Читать книгу Dietetyka kliniczna - Группа авторов - Страница 54

Z punktu widzenia prawidłowego żywienia w normalnym starzeniu ważna jest suplementacja witaminy D zalecana u wszystkich osób po 65. roku życia mieszkających powyżej 33. równoleżnika przez cały rok. Deficyty witaminy D są bowiem powszechne u osób starszych. Tymczasem witamina ta nie tylko odgrywa kluczową rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej i metabolizmie kości, lecz także ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego i mięśniowego. Ponadto niedobory witaminy D mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń nastroju i zaburzeń funkcji poznawczych.

Witamina D jest rozpuszczalną w tłuszczach witaminą o budowie hormonu steroidowego. Jej głównym źródłem dla człowieka jest jej synteza skórna, która w zależności od eksponowanej powierzchni ciała, koloru skóry i czasu ekspozycji na promieniowanie może być źródłem 3000–30 000 IU witaminy D na dobę, ale także pokarm (którego spożycie powinno uzupełniać pulę syntetyzowaną w skórze). Wyróżnia się dwie formy witaminy D: D₂-ergokalcyferol i D₃-cholekalcyferol. Źródłem ergokalcyferolu są rośliny i grzyby, z kolei cholekalcyferol dostarczany jest do organizmu z produktów pochodzenia zwierzęcego. Witamina D (D₂ i D₃) po dostaniu się do układu krążenia wiązana jest przez białko wiążące (vitamin D binding protein, DBP) i transportowana do wątroby, gdzie ulega hydroksylacji przez D25-hydroksylazę do 25-hydroksywitaminy D, tj. 25(OH)D – kalcydiolu. Ta nieaktywna forma przekształcana jest dalej w nerkach przez 25(OH)D-1α-hydroksylazę w formę aktywną, czyli 1,25-dihydroksywitaminę, tj. 1,25(OH)₂D – kalcytriol. W praktyce klinicznej diagnostyki niedoborów witaminy D zastosowanie znalazło oznaczanie jej głównego metabolitu – kalcydiolu, ze względu na jego stabilność. Forma ta odzwierciedla syntezę skórną i podaż z pożywieniem zarówno cholekalcyferolu, jak i ergokalcyferolu.

Niedobór witaminy D definiowany jest jako stężenie 25(OH)D w surowicy poniżej 50 nmol/l (20 ng/ml). Według rekomendacji Międzynarodowej Fundacji Osteoporozy optymalne stężenie kalcydiolu u dorosłego człowieka powinno wynosić 75–200 nmol/l (30–80 ng/ml). Do głównych przyczyn niedoboru witaminy D u osób w podeszłym wieku zalicza się unikanie ekspozycji słonecznej, jak również związane z wiekiem upośledzenie jej skórnej syntezy (według niektórych doniesień u osób po 70. roku życia dochodzi do zmniejszenia zawartości 7-dehydrocholesterolu w skórze nawet o 75%). Dodatkowo, związana z procesem starzenia, gorsza funkcja wątroby i nerek przyczynia się do pogorszenia hydroksylacji witaminy D, zmniejszając powstanie jej aktywnych metabolitów. Do pogłębiania niedoboru witaminy D przyczynia się stosowana farmakoterapia, szczególnie przyjmowanie leków przyspieszających metabolizm witaminy D (leki przeciwpadaczkowe, glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne oraz preparaty stosowane w leczeniu AIDS). Znaczenie ma także niska podaż witaminy D z dietą – dobrym źródłem są: ryby (szczególnie tłuste), pieczarki, żółtko jaja kurzego czy wątróbka, ale również produkty wzbogacane: nie tylko margaryny, lecz także napoje jogurtowe, serki homogenizowane, mleko czy soki owocowe.

W sytuacji gdy niemożliwe jest zapewnienie właściwej ekspozycji na promieniowanie słoneczne o odpowiedniej długości (promieniowanie UVB o długość fali 290–315 nm), należy zwiększyć spożycie żywności bogatej w witaminę D. Nie jest to jednak łatwe, jej zawartość w powszechnie spożywanych produktach w Polsce jest bowiem stosunkowo niewielka. O ile spożycie 100 g śledzia w oleju dostarcza ok. 20 µg witaminy D, czyli 800 IU, a więc pokrywa dzienne zapotrzebowanie, to już 100 g pieczarek smażonych uważanych jako dobre źródło witaminy D – tylko ok. 2,5 µg, czyli ok. 100 IU, a 100 g sera żółtego gouda dostarcza tylko ok. 0,25 µg, czyli ok. 10 IU. W znowelizowanych normach żywienia Instytutu Żywności i Żywienia z 2012 r. podaż witaminy D dla osób dorosłych zalecono na poziomie wystarczającego spożycia (AI). Zarekomendowano, zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn:

● w wieku 51–65 lat: 10 µg cholekalcyferolu (400 IU) na dobę;

● od 66. roku życia: 15 µg cholekalcyferolu (600 IU) na dobę.

Z kolei w najnowszym wydaniu norm żywienia dla populacji Polski z 2017 r., w odpowiedzi na opublikowane normy żywienia dla innych krajów europejskich (SCAN 2016, D-A-CH 2015, NCM 2012, NL2012, Panel EFSA NDA 2016), w których rekomendowano wyższe poziomy spożycia witaminy D, podniesiono polską normę dla tej witaminy do wartości 15 µg cholekalcyferolu dla wszystkich grup wiekowych.

Ponadto należy zaznaczyć, że w 2013 r. opublikowano inne ważne zalecenia dla tej witaminy w dokumencie pt. Witamina D: rekomendacje dawkowania dla populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej. Zarekomendowano w nich dla wszystkich osób w wieku 65 lat i więcej suplementację witaminy D w wyższych dawkach, tj. 800–2000 IU/24 h (20–50 µg/24 h) przez cały rok. Młodszym dorosłym zalecono tę samą dawkę, jednak nie przez cały rok, a tylko od września do kwietnia.

Witamina D jest jedyną, co do której polecana jest suplementacja wszystkim osobom starszym. W normalnym starzeniu, u osób na dobrze zbilansowanej diecie nie ma podstaw do suplementacji żadnych innych witamin czy składników mineralnych. Jest to ważne, ponieważ osoby starsze pobierające przewlekle suplementy w rzeczywistości obciąża zwiększone ryzyko wywołania ich nadmiaru w organizmie (tzw. hiperalimentacja), co w konsekwencji zwiększa ryzyko niesprawności, jednak tej zależności najczęściej nie rozumieją.