezonu epidemicznego czy przestrzeganie ogólnych zasad higieny. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z zaburzeniami odporności, szczególnie narażonych na ciężkie powikłania wirusowych infekcji dróg oddechowych.

Możliwości swoistej ochrony przed wirusowymi zakażeniami układu oddechowego są bardzo ograniczone i dotyczą wyłącznie infekcji wywołanych przez wirusy grypy. Szczepionki przeciwgrypowe najczęściej stosowane w Polsce i w Europie zalicza się do szczepionek inaktywowanych (split – rozszczepiony wirion) lub podjednostkowych (subunit). Aktualnie dostępne są szczepionki trójwalentne (2 szczepy wirusa grypy A i 1 szczep wirusa grypy B) oraz czterowalentne (2 szczepy wirusa grypy A i 2 szczepy wirusa grypy B) (tab. 4.1). Zarejestrowane są także szczepionki zawierające atenuowane szczepy (3 lub 4) wirusów grypy, podawane donosowo w postaci aerozolu. Należy jednak pamiętać, że żywe atenuowane szczepionki przeciw grypie mogą być stosowane tylko u zdrowych osób w wieku 5.–49. rż. Nie powinny być przyjmowane przez pracowników medycznych mających kontakt z osobami z zaburzeniami odporności ze względu na ryzyko zakażenia tych pacjentów szczepem zawartym w szczepionce.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami WHO, szczepienia przeciwko grypie rekomendowane są dla grup wysokiego ryzyka, do których należą szczególnie dzieci w wieku od 6. mż. do 5. rż., osoby w podeszłym wieku (> 65. rż.), kobiety w ciąży, osoby z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP), z przewlekłymi chorobami serca, z zakażeniem HIV/zespołem nabytego niedoboru odporności – AIDS oraz po zabiegach transplantacyjnych, a także pracownicy ochrony zdrowia. Dodatkowo szczepienia te są sugerowane dla pensjonariuszy domów opieki, opiekunów dzieci < 1. rż. i innych osób w ogólnej populacji.

TABELA 4.1

Skład szczepionek przeciw grypie zalecanych przez WHO na półkuli północnej w sezonie 2017/2018

Należy jednak pamiętać, że skuteczność szczepionek przeciwko grypie zależy nie tylko od statusu immunologicznego i wieku osoby szczepionej, lecz także w przeważającej mierze od stopnia podobieństwa antygenowego pomiędzy wirusami szczepionkowymi na dany sezon epidemiczny a szczepami krążącymi w tym czasie w populacji. Odpowiedź na poszczególne antygeny wirusa zawarte w szczepionce może różnić się znacznie, a tylko indukcja wzrostu mian przeciwciał do poziomów uznawanych za ochronne dla antygenów wszystkich 3 szczepów szczepionkowych może zapewnić pełną ochronę przed zachorowaniem na grypę. Jeżeli wirus szczepionkowy i krążące w środowisku wirusy są pokrewne antygenowo, szczepionki inaktywowane czy podjednostkowe zapobiegają zachorowaniu na grypę u około 70–90% zdrowych dorosłych < 65. rż. i dzieci.

Od wielu lat prowadzone są badania nad opracowaniem szczepionki skierowanej przeciwko syncytialnemu wirusowi oddechowemu. Wirus ten stanowi bowiem istotny czynnik etiologiczny zakażeń u dzieci, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Naturalne zakażenie może nawracać wielokrotnie i pozostawia wyłącznie krótkotrwałą odporność. Opracowanie bezpiecznej i skutecznej szczepionki przeciwko HRSV stanowi wciąż poważne wyzwanie. Nadzieję budzą ostatnie postępy w zakresie biologii molekularnej, które pozwoliły na dokładne poznanie glikoprotein powierzchniowych wirusa oddziałujących z przeciwciałami neutralizującymi. Białka te mogą stanowić dobry materiał do konstrukcji szczepionek rekombinowanych. Wirusowa glikoproteina F (gF) stanowi obecnie główny składnik antygenowy większości badanych szczepionek przeciwko HRSV i jednocześnie jest punktem uchwytu jedynego zarejestrowanego przeciwciała monoklonalnego (paliwizumab), stosowanego w celu zmniejszenia nasilenia ciężkiej choroby u niemowląt. Dotychczasowe rezultaty badań klinicznych szczepionek opartych na glikoproteinie F dają nadzieję, że konstrukcja bezpiecznej i skutecznej szczepionki przeciwko HRSV jest jednak możliwa.

Kolejną istotną z punktu widzenia epidemiologii zakażeń układu oddechowego rodzinę wirusów stanowią adenowirusy. Dramatyczny wzrost zachorowań na adenowirusowe zapalenia płuc wśród poborowych armii amerykańskiej w latach 60. XX w. (zachorowania u 80% żołnierzy, z których 20% wymagało hospitalizacji, zanotowano też zgony) spowodował rozwój prac nad szczepionką i ostatecznie wdrożenie jej do użycia w roku 1971. Stosowanie szczepień w armii amerykańskiej kontynuowano do 1999 r., kiedy to wyczerpały się zapasy szczepionki jedynego producenta. Ze względu na wzrost zachorowań wśród żołnierzy w kolejnych latach po zaniechaniu szczepień wznowiono je w 2011 r. Szczepionka zawiera atenuowane typy 4 i 7 HAdV, podawane w formie doustnej. Użycie w niej szczepów nieinaktywowanych oraz stosunkowo częste działania niepożądane (gorączka, biegunki), a także możliwy potencjał onkogenny, ograniczają szerokie zastosowanie tej szczepionki w ogólnej populacji, zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami odporności i u kobiet w ciąży. Obecnie prowadzone są badania kliniczne nad nowymi szczepionkami przeciwko adenowirusom, jednak ze względu na dużą liczbę typów HAdV powodujących zakażenia dróg oddechowych napotykają one różne utrudnienia, co opóźnia czas wprowadzenia szczepionki do obrotu.

PIŚMIENNICTWO

1. Al-Tawfiq J.A., Zumla A., Gautret P. i in.: Surveillance for emerging respiratory viruses. Lancet Infect. Dis. 2014; 14: 992–1000.

2. Bakaletz L.O.: Viral-bacterial co-infections in the respiratory tract. Curr. Opin. Microbiol. 2016; 35: 30–35.

3. Bosch A.A., Biesbroek G., Trzcinski K. i in.: Viral and bacterial interactions in the upper respiratory tract. PLoS Pathog. 2013; doi: 10.1371/journal.ppat.1003057.

4. Broccolo F., Falcone V., Esposito S., Toniolo A.: Human bocaviruses: Possible etiologic role in respiratory infection. J. Clin. Virol. 2015; 72: 75–81.

5. Brydak L.B., Nitsch-Osuch A.: Zapobieganie zachorowaniom na grypę – z polskiej perspektywy. Postep. Hig. Med. Dosw. 2014; 68: 137–144.

6. Debiaggi M., Canducci F., Ceresola E.R., Clementi M.: The role of infections and coinfections with newly identified and emerging respiratory viruses in children. Virol. J. 2012; doi: 10.1186/1743-422X-9-247.

7. Gomez R.S., Guisle-Marsollier I., Bohmwald K. i in.: Respiratory Syncytial Virus: pathology, therapeutic drugs and prophylaxis. Immunol. Lett. 2014; 162: 237–247.

8. Hui D.S., Zumla A.: Emerging respiratory tract viral infections. Curr. Opin. Pulm. Med. 2015; 21: 284–292.

9. Jacobs S.E., Lamson D.M., St George K., Walsh T.J.: Human rhinoviruses. Clin. Microbiol. Rev. 2013; 26: 135–162.

10. Jartti T., Jartti L., Ruuskanen O., Söderlund-Venermo M.: New respiratory viral infections. Curr. Opin. Pulm. Med. 2012; 18: 271–278.

11. Miller E.K., Mackay I.M.: From sneeze to wheeze: what we know about rhinovirus Cs. J. Clin. Virol. 2013; 57: 291–299.

12. Panda S., Mohakud N.K., Pena L., Kumar S.: Human metapneumovirus: review of an important respiratory pathogen. Int. J. Infect. Dis. 2014; 25: 45–52.

13. Pleschka S.: Overview of influenza viruses. Curr. Top. Microbiol. Immunol. 2013; 370: 1–20.

14. Ren L., Xiang Z., Guo L., Wang J.: Viral infections of the lower respiratory tract. Curr. Infect. Dis. Rep. 2012; 14: 284–291.

15. Stefańska I., Romanowska M., Brydak L.B.: Metody wykrywania wybranych wirusów wywołujących zakażenia układu oddechowego. Postep. Hig. Med. Dosw. 2012; 66: 452–460.