Читать книгу Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów - Anna Wileczek - Страница 16

Skoro znaki językowe funkcjonują w systemie, czyli są uporządkowane wewnętrznie i wchodzą ze sobą w relacje określone regułami gramatycznymi, to trzeba jeszcze zwrócić uwagę na jedną specyficzną cechę kodu językowego – jego złożoność (wielowarstwowość). Patrząc na język z zewnątrz, można mówić o jego całościowej strukturze, ale spojrzenie od wewnątrz wyodrębnia płaszczyzny, na których są zorganizowane poszczególne elementy języka, tj. fonemy, morfemy, wyrazy, oraz frazy i zdania (Polański 2003: 582). Można mówić zatem o podsystemach języka (ryc. 2.1).

Rycina 2.1. Podsystemy języka

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Polański 2003.

Wielowarstwowość systemu (kodu) językowego realizuje się na następujących podsystemach języka:

 • podsystem fonologiczny: fonologia zajmuje się fonetycznymi właściwościami dźwięków, które są w danym języku dystynktywne, czyli różnicują znaczenie, np. fonem [t] charakteryzuje się kilkoma istotnymi cechami. Jego bezdźwięczność w opozycji do dźwięczności wpływa na zróżnicowanie znaczeń wyrazów, np.: tom – dom; fonem jest jednostką abstrakcyjną i nie występuje w konkretnych wypowiedziach, w których jest reprezentowany przez głoskę;

 • podsystem leksykalny – składa się z leksemów (np. bramka), czyli abstrakcyjnych jednostek języka reprezentowanych w tekście przez wyrazy, wyrazy tekstowe/formy wyrazowe/słowoformy (np. bramkę, bramką w zdaniu: Strzelał bramkę za bramką);

 • podsystem morfologiczny: podzielony na słowotwórczy (budowa wyrazów: żołnierz+yna) i fleksyjny (odmiana wyrazów – np. deklinacja przez przypadki: nog+ą czy koniugacja przez osoby: (on) poszedł);

 • podsystem składniowy: zawierający wzorce budowy polskich zdań i grup wyrazowych; np. główny schemat: podmiot + orzeczenie + przydawka + dopełnienie + okolicznik może być różnorako modyfikowany i wypełniany w zależności od potrzeb i intencji komunikacyjnych: Janek kupił dobrą bułkę w sklepie lub Czy miły chłopiec ustąpił miejsca starszej pani w autobusie?.

Złożoność języka sprzyja otwartości, elastyczności czy uniwersalności, co wiąże się z koniecznością wypełnienia jego podstawowej funkcji jako narzędzia komunikacji oraz wielu innych, które ma on spełniać w społeczeństwie. We współczesnym świecie coraz częściej język werbalnym musi współistnieć z innymi kodami o charakterze niewerbalnym, a nawet bywa przez nie zastępowany.