Читать книгу Choroby wirusowe w praktyce klinicznej - Группа авторов - Страница 55

Ze względu na pewne cechy przyrodnicze i epidemiologiczne, wspólne dla grupy wirusów przenoszonych przez stawonogi, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła termin „arbowirusy” (arthropod-borne viruses), obejmujący szereg gatunków należących do odrębnych rodzin. Jest to określenie nieformalne, które nie ma znaczenia taksonomicznego. Najważniejsze cechy wspólne arbowirusów to:

■ Naturalnym gospodarzem (rezerwuarem) są kręgowce (ptaki lub ssaki); do zakażenia człowieka dochodzi przypadkowo.

■ Przeniesienie wirusa z naturalnego gospodarza na człowieka odbywa się przy udziale wektorów żywiących się krwią kręgowców stałocieplnych (przede wszystkim kleszcze lub owady z rzędu muchówek, poza tym roztocze i wszy); jest to uznawane za główną i najbardziej charakterystyczną drogę zakażenia, przy czym w niektórych przypadkach możliwe jest też zakażenie drogą pokarmową lub wziewną.

■ Ekologia wirusa jest ściśle związana z ekologią wektora, np. zmiany klimatyczne zwiększające zasięg występowania wektora prowadzą do pojawienia się zakażeń u ludzi na nowych obszarach.

■ Wszystkie arbowirusy chorobotwórcze dla człowieka zawierają RNA.

TABELA 5.1

Ważniejsze arbowirusy wywołujące zakażenia ośrodkowego układu nerwowego

Arbowirusy występują na całym świecie, jednak dla większości z nich można wyróżnić konkretne regiony endemiczne. Między strefą tropikalną i umiarkowaną występują różnice w sezonowości zachorowań – w strefie tropikalnej obserwuje się je całorocznie, podczas gdy w strefie umiarkowanej w miesiącach chłodnych występuje spadek liczby zachorowań lub nawet całkowity ich brak.

Dotychczas opisano > 500 gatunków arbowirusów, jednak tylko niewielka grupa wywołuje zakażenia OUN u ludzi; dotyczy to wirusów należących do rodzin Flaviviridae, Togaviridae, Peribunyaviridae, Phenuiviridae i Reoviridae. Najważniejsze informacje na temat taksonomii i epidemiologii arbowirusów wywołujących zakażenia OUN zamieszczono w tabeli 5.1.

Jedynym arbowirusem występującym w Polsce jest wirus kleszczowego zapalenia mózgu (tick-borne encephalitis virus, TBEV), należący do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus. Analiza genetyczna pozwoliła na wyróżnienie 3 podtypów TBEV: dalekowschodniego, syberyjskiego (rosyjskiego) oraz europejskiego, które wykazują dużą, jak na flawiwirusy, stabilność genetyczną i znaczne podobieństwo sekwencji RNA (94–95%). Naturalnym gospodarzem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu są małe gryzonie. Człowiek zakaża się przypadkowo i nie odgrywa praktycznej roli w biologii wirusa. Wektorem TBEV są kleszcze: Ixodes ricinus dla typu europejskiego, I. persulcatus dla typu syberyjskiego, a I. ovatus dla typu dalekowschodniego. Większość (70–90%) zakażeń TBEV przebiega bezobjawowo. U 75% pacjentów z zakażeniem objawowym obserwuje się przebieg dwufazowy: po okresie wylęgania (7–14 dni) pojawiają się nieswoiste ogólnoustrojowe objawy prodromalne, które ustępują po 2–7 dniach, a po kolejnych 7–10 dniach rozwijają się objawy wskazujące na zakażenie OUN. U około 50% dorosłych pacjentów obserwuje się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, u około 40% zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, a u pozostałych 10% – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia kręgowego. Możliwy jest też jednofazowy przebieg choroby, która zaczyna się objawami ze strony OUN, bez fazy prodromalnej, a także forma poronna przebiegająca tylko z gorączką, bólami głowy, mięśni i stawów, po której nie pojawia się pełnoobjawowe zakażenie OUN. Poza ostrą formą zakażenia TBEV obserwuje się także odległe następstwa, takie jak porażenia nerwów rdzeniowych, upośledzenie słuchu oraz dyzartria. Dotyczy to około 40% pacjentów z zapaleniem mózgu i/lub rdzenia kręgowego; u ³/₄ z nich objawy ustępują przed upływem 18 mies. od pierwotnego zakażenia, a u pozostałej ¹/₄ mają charakter trwały.