Читать книгу Dietetyka kliniczna - Группа авторов - Страница 50

BMI (obliczany jako iloraz masy ciała wyrażonej w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu) w starości jest mniej wiarygodny i nie powinien być jedynym miernikiem oceny stanu odżywienia. Z wiekiem zmniejsza się wzrost, co traktowane jest jako proces naturalny i wynika – przynajmniej częściowo – ze spłaszczania kręgów i obniżenia uwodnienia krążków międzykręgowych prowadzącego do zmniejszenia ich wysokości. Spadek wzrostu rozpoczyna się już po 30. roku życia i do 70. roku życia wynosi średnio ok. 3,0 cm dla mężczyzn i 5,0 cm dla kobiet. Po 70. roku życia proces ten ulega nasileniu i przeciętny mężczyzna w wieku 80 lat jest niższy o 5,0 cm, a przeciętna kobieta – aż o 8,0 cm niż dawniej. W efekcie tych zmian obserwuje się wzrost wartości BMI u osób starszych o 1,5–2,5 kg/m², mimo braku zmiany masy ciała w tym czasie. Z reguły we wczesnej starości (tj. od 65. do 74. roku życia) masa ciała ulega zwiększeniu, co związane jest z fizjologicznym wzrostem zawartości tkanki tłuszczowej. Oceniając BMI, trzeba też brać pod uwagę inne zmiany w składzie ciała, które zachodzą w procesie starzenia, tj. zmniejszenie ilości beztłuszczowej masy ciała oraz wody w ustroju. Dodatkowo rzetelna ocena wzrostu u osób starszych może być trudna np. ze względu na pochyloną sylwetkę, konsekwencje złamań kompresyjnych trzonów kręgów (u chorych z osteoporozą) czy zaburzenia równowagi i trudności z utrzymaniem niepodpartej pozycji pionowej.

U osób w podeszłym wieku, inaczej niż u młodszych dorosłych, powinno się definiować odpowiednią, tj. pożądaną masę ciała. Zwraca się przy tym uwagę, że rekomendowana przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO) klasyfikacja dla BMI, z zakresem normy 18,50–24,99 kg/m² nie jest odpowiednia dla osób w wieku podeszłym. American Committee on Diet and Health dla osób powyżej 65. roku życia jako pożądane BMI wskazuje zakres 24–29 kg/m² (a dla osób od 55. do 65 roku życia – 23–28 kg/m²). Inne amerykańskie rekomendacje podają zakres 22–27 kg/m². W Europie jak dotychczas nie sformułowano żadnych oficjalnych rekomendacji odnoszących się do omawianej kwestii. Preferowanie wyższego zakresu w starości wiąże się nie tylko ze zmniejszeniem wysokości ciała, lecz także wynika z doniesień, że największe ryzyko śmiertelności u osób starszych (zamieszkujących w środowisku domowym, w wieku 65+) odnotowano przy wartościach BMI poniżej 23 kg/m². Z kolei na podstawie analizy wyników 15-letnich badań dotyczących związku między BMI a śmiertelnością wśród osób starszych po 70. roku życia (n = 2628) Dey i wsp. zaobserwowali, że jej najmniejsze ryzyko występuje u niepalących starszych mężczyzn z BMI w przedziale 27–29 kg/m² i u niepalących starszych kobiet z BMI w przedziale 25–27 kg/m². Choć nie ma jednoznacznych rekomendacji dotyczących optymalnego BMI w starości, to jednak nie budzi wątpliwości, że dla osób starszych optymalne są wyższe zakresy niż dla młodszych dorosłych.

Niepokojące jest więc to, że wraz z rozwojem badań nad otyłością oraz zwiększeniem nacisku na jej prewencję i zwalczanie, wiele osób starszych z BMI powyżej 25 kg/m² próbuje na własną rękę się odchudzać (uznając, że ma groźną dla zdrowia nadwagę, zgodnie z klasyfikacją WHO). Redukowanie masy ciała u osób starszych jest kwestią niejednoznaczną, nie tylko wobec danych na temat przeżywalności przedstawionych powyżej, lecz także doniesień, że osoby starsze z BMI ok. 27 kg/m² charakteryzują się lepszymi wynikami leczenia podczas hospitalizacji niż pacjenci z niższym BMI (tzw. paradoks otyłości).

Zamierzona utrata masy ciała jest uzasadniona u osób starszych z tzw. powikłaną otyłością, czyli w przypadku gdy towarzyszą jej schorzenia takie jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy hiperlipidemia lub niesprawność funkcjonalna wynikająca czy potęgowana przez otyłość. Rozważając zasadność celowego odchudzania, dietetyk zawsze powinien indywidualnie ocenić korzyści i ryzyko płynące z tego typu interwencji, mając na względzie to, że diety redukcyjne przyczyniają się do zmniejszenia ilości nie tylko tkanki tłuszczowej, lecz także tkanki mięśniowej. U osób starszych bowiem nawet zamierzona utrata masy ciała może wpływać na utratę masy mięśniowej w większym stopniu niż u młodszych dorosłych, ze względu na szybkie zużywanie białek mięśni jako substratu energetycznego przy obniżonej podaży energii. Co więcej, odzyskanie utraconej masy mięśniowej może być trudne do osiągnięcia, szczególnie u osób starszych w późnej starości. Trzeba wyraźnie podkreślić, że zamierzona utrata masy ciała u osób starszych powinna być osiągana nie tylko pod nadzorem dietetyka, lecz także lekarza – najlepiej geriatry, spadek masy ciała bowiem nierzadko wymaga modyfikacji dawek przyjmowanych rutynowo leków. Co więcej, odchudzanie w późnych latach życia wymaga nałożenia mniejszego niż u młodszych dorosłych deficytu kalorycznego (200–500 kcal) i włączenia regularnych ćwiczeń fizycznych, najlepiej o charakterze wytrzymałościowo-oporowym celem minimalizowania niezamierzonej utraty masy mięśniowej i zwiększenia utraty tkanki tłuszczowej.