Читать книгу Fizjologia żywienia - Группа авторов - Страница 41

4.4.1. Definicja

Podstawowa przemiana materii, inaczej metabolizm podstawowy (basal metabolic rate, BMR) to najniższy poziom przemian energetycznych warunkujący dostarczenie takiej ilości energii, która jest potrzebna do utrzymania podstawowych funkcji fizjologicznych organizmu, znajdującego się w stanie spoczynku, w ściśle określonych warunkach: na czczo (12–14 godzin po posiłku), po co najmniej 8 godzinach snu, w pozycji leżącej, w warunkach spokoju fizycznego i psychicznego oraz w warunkach komfortu cieplnego. Jest to energia niezbędna organizmowi do takich funkcji, jak oddychanie, praca serca, krążenie krwi, praca układu nerwowego, funkcjonowanie gruczołów wydzielania wewnętrznego, czynności wydalnicze i wydzielnicze (praca nerek, jelit, wątroby) oraz wzrost komórek i tkanek.

4.4.2. Czynniki wpływające na wielkość podstawowej przemiany materii

Podstawowa przemiana materii jest różnicowana przede wszystkim przez cechy osobnicze (masa ciała, wysokość ciała, wiek, płeć), a także przez stan fizjologiczny, stan odżywienia, stany chorobowe oraz funkcjonowanie gruczołów endokrynnych.

Masa i wysokość ciała

Podstawowa przemiana materii jest tym większa, im większe są masa i wysokość ciała.

Wiek

Podstawowa przemiana materii zmniejsza się wraz z wiekiem. Najwyższą wartość ma w pierwszych 2 latach życia (w związku z intensywnym wzrostem tkanek), następnie w wieku dziecięcym stopniowo zaczyna się obniżać (z przejściowym wzrostem w okresie dojrzewania). Po 21. roku życia podstawowa przemiana materii obniża się o mniej więcej 2% na każde 10 lat życia. Po 65. roku życia jej spadek jest jeszcze większy.

Płeć

Podstawowa przemiana materii jest niższa u kobiet niż u mężczyzn (średnio o mniej więcej 7%). Ma to związek z różnicami w składzie ciała między płciami oraz oddziaływaniem hormonów płciowych. U kobiet występuje większa zawartość tkanki tłuszczowej i mniejsza beztłuszczowej niż u mężczyzn. Wpływa to na zmniejszenie intensywności przemian energetycznych u kobiet, ponieważ podstawowe potrzeby energetyczne są tym większe, im wyższy jest udział beztłuszczowej masy ciała w organizmie. Ponadto podstawowa przemiana materii u mężczyzn może wrastać o 10–15% pod wpływem testosteronu. Hormony płciowe żeńskie nie przyczyniają się do znaczącego wzrostu podstawowej przemiany materii.

Stan fizjologiczny

Podstawowa przemiana materii wrasta u kobiet podczas menstruacji, w II trymestrze ciąży (o 20–25%) oraz w okresie karmienia piersią.

Stan odżywienia

Podstawowa przemiana materii ulega obniżeniu u osób z niedożywieniem (im większy stopień niedożywienia, tym jest ona niższa).

Stany chorobowe

Stany chorobowe przebiegające z gorączką powodują wzrost podstawowej przemiany materii o mniej więcej 12% na każdy 1°C powyżej temperatury 37°C.

Funkcjonowanie gruczołów endokrynnych

W przypadku niedoczynności tarczycy wielkość podstawowej przemiany materii obniża się o 30–40%. Natomiast nadczynność tarczycy może prowadzić do wzrostu podstawowej przemiany materii nawet o 80%.