Читать книгу Fizjologia żywienia - Группа авторов - Страница 31

Za regulację izotonii, czyli utrzymania efektywnej molalności płynów ustrojowych na jednakowym poziomie, odpowiedzialne są dwa mechanizmy (ryc. 3.3):

● mechanizm wytwarzania wolnej wody na poziomie nerek;

● regulacja pragnienia.

Rycina 3.3. Schemat mechanizmów utrzymywania efektywnej molalności osocza.

ADH (antidiuretic hormone) – hormon antydiuretyczny, wazopresyna.

3.5.1. Mechanizm wytwarzania wolnej wody na poziomie nerek

Nerki mają zdolność regulowania ilości wydalanej wody pozbawionej ładunku osmotycznego (zmiana klirensu wolnej wody). Dzięki temu ustrój ma możliwość utrzymania efektywnej molalności (izotonii) płynów na jednakowym poziomie.

Klirens wolnej wody (C_H2O) to różnica między dobową diurezą (V) a klirensem osmotycznym (C_osm):

C_H2O = V – C_osm

Klirens osmotyczny (C_osm) to objętość wody potrzebna do wydalania substancji osmotycznie czynnych, zawartych w moczu w postaci roztworu izomolalnego w stosunku do osocza:

C_osm = U_osm/P_osm × V,

gdzie:

U_osm – osmolalność moczu,

P_osm – osmolalność osocza.

Jeżeli wartość C_osm jest mniejsza od wartości V, to pewna ilość moczu jest wydalana jako „czysta woda”.

W mechanizmie utrzymania izotonii uczestniczy wazopresyna (antidiuretic hormone, ADH) wydzielana w ośrodku umiejscowionym w podwzgórzu w odpowiedzi na spadek objętości krążącego osocza i wzrost toniczności osocza (wzrost efektywnej molalności). ADH po przemieszczeniu do tylnej części przysadki i stamtąd do krwi zwiększa resorpcję zwrotną wody w kanalikach dalszych nefronu za pośrednictwem akwaporyny 2 (AQP2), co normalizuje hipertonię osocza. Dodatkowo pobudzenie podwzgórzowego ośrodka osmoregulacji za pośrednictwem bodźców nerwowych z osmoreceptorów zatoki szyjnej oraz pobudzenie receptorów objętościowych prawego i lewego przedsionka, dużych naczyń żylnych i żył płucnych, zwiększając wydzielanie wazopresyny, przyczynia się do przywrócenia izotonii osocza.

3.5.2. Regulacja pragnienia

Pragnienie jest jedną z podstawowych potrzeb biologicznych organizmu. Przejawia się koniecznością wypicia odpowiedniej ilości wody. Zwiększa się pod wpływem hipertonii osocza oraz zmniejszenia objętości krwi krążącej, czyli tych samych bodźców, które stymulują wydzielanie wazopresyny.

Najważniejszymi czynnikami regulującymi pragnienie są:

● odwodnienie osmoreceptorów ośrodka pragnienia (w podwzgórzu),

● pobudzenie receptorów układu krążenia i przewodu pokarmowego,

● zmiany wydzielania wybranych hormonów i związków biologicznie czynnych.