Читать книгу Мосцік над вечнасцю (зборнік) - Сяргей Ваганаў - Страница 24

Нейкія людзі з «горада трох рэвалюцый» наладзілі нейкую таемную сувязь з нейкімі людзьмі з розных «мірных» гарадоў былога СССР і рыхтуюцца напярэдадні 9 мая пусціць па іх вуліцах так званы «сталінобус» з выявай даўно ўжо сатлеўшага генералісімуса. Маўляў, трэба вярнуць Сталіна з гістарычнай трупярні на ягонае пачэснае месца ў гісторыі.

Вось гісторыя.

Пачалася яна на хутары Аполіны, што на Случчыне, напрыканцы 20-х гадоў мінулага стагоддзя. Жылі на тым хутары дзве сям’і – Бузукі і Філіпчыкі. У Бузукоў – чацвёра дзяцей, у Філіпчыкаў – адзінаццаць. У Бузукоў – зямля, спраўная хата, дыхтоўныя хлявы, сытая скаціна. У Філіпчыкаў – анічога, акрамя лапленай-пералапленай развалюхі і невынішчальнай веры ў шчаслівую будучыню.

На шляху да гэтай будучыні апынуліся Бузукі.

Не, у Мікалая Філіпчыка, галавы сямейства, не было аніякай зайздрасці да суседа, ён не збіраўся паліць ягоную хату. Ён наогул быў не злы чалавек, Мікалай Філіпчык, і зусім не лайдак, як тое, магчыма, уяўляецца сучаснай моладзі. Але цяжкая, ад раніцы да раніцы, праца не давала выйсця з жабрацтва. Выйсце намалявалі бальшавікі. І Філіпчык, начапіўшы на нос падвязаныя шнурком акуляры і запаліўшы газоўку, з надыходам цемры браў у рукі пяро, каб напісаць чарговую нататку ў газету. У тым ліку пра Бузукоў, ворагаў ягонай светлай мары ў камунізм.

Не, яны нічым не заміналі Філіпчыку. Акрамя як сваім існаваннем, якое савецкая ўлада абвясціла несумяшчальным са шчаслівай калгаснай будучыняй. Праўда і тое, што яны гэта і не аспрэчвалі…

Бузукоў саслалі ў Сібір. Там яны і памерлі. Выжыў толькі малодшы.

Перад вайной Бузук-малодшы пасяліўся ў саўгасе пад Ленінградам, ажаніўся. А калі немцы наблізіліся, кінуў капаць акопы, перайшоў да іх і паступова дабраўся да Слуцка, дзе ўладкаваўся камандзірам батальёна паліцыі…

Падрабязна, з пратакольнай абыякавасцю ён распавядаў, як у сонечны марозны студзеньскі дзень прыехаў са сваімі падначаленымі да Філіпчыкаў; як пагналі іх да старога дуба на ўскрайку хутара; як плакалі дзеці, калі маці завязвала ім вочы; як стаяў Мікалай Філіпчык, зняўшы акуляры і праціраючы іх скамечаным у дрыготкай руцэ канцом кашулі… «Ты заб’еш мяне, – сказаў тады Філіпчык, – але лапці мае пойдуць за табой…»

«Лапці» Філіпчыка дагналі Бузука ў 1977 годзе. Ніна, Філіпчыкава пляменніца, адзіная з дзяцей, што паспела схавацца ў лесе, увесь час пасля вайны дамагалася, каб яго шукалі. Адшукалі ў тым жа саўгасе пад Ленінградам, у той жа жонкі…

І быў суд. Беларускі і яўрэйскі, гарадскі і сялянскі Слуцк сатрасаўся ад успамінаў аб ягоных крывавых злачынствах…

Бузук, лядашчы нізкарослы стары, сядзеў на доўгай лаве падсудных тварам да суда. «Павярніце яго! Хай павернецца! Хай паглядзіць людзям у вочы!» Перад тым, як зачытаць прысуд, яму загадалі павярнуцца. І тады ён ускочыў з лавы і, хістаючыся на нямоглых нагах, пабег да выхаду з залы Дома культуры…

…Ад смерці пабег? Ці, можа, ад незгасаючага ў памяці бляску акуляраў Філіпчыка? А мо хацеў збегчы з жахлівай гісторыі, у каторую зацягнуў яго аднойчы бязлітасны вір «класавай барацьбы»?..

Яго злавілі. Увесь астатні час, пакуль ён стоячы слухаў расстрэльны прысуд, месца на лаве заставалася пустым…

Ці трэба тлумачыць, якое месца ў гэтай гісторыі займае Сталін?

Ці трэба тлумачыць, якое месца ў Гісторыі ўсё яшчэ чакае яго?

Пакуль нехта лічыць, што дастаткова пахаваць Сталіна ў гэтай гісторыі, заўсёды будуць з’яўляцца тыя, хто зноў і зноў нацягне на сябе сталінскі мундзір.

Між тым, любая праява сталінізму – ад правакатарскага фарсу са «сталінобусам» да ўсёабдымнага страху перад уладай – дыхае злачыннай варожасцю паміж людзьмі, крывёю ды грамадзянскай вайной… Не дзіва, што менавіта на прасторы, дзе ўладарыў «пераможца фашызму», нараджаецца найноўшы фашызм.

Вось чаму патрэбен суд, і як мага хутчэй. Бо канчаткова сыдзе апошняе пакаленне, здольнае беспамылкова пазнаваць у падрабязнасцях ды агульнай атмасферы сённяшняга жыцця рысы і подых сталіншчыны.

Канчаткова сыдуць у нябыт ахвяры, сведкі і суддзі…